İBN RÜŞD'ÜN ARİSTOTELES'İN POETİKA'SINI YORUMLAMA TARZI ÜZERİNE BİR İNCELEME

İbn Rüşd İslâm felsefe geleneğinde kendine özgü bir Aristotelesçilik iddiası ile ortaya çıkmış, özellikle Aristoteles'in mantık kitaplarına yazdığı şerhlerde lafzî ve ana metne bağlı bir şerh yöntemini esas almıştır. İbn Rüşd bu Aristotelesçilik modelini filozofun Poetika'sı üzerine yazdığı orta şerhi olan Telhîsu Kitâbi'şŞi'r'de farklı bir tarzda ortaya koymak durumunda kalmıştır. Aristoteles poetik zihnin anlama ve anlatma tarzlarını burhânî, tümel bir şekilde incelemiş, ancak bu incelemelerini tarihî Yunan poetika geleneği ile örneklendirerek somutlaştırmıştır. İbn Rüşd bu burhânî, tümel gayeye ulaşmak için tarihî Arap-İslâm geleneğine müracaat etmiştir. Nitekim Telhîsu Kitâbi'ş-Şi'r Arap-İslâm şiir geleneğinden yapılan örneklendirmelerle doludur. Bu çalışmada Poetika'da Aristoteles'in içerisinde yetiştiği Yunan geleneği üzerinden yerelleştirdiği/somutlaştırdığı poetik dünyanın doğasına ilişkin tümel öğretisini, İbn Rüşd'ün Telhîsu Kitâbi'ş-Şi'r'de, içerisinde yetiştiği Arap-İslâm geleneği üzerinden yerelleştirerek/somutlaştırarak nasıl yakalamaya çalıştığı ve ilgili eser temelinde nasıl bir Aristotelesçilik modeli ortaya koyduğu sorusunu yanıtlamaya çalışacağız.

AN INQUIRY ON IBN RUSHD'S COMMENTARY STYLE ON ARISTOTLE'S POETICS

Ibn Rushd has come up with a claim of Aristotelianism that is unique to him in the tradition of Islamic philosophy and especially used literal and dependent on main text commentary method in his commentaries on Aristotle's logical books. Ibn Rushd had to display Aristotelianism model in a different style in Talkhîs Kitâb al-Shi'r, which was his middle commentary on Poetics of the philosopher. Aristotle investigated the modes of comprehension and explanation of the poetical mind in a demonstrative and universal way, but he had incarnated these investigations by giving examples from historical traditional Greek poetics. To reach this demonstrative, universal goal, Ibn Rushd applied to the historical Arabic-Islamic tradition. Therefore Talkhis Kitâb alShi'r is full with examples from historical Arabic-Islamic poetry tradition. In this study, we will try to answer the question of how Ibn Rushd tried to grasp at Aristotle's universal doctrine concerning the nature of the poetical world which he explained localizing/incarnating through the Greek tradition he lived in, localizing/incarnating through the Arabic-Islamic tradition he lived in, and his Aristotelianism model in Talkhîs Kitâb al-Shi'r.

PDF

___

Aristoteles; Poetika (Şiir Sanatı Üzerine): Peri Poiêtikês, nşr. Immanuelis Bekkeri, Aristotelis Opera içinde, Berolini: Oxonii E Typographeo Academico, 1837, c. XI, s. 238-76.
Peri Poiêtikês, çev. Nazile Kalaycı, Ankara: Bilim ve Sanat, 2005; Aristoteles, "Kitâbu
Aristûtâlis fi'ş-Şu'arâ", çev. Ebû Bişr Mettâ, Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a't-Tercemeti'lArabiyyeti'l-Kadîme
ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev. ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s. 85-145; Aristoteles,
"fi'ş-Şi'r li-Aristûtâlîs", çev. Abdurrahman Bedevî, Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a't-Tercemeti'l-Arabiyyeti'l-Kadîme ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev. ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s. 3-81.
---; Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
Ebherî; Îsâgûcî, Mahmûd Hasan el-Magnîsî, Mugni't-Tullâb içinde, nşr. İsâm b. Mühezzeb es-Sâbû'î, Dımeşk: Dâru'l-Beyrûtî, 2009.
Fârâbî; Eflâtun Kanunlarının Özeti, çev. Fahrettin Olguner, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
---; el-Mantık inde'l-Fârâbî, nşr. Refîk el-Acem, Beyrut: Dâru'l-Maşrık, 1986, c. I, II, III.
---; İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
---; Kitâbu'l-Burhân, çev. Ömer Türker-Ömer Mahir Alper, İstanbul: Klasik, 2008.
---; "Kitâbu'l-Cedel", el-Mantık inde'l-Fârâbî içinde, nşr. Refik el-Acem, Beyrut: Dâru'lMaşrık, 1986, c. III, s. 13-107.
---; "Risâle fî Kavânîni Sınâ'ati'ş-Şu'arâ li'l-Muallimi's-Sânî", Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a't-Tercemeti'l-Arabiyyeti'l-Kadîme ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev. ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s.
149-58; "Şiir Sanatının Kanunları", çev. Mehmet Bayraktar, Mehmet Bayraktar, İslâm Düşüncesi Yazıları içinde, Ankara: Elis Yayınları, 2004, s. 83-9.
İbn Rüşd; "Cevâmiu Kitâbi'l-Cedel", nşr. ve çev. Charles E. Butterworth, Charles E. Butterworth, Averroes' Three Short Commentaries on Aristotle's "Topics", "Rhetoric", and "Poetics" içinde, Albany: State University of New York Press, 1977, s. 147-66; "Topika Üzerine Küçük Şerh", çev. Ali Tekin, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2, c. I, 2014, s. 89-97.
---; "Cevâmi Kitâbi'ş-Şi'r", nşr. ve çev. Charles E. Butterworth, Charles E. Butterworth, Averroes Three Commentary on Aristotle's "Topics", "Rhetoric" and "Poetics" içinde, 203-6, Albany: State University of New York Press, 1977, s. 203-6; "Poetika Üzerine Küçük Şerh", çev. Ali Tekin, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 3&4, 2014, s. 35-41.
---; eş-Şerhu'l-Kebîr li-Kitâbi'n-Nefs li-Aristû, Latinceden çev. İbrahim el-Garbî, Tunus: Beytü'l-Hikme, 2000.
---; Metafizik Büyük Şerhi, çev. Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016, c. I.
---; Siyasete Dair Temel Bilgiler: Kurtubalı İbn Rüşd'ün Platon'un Devlet'ine Düştüğü Şerh, çev. Muharrem Hilmi Özev, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2013.
---; "Şerhu Kitâbi'l-Burhân li-Aristâtâlîs", Şerhu'l-Burhân li-Aristû ve Telhîsu'l-Burhân içinde, nşr. Abdurrahman Bedevî, Kuveyt: el-Meclisü'l-Vatanî li's-Sekâfe ve'l-Fünûn ve'l-Âdâb, 1984.
---; Telhîsu Kitâbi'l-Burhân: İkinci Analitikler'in Orta Şerhi, metin ve çeviri: Hacı Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.---; Telhîsu Kitâbi'l-Hatâbe, nşr.
Abdurrahman Bedevî, Kuveyt: Vekâletü'l-Matbû'ât, t.y.
---; Telhîsu Kitâbi'l-Kıyâs, nşr. Cîrâr Cihâmî, Beyrut: Dâru'l-Fikri'l-Lübnânî, 1996.
---; Telhîsu Kitâbi'l-Mekûlât, nşr. Maurice Bouyges, Beyrut: Dâru'l-Maşrık, 1983.
---; Telhîsu Kitâbi'ş-Şi'r, nşr. Charles E. Butterworth-Ahmed Abdülmecid Herîdî, Mısır: Merkezu Tahkîki't-Turâs, 1986; "Telhîsu Kitâbi'ş-Şi'r", Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a'tTercemeti'l-Arabiyyeti'l-Kadîme ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev.
ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s. 201-50; Averroes, Averroes' Middle Commentary on Aristotle's Poetics, giriş ve çeviri: Charles E.
Butterworth, South Bend/İndiana: St. Augustine's Press, 2000; (Averroes), "Middle Commentary on Aristotle's Poetics", çev. O. B. Hardison, Classical and Medieval Literary Criticism, ed. O.B. Hardison-K. Kerrane, New York, 1974.
İbn Sînâ; "Fennü'ş-Şi'r min Kitâbi'ş-Şifâ", Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a't-Tercemeti'l-Arabiyyeti'l-Kadîme ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev. ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s. 159-98.
---; Uyûnu'l-Hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî, Paris: Dâru Byblion, 2010.
---; Kitâbu'ş-Şifâ: Yorum Üzerine, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
Kâtibî, Necmeddin; Metnü'r-Risâleti'ş-Şemsiyye, Teftâzânî, Şerhu'l-İmâm es-Sa'duddin etTeftâzânî ale'ş-Şemsiyye, nşr. Câdullah Bessâm Sâlih, Amman: Dâru'n-Nûri'l-Mübîn li'dDirâsât ve'n-Neşr, 2013.
Kindî; "Aristoteles'in Kitaplarının Sayısı Üzerine", çev. Mahmut Kaya, Mahmut Kaya, Felsefî Risâleler içinde, İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Magnîsî, Mahmûd Hasan; Mugni't-Tullâb, nşr. İsâm b. Mühezzeb es-Sâbû'î, Dimeşk: Dâru'lBeyrûtî, 2009.
Platon; Ion: Şiir Üzerine, çev. Nihal Petek Boyacı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
Proklos; Adlandırmanın Ontoteolojisi: Platon'un "Kratylos"una Yorum, çev. Erman Gören, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
Teftâzânî; Şerhu'l-İmâm es-Sa'duddin et-Teftâzânî ale'ş-Şemsiyye, nşr. Câdullah Bessâm Sâ- lih, Amman: Dâru'n-Nûri'l-Mübîn li'd-Dirâsât ve'n-Neşr, 2013.
Thomas Aquinas; Commentary on Aristotle's Posterior Analytics, çev. Richard Berquist, Indiana: St. Augustine's Press, 2008.
İkincil Kaynaklar Altunya, Hülya; Klasik Mantık Açısından Hakikat ve Şiir, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2014.
Arkan, Atilla; İbn Rüşd Psikolojisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
Bayraktar, Mehmet; "Fârâbî'nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risâlesi", Mehmet Bayraktar, İslâm Düşüncesi Yazıları içinde, Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Bedevî, Abdurrahman; "Tasdîr Âmm", Aristoteles, Fennü'ş-Şi'r: me'a't-Tercemeti'l-Arabiyyeti'l-Kadîme ve Şurûhi'l-Fârâbî ve İbn Sînâ ve İbn Rüşd içinde, çev. ve nşr. Abdurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü'n-Nahdati'l-Mısriyye, 1953, s. 11-56.
Butterworth, Charles E.; Averroes' Three Short Commentaries on Aristotle's "Topics", "Rhetoric", and "Poetics", Albany: State University of New York Press, 1997.
---; "Introduction", Averroes, Averroes' Middle Commentary on Aristotle's Poetics içinde, giriş ve çeviri: Charles E. Butterworth, South Bend/İndiana: St. Augustine's Press, 2000.
---; "The Order of The Argument", Averroes, Averroes' Middle Commentary on Aristotle's Poetics, giriş ve çeviri: Charles E. Butterworth, South Bend/İndiana: St. Augustine's Press, 2000, s. 51-8.Demirkaynak, Ayşe; "İbn Sînâ'nın Poetika'sı Üzerine Bir İnceleme", yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
Durusoy, Ali; "İbn Rüşd'ün Aristoteles İnşasında Fârâbî ve İbn Sînâ'nın Katkıları", Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutları:İbn Rüşd'ü Yeniden Düşünmek, Sivas, 2009, s. 283-93.
Emiroğlu, İbrahim; Klasik Mantığa Giriş, Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Fahri, Macit; İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2000.
Kaya, Mahmut; İslâm Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İstanbul: Ekin Yayınları, 1983.
Kaya, M. Cüneyt; "İslâm Felsefesinin Mâhiyeti Üzerine", İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler, ed. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: İsam Yayınları, 2013, s. 15-36.
Kemal, Salim; The Philosophical Poetics of Al-Farabi, Avicenna and Averroes: The Aristotelian Reception, London/New York: Routledge Curzon, 2000.
Kutluer, İlhan; "Aklî İdrâk ve Müşâhede: İbn Sînâ'nın Bilgelik Tipolojisinde Entelektüel Deneyimin Kavramsal ve Görsel Boyutları", Yitirilmiş Hikmeti Ararken içinde, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011, s. 349-84.
Laughlin, Burgess; The Aristotle Adventure: A Guide to The Greek, Arabic, and Latin Schoolars Who Transmitted Aristotle's Logic to The Renaissance, Arizona: Albert Hale Publishing, 1995.
Malette, Karla; "Beyond Mimesis: Aristotle's Poetics in the Medieval Mediterranean", PMLA, S. 2, c. 124, 2009, s. 583-91.
Sarıoğlu, Hüseyin; İbn Rüşd, İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
Taşkent, Ayşe; Güzelin Peşinde: Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd'de Estetik, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Tekin, Ali; "Aristoteles ve Fârâbî'de Burhân Teorisi", doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
---; "Aristoteles'in Analütika Hüstera (Kitâbu'l-Burhân) Adlı Eseri, Meşşâî Gelenekteki Yeri ve Üzerine Yazılan Şerhler", Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 3&4, 2014, s. 43-86.
---; Fârâbî'de Felsefenin Serüveni: Mantık Bilimi Temelli Bir Felsefe Tarihi Felsefesi, Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.