20048

Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Romanlarında -mIş bulun Yapılı Cümlelerin Bilgi Kipliğindeki Görünümü

Birleşik fiiller, herhangi bir hareketi karşılamak veya betimlemek üzere iki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek kendi anlamlarından farklı bir anlam yaratacak şekilde kalıplaşması ile oluşan sözcük topluluklarıdır. Sıfat-fiil ekli fiil + yardımcı fiil biçiminde oluşan karmaşık fiiller ise birleşik fiillerin alt başlığında yer alan ve fiilin zaman ve tarzla ilgili özelliklerini gösteren fiil kategorisidir. Karmaşık fiiller; öncelik fiilleri, alışkanlık fiilleri, niyet fiilleri ve süreklilik fiillerini kapsar. Birleşik fiildeki sıfat-fiil, ol- yardımcı fiilinin bildirdiği işten daha önce gerçekleştiği için karmaşık fiil, öncelik fiili olarak adlandırılır. Öncelik fiilleri, -mIş bulun- şeklinde oluşur ve çeşitli anlamlar ifade eder. Alanyazında -mIş bulun- yapısını içeren cümlelerin çoğunlukla pişmanlık, resmiyet, nezaket gibi anlamları içerdiğine dönük çalışmalar mevcuttur. Ancak -mIş bulun- yapısını içeren cümlelerin bu anlamlar dışında başka hangi anlamları verdiğine ve bu cümlelerin kiplik görünümlerinin nasıl olduğuna dönük çalışmalar nicelik olarak fazla değildir. Bu çalışma ile bahsedilen fiillerdeki nicelik eksikliğini gidermek, -mIş bulun- yapısının bilgi kipliği ve onun alt anlam alanlarını işaretleyip işaretlemediğini tespit etmek ve -mIş bulun- yapısı dışında cümlede yer alan diğer kiplik işaretleyicilerinin kiplik anlamı belirlemedeki rolünü açıklamak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Cevat Şakir Kabağaçlı’nın (Halikarnas Balıkçısı) romanları çalışma nesnesi olarak seçilmiştir. Amaçlı örneklemin kullanıldığı çalışmada -mIş bulun- yapısını içeren ve bilgi kipliğinde işaretlenen on bir cümle analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda; altı cümlenin ihtimal kipliğinde, iki cümlenin çıkarım kipliğinde ve üç cümlenin varsayım kipliğinde işaretlendiği belirlenmiştir. -mIş bulun- yapısının iki cümlede doğrudan kiplik anlamı belirleyen kiplik işaretleyicisi olduğu, diğer cümlelerde ise kiplik zarf, kiplik söz ve bağlam gibi diğer kiplik işaretleyicileri ile iş birliği içinde kiplik anlamları işaretlediği görülmüştür. Bu çalışmanın dilbilimsel kiplik incelemelerine katkıda bulunacağı varsayılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Birleşik fiil, karmaşık fiil, öncelik fiili, kiplik, -mIş bulun- yapısı.

The Epistemic Modality View of the Sentences with the Structure “-mIş bulun-” in Cevat Şakir Kabaağaçlı's Novels

Compound verbs are phrases combined by two or more words to create a different meaning from their own to meet or describe any action. Complex verbs are a subcategory of compound verbs and show the tense and style properties of the verb. Complex verbs cover priority verbs, habit verbs, intention verbs, and continuum verbs. Since the participle in the compound verb takes place before the declaration of the auxiliary verb “ol- “, the complex verb is called the priority verb. Priority verbs are formed with -mIş bulun- affixation and bear various meanings. In the relevant literature, studies have shown that the sentences containing the structure of -mIş bulun- mostly carry diverse meanings such as regret, formality, and courtesy. However, the studies on the further meanings of -mIş bulun- and how the modality view of these sentences is demonstrated are not much in quantity. The primary purpose of this research is to contribute to the field with further research on the aforementioned verbs and to determine whether the -mIş bulun- structure marks the epistemic modality and to find out its sub-meanings, also to explain the role of other modality markers in the sentence excepts for the -mIş bulun- structure in determining the modality meaning. For this purpose, the novels of Cevat Şakir Kabağaçlı (Halikarnas Balıkçısı) were chosen as the object of study; thus, purposive sampling was used in this study, and eleven sentences containing the -mIş bulun- structure and marked in the epistemic modality were analyzed. The analysis revealed that six sentences were marked in the speculative modality, two sentences were used in the deductive modality and three sentences connoted the assumptive modality. It has been concluded that the -mIş bulun- structure is the modality marker that directly determines the modal meaning in two sentences while other modality markers such as modal adverbs, modal words, and the context mark modal meanings in other sentences. In light of these findings, this study will add to further linguistic modality studies.

Keywords:

Compound verb, complex verb, priority verb, modality, -mIş bulun- structure.,

PDF

___

Aka, F. (2020). Halide Edip Adıvar’ın Handan Romanında Kiplikler Üzerine Bir Metin Analizi. Doktora Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bayraktar, F. S. (2009). “-mIş Bulunmak” Yapısı Üzerine. Turkish Studies, 4(8), 698-709.
Budu, M. (2020). Kısasü’l Enbiyâ Tercümesinde Birleşik Fiiller. SUTAD, 50, 79-96.
Bybee, J. – vd. (1994). The Evolution of Grammar. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Çelikel, S. (2021). Türkiye Türkçesinde Öncelik Fiilleri ve İşlevleri. Ankara: Duvar Yayınları.
Delice, H., İ. (2002). Yüklem Olarak Türkçede Fiil. Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 185-212.
Demirel, M., V. (2021). Dilde Zaman, Görünüş ve Kip/Kiplik. Ankara: Pegem Akademi.
Dinar, T. (2020). “Kiplik”. Türkçede Dilbilgisel Ulamlar. (Ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi.
Ediskun, H. (1999). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Ergin, M. (2019). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Gencan, T., N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Givón, T. (1994). Irrealis and The Subjunctive. Studies in Language, 18(2), 265-337.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1986). Sonsuzluk Sessiz Büyür. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1995). Dalgıçlar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kamacı Gencer, D. (2019a). Dede Korkut Kitabı’nda Bilgi Kipliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(1), 38-52.
Kamacı Gencer, D. (2019b). “Yardımcı Eylemler”. Türkiye Türkçesi III Sözcük Türleri. (Ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi.
Kamacı Gencer, D. (2020). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik Dede Korkut Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
Karaağaç, G. (2017). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit.
Karaca, H. (2021). Birleşik Fiillerin Tasnifi ve Yapısında Birleşik Fiil Olan Birleşik Fiiller. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 258-266.
Karahan, L. (2017). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kazanlar Ürkmez, E. (2019). Kazak Türkçesinde Kiplik: Morfo-Sentaktik Semantik Bir Analiz. Doktora Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
Kerimoğlu, C. (2018). Kiplik ve Kip. Ankara: Pegem Akademi.
Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
Narrog, H. (2009). Modality in Japanese. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Nuyts, J. (2001). Epistemic Modality, Language and Conceptualization: A Cognitive-Pragmatic Perspective. Amsterdam: Benjamins.
Özkan, A. (2013). “Mehekkü'l-İlim Ve'l-Ulemâ İsimli Eserde Birleşik Fiiller.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 11-45.
Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
Rentzsch, J. (2013). Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası. Bilig, 67, 129-168.
Türk Dil Kurumu [TDK] (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Üzüm, M. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik Kısas-ı Enbiya Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
Yelten, M., Açıkgöz, H. (2008). Kelime Grupları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Willett, T. (1988). A Cross Linguistic Survey Of the Grammaticalization of Evidentiality. Studies in Language, 12, 51-97.
Taranan Eserler
Kabaağaçlı, C., Ş. (1989). Uluç Reis. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1994). Turgut Reis. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1996). Bulamaç. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1997a). Deniz Gurbetçileri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1997b). Aganta Burina Burinata. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kabaağaçlı, C., Ş. (1999). Ötelerin Çocukları. Ankara: Bilgi Yayınevi.

Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi-Cover

Başlangıç: 2019
Yayıncı: Yunus KAPLAN

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler Dizisi III: Manzume-i Vehbî

Gökhan ÖLKER

Toplumsal Cinsiyetin Aktarım Aracı Olarak Çocuk Kitapları: Zeyno Kitapları Serisi Örneği

Muhammed TUNAGÜR, Bengi Hazar KILIÇ

Türkçede Önvarsayım ve Önvarsayım Göstericileri

Seçil HİRİK

Orhun Türkçesinden Günümüze Arkaik Bir Fiil: Yėt-/Yed-

Emine GÜLER

Eski Türkçe Yañ- Fiili ve Anlamları Üzerine

Erdem UÇAR

Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Romanlarında -mIş bulun Yapılı Cümlelerin Bilgi Kipliğindeki Görünümü

Meriç GÜVEN, Laçin ÖZĞÜL