Sovyet komünizmi 20. yüzyılın sonlarına doğru çöktüğünde, hiç kimse bu çöküşün teknik teferruat sebebiyle vuku bulduğunu söyleyemezdi. Daha kapsamlı veya daha yüz kızartıcı -ahlâkî, maddî ve entelektüel bir çöküşten daha kapsamlı- bir çöküş tahayyül dahi edilemezdi. Komünizm, tebasına zulmetti, onları fakirleştirdi ve on milyonlarcasını öldürdü. On yıllar boyunca Sovyetler Birliği’nde ve onun uydusu ülkelerde komünist doktrinin ilân edilmiş hedeflerinin zikredilmesi -eşitlik, sömürüden kurtulma, hakikî adalet- yalnızca acı gülüşlere yol açtı. En sonunda, heykeller alaşağı edildiğinde, Karl Marx’ın heykelleri de Lenin ve Stalin’in heykelleri gibi zillet içinde ortadan kaldırıldı. Komünizm pratik olarak da teori olarak da reddedildi; komünizmin şampiyonları da, entellektüel kurucuları ve topluma uyumsuz yöneticileri de bir kenara fırlatılıp atıldı.