Türkçede Önvarsayım ve Önvarsayım Göstericileri
İletişimin devamlılığı için iş birliği içerisinde olmak ne kadar önemliyse konuşurlar arasındaki ortak bağlamın, deneyimlerin ve genel geçer bilgilerin varlığı da bir o kadar önem taşımaktadır. Yazılı ya da sözlü metnin akıcılığı sağlayabilmek ve konuşurlar arasında iletişimi sürdürebilmek için karşılıklı sunulan bilginin varsayılan düzeyde olması gerekmektedir. İletişimin tarafları arasında ön kabul gerektiren bu bilgiler önvarsayımları oluşturmaktadır. Bir örtük anlam unsuru olan sezdirimler kadar olmasa da önvarsayımlar da bu anlam alanının bir parçası olarak görev yapmakla beraber yüzey yapıda da izler taşımaları bakımından açık anlama da yaklaşmaktadır. Önvarsayımla ilgili alanda yapılan çalışmalarda anlambilimsel ve edimbilimsel olmak üzere iki yaklaşımın benimsendiği görülmektedir. Anlambilimsel yaklaşım, dilsel işaretleyicilerin izlerini takip ederken edimbilimsel yaklaşım önvarsayımsal anlamların bağlamdan çıkarılması gerekliliğini savunmaktadır.
Bu çalışmada anlambilimsel yaklaşım benimsenmiş olmakla beraber sözcelerin sunduğu ve dilsel göstericilerle belirlenen anlamlar, bağlamla da desteklenmektedir. Sezgisel olarak üretilen sözcelere dayanarak önvarsayımların özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır: olumsuzlama ve sürdürülebilirlik, uzlaşımsallık, konuşura aitlik ve uygunluk, tartışılmazlık ve kesinlik, yüzeysel görünümler sunma, gerektirme içeriği, odaksıl olmama, göndergesellik. Tüm bu özellikleri yansıtan ve konuşurun sözcesinde sunduğu önvarsayımsal önermeyi destekleyen dilsel unsurlar ise morfolojik, sözcüksel ve söz dizimsel göstericiler olarak sınıflandırılmaktadır. Bu çalışma, daha sonrasında yapılması amaçlanan önvarsayım göstericilerinin Türk dilinin tarihî lehçelerindeki ve Türkiye Türkçesinin farklı dönemlerinden seçilen edebi metinlerindeki (derlem tabanlı) görünümünü sunmak için bir zemin hazırlamaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Önvarsayım, önvarsayım göstericileri, anlambilim, edimbilim.
Presupposition and Presupposition Triggers in Turkish
As important as cooperation is for the continuity of communication, the existence of a common context, experiences and common knowledge between speakers is just as important. To ensure the fluency of the written or spoken text and to maintain communication between the speakers, the mutually presented information must be at the default level. This information, which requires prior acceptance between the parties to the communication, constitutes presuppositions. Although not as much as intuitions, which are an element of implicit meaning, presuppositions also serve as a part of this meaning field, but they also approach explicit meaning in terms of carrying traces in the surface structure. It is seen that two approaches, semantic and pragmatic, are adopted in the studies on presupposition. While the semantic approach follows the traces of linguistic markers, the pragmatic approach argues that presuppositional meanings should be extracted from the context.
Although a semantic approach is adopted in this study, the meanings provided by the utterances and determined by linguistic signifiers are also supported by the context. Based on intuitively generated utterances, the properties of presuppositions are listed as follows: negation and sustainability, consensuality, belonging to the speaker and appropriateness, indisputability and certainty, presenting superficial appearances, entailment content, non-focalisation, and referentiality. The linguistic elements that reflect all these features and support the presuppositional proposition presented by the speaker in the utterance are classified as morphological, lexical and syntactic markers. This study provides a basis for presenting the appearance of presuppositional markers in historical dialects of the Turkish language and literary texts (corpus-based) selected from different periods of Turkish.
Keywords:
Presupposition, presupposition triggers, semantics, pragmatics.,
___
- Akboğa, V. (2023). Türkçede Sezdirim. Doktora Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
- Aktaş, E., Şentürk, L. (2016). Örtülü Anlam Unsurlarının Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Çalışma Kitaplarındaki Yeri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 371-394.
- Atlas, D. J. (2006). Presupposition. The Handbook of Pragmatics (ed. Laurence R. Horn – G. Ward). Blackwell Publishing.
- Dijk, T. V. (1977). Text and Context. London: Longman.
- Doğan, G. (1990). Bir Edimbilim Kuramı Olarak Bağıntı. Dilbilim Araştırmaları, 1, 63-73.
- Doğan, G. (1995). Anlamda Dolaylılık. Dil Araştırmaları, 6, 138-151.
- Duman, S. (2022). Edimbilim: Kavramlar, Yöntemler, Alanlar. Eskişehir: Dorlion Yayınları.
- Gazdar, G. (1979). Pragmatics: Implicature, Presupposition and Logical Form. New York: Academic Press.
- Green, G. M. (1987). Pragmatics and Natural Language Understanding. London: Lawrence Erlbaum Associates. Grice, H. P. (1975). Logic and Conversation. Syntax and Semantics 3: Speech Acts. (ed. P. Cole - J. L. Morgan). New York: Academic Press, 41-58.
- Günay, D. (2007). Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual.
- İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
- Karaoğlu, S. (2021). Risâletü’n-Nushiyye’de Önvarsayım Tetikleyicilerinin Çözümlemesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 191-210.
- Korkut, E. (2012). Bile: Kullanım Değerleri: “Bile” Kullanımında Önvarsayımlar ve İmalı Anlamlar. Turkish Studies, 7(4), 145-162.
- Koşaner, Ö., Oktar, L. (2006). Önvarsayım tetikleyicileri olarak Önce ve Sonra. XX. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, (Haz. Yusuf Çotuksöken ve Nafi Yalçın). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları, 381-393.
- Levinson, S. C. (2003). Pragmatics, Cambridge: Cambridge University Press.
- Onan, B. ve Tiryaki, E. N. (2012). Türkçede Örtülü Anlam Oluşturan Unsurlar ve Ana Dili Öğretimindeki İşlevleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 223-240.
- Potts, C. (2014). Presupposition and Implicature. The Handbook of Contemporary Semantics Theory, (ed. Shalom Lappin and Chris Fox). Malden, MA: Wiley Blackwell.
- Sperber, D. ve Wilson, D. (2007). The Oxford Handbook of Contemporary Philosophy Frank (ed. Frank Jackson, Michael Smith). England: Oxford University Press
- Sperber, D. ve Wilson, D. (1981). Cognition (in Pragmatics), Elsevier Sequoia S.A., Lausanne. Netherlands, 10, 281-286.
- Turan, Ü. D. (2008). Akademik Metinlerde Eski Bilgi Sözceleri, Dilbilim Araştırmaları, 1(14).
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
- Vardar, B. vd. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Wilson, D. ve Sperber, D. (1979). Ordered Entailments: An Alternative Presuppositionsal Theories. Syntax and Semantics, Presuppositions, 11, 299-323.
- Wilson, D. (1973). Presuppositions And Non-Truth Conditionals Semantics. Doctorate Thesis. Cambridge: Massachusetts Institute of Technology.
- Yavuz, M. (2001). Metinlerde Edimsel Gösterge Çözümlemesinin Eğitim Amaçlı Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, E. (2020). Edimbilim. (ed. Erdoğan Boz), Dilbilim: Teorik ve Uygulamalı Alanlar. Ankara: Gazi Kitabevi. Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Yunus KAPLAN
Sayıdaki Diğer Makaleler
Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler Dizisi III: Manzume-i Vehbî
Türkçede Önvarsayım ve Önvarsayım Göstericileri
Orhun Türkçesinden Günümüze Arkaik Bir Fiil: Yėt-/Yed-
Eski Türkçe Yañ- Fiili ve Anlamları Üzerine
Toplumsal Cinsiyetin Aktarım Aracı Olarak Çocuk Kitapları: Zeyno Kitapları Serisi Örneği
Muhammed TUNAGÜR, Bengi Hazar KILIÇ
Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Romanlarında -mIş bulun Yapılı Cümlelerin Bilgi Kipliğindeki Görünümü