KÜTAHYA’DA HAVA KİRLİLİĞİNE ETKİ EDEN TOPOGRAFİK VE KLİMATİK FAKTÖRLER

Hava kirliliğinin önlenmesi için alınacak tedbirlerin yeterliliği, meteorolojik parametrelerin yıl içindeki salınımlann tam olarak saptanması ve yörenin topografik koşullarının iyi bilinmesiyle mümkün olabilir. Böylece hangi hava koşullarının, hava kirliliğini ne kadar etkileyebileceği önceden bilineceğinden, kirlenmeye neden olan emisyon kaynaklarının programlanmış kontrolleri de sağlanabilecektir. Kütahya, kentte hava kalitesi ölçümlerinin başladığı 1989 yılından itibaren Türkiye’nin havası en kirli illeri arasında, ilk sıralarda yeralmaktadır. Bu araştırmada Kütahya’nın topografik ve klimatik özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Ölçüm yapılan tüm yıllara ait istatistiklerin değerlendirilmesi ve bunların topografik ve klimatik parametrelerle ilişkilendirilmesi sonucunda bazı önemli bulgular elde edilmiştir. Kentteki hava kirliliğinin önlenmesi için alınacak tedbirlere temel oluşturacağını düşündüğümüz bu bulgulara göre, kentin içerisinde yer aldığı Kütahya Ovası’nın hava sirkülasyonunun güç olduğu, çevresi dağlarla kuşatılmış havza jeomorfolojisine sahip olması ve orografik hatların hakim rüzgar yönüne dik uzanması başlıca topografik olumsuzlukları oluştururken; yine jeomorfolojik yapının denetlediği dinamik kökenli inversiyon oluşumları, emisyon miktarının artış gösterdiği kış aylarında yerel basınç değerlerinin ve nem oranının yüksek, sisli ve kapalı günler sayısının fazla olması, hakim yön olan WNW rüzgarının endüstriyel ve ısınma kaynaklı emisyonları şehir üzerinde biriktirmesi ve kuvvetli rüzgarlı gün sayısının az olması ise kentte hava kirliliğinin etkilerini artıran başlıca klimatik olumsuzluklar olarak tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra en fazla yağışın, emisyon miktarının da yüksek olduğu kış aylarında gerçekleşmesi ve kentteki hava kirliliğinin dağıtılmasında etkili yön olan güney sektör rüzgarlarının, aynı zamanda yıl içinde en hızlı esen rüzgar olmaları hava kirliliğini olumlu etkileyen klimatik özellikler olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

.

Topographical and Climatic Factors Affecting Air Pollutıon in Kütahya

The adequacy of the precautions against air pollution can be possible by determining exactly the changes of meteorological parameters throughout the year and the topographical conditions of the region. Thus, estimating the effects of climatic conditions on air pollution will attribute to the provision of programmed Controls over emission sources. Since air quality measurements of the city started in 1989, it has been observed that Kütahya is one of the most polluted cities in Turkey. Detailed studies have been done on the Topographic and climatic features of Kütahya. Some essential data were obtained as a result of the evaluation of statistics belonging to measurements of whole years and relating these result to topographical and climatic parametres. According to these data which are supposed to be the base of future precautions against air pollution in the city, the difficulty of air circulation on Kütahya Plain where the city is located, basin geomorphology of city surrounded by mountains and orographical lines which lie upright to the dominant wind directions are the main topographical disadvantages. Furthermore; dynamic based invertion formations controlled by geomorphological structure, highness of local pressure values and moisture rate in winter when the emission amount increases, majority of foggy days, accumulation of industrial and heating emissions over the city by dominant WNW wind and the minority of days with strong winds are the main climatic disadvantages increasing the effects of air pollution in the city. Besides; the facts that it most rains in winter when the emission amount is high and south sector winds, the effective direction to disperse air pollution are the strongest winds throughout the year, are the climatic factors that have positive effect on air pollution.

PDF

___

ARDEL, A., KURTER, A., 1958-1959, "Kütahya ve Civarında Coğrafi Müşahedeler", Türk Coğr.Dergi si., Sayı: 18-19, İstanbul.
ÇEVRE SAĞLIĞI ARŞT. MÜD., 2002, "Uzun ve Kısa Vadeli Hava Kalitesi Sınır Değerleri", "Hava Kalitesi İndeksi (HKI)", www.rshm.sağlik.gov.tr, T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi, Çevre Sağlığı Araştırma Müdürlüğü Web Sitesi.
DARKOT, B., TUNCEL, M., 1995, "Ege Bölgesi Coğrafyası", İst. Üniv. Yay., No: 2365 (3.Baskı),İst.Üniv. Ed. Fak. Basımevi, İstanbul.
DİE, 2002, "Çevre ve Enerji İstatistikleri (Hava Kirliliği)","Nüfus ve Demografi İstatistikleri (2000 Genel Nüfus Sayımı Kesin Sonuçlan) "Ulaştırma İstatistikleri ( Motorlu Kara Taşıtları)", www.die.gov.tr, T.C. Başbakanlık DİE Web Sitesi.
DMİ, 2002, "Kütahya Meteoroloji İstasyonu Rasat Kayıtlan", T.C. Başbakanlık Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı, Ankara.
DÖNMEZ, Y., 1972, "Kütahya Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası", İst. Üniv. Yay. No: 1759, İst. Üniv. Ed. Fak. Matbaası, İstanbul.
ERİNÇ, S., 1996, "Klimatoloji ve Metodları", (Genişletilmiş 4.Baskı), Alfa Basım,Yay.,Dağıtım, İstanbul.
EROL, O., 1999, "Genel Klimatoloji", (Genişletilmiş 5.Baskı), Çantay Kitabevi, İstanbul.
GÜNEY, E., 2002, "Türkiye Çevre Sorunları, Doğal ve Kültürel Ortam Bozulması", (2.Baskı), Çantay Kitabevi, İstanbul.
KARPUZCU, M., 1996, "Çevre Kirlenmesi ve Kontrolü", (5.Baskı), Kubbealtı Neşriyatı,No:28, İstanbul.
KÜTAHYA EMNİYET MÜD., 2003, "Motorlu Kara Taşıtları Aralık Ayı Envanteri", (Yayınlanmamış) Kütahya Emniyet Müdürlüğü Trafik Şubesi, Kütahya.
KÜTAHYA VALİLİĞİ., 2002, "Kütahya’da Sanayi Kuruluştan". www.kutahya.gov.tr, T.C.Kütahya Valiliği Web Sitesi.
MTA, 1989, "Kütahya - Çifteler - Bayat - İhsaniye Yöresinin Temel Jeolojisi",
MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Raporu (Yayınlanmamış), Ankara.
SUNGUR, K., 1974-1977, "Klimatik Açıdan Türkiye’de Hava Kirlenmesi Sorunu", İst. Üniv. Coğr. Enst. Dergisi, Sayı: 20-21, İstanbul.
SUNGUR, K., 1980, "Türkiye’de İnsan Yaşamı Açısından Uygun Olan ve Olmayan Isı Değerlerinin Aylık Dağılışı İle İlgili Bir Deneme", İst. Üniv. Coğr. Enst. Dergisi, Sayı: 23, İstanbul.
SUNGUR, K., 1980, "Isı Terselmesinin (İnversion) Hava Kirliliği Üzerindeki Rolü ve Negatif Etkisinin Azaltılabilmesi İçin Alınabilecek Önlemler", İst. Üniv. Coğr. Enst. Dergisi, Sayı: 23, İstanbul.
ŞAHİN, C., 1989, "Hava Kirliliği ve Hava Kirliliğini Etkileyen Doğal Çevre Faktörleri", A.K.D. ve T.Y.K. Coğr. Bil. Ve Uy. Kolu, Coğr. Araşt. Dergisi, Ankara.
ŞAHİN, C., SİPAHİOĞLU, S., 2002, "Doğal Afetler ve Türkiye", Gündüz Eğitim ve Yay., Ankara.