“Taklamakan” Adının Kökeni Üzerine

Doğu Türkistan’ın Tarım Havzası’nda bulunan çölün adı olan Taklamakan kelimesine, 19. yüzyıl ve sonrasındaki yazılı kaynaklarda rastlanmaya başlanmıştır. Taklamakan, çok eski tarihlere uzanan bir ad olmamasına rağmen gerek Uygur gerekse Çin ve Batı kaynaklarında bu kelimeyle ilgili çok çeşitli etimolojik açıklamalar bulunmaktadır.Bölge sakinleri tarafından Teklimakan olarak telaffuz edilen adın kökeni, kimi araştırmacılarca İngilizce telaffuzu olan Taklamakan biçimine ses bakımından yakın olan kelimelere bağlanmaya çalışılırken; kimileri tarafından çok eski olmayan bu kelimeyle ilgili Çince eski tarihî kaynaklardan ipucu bulmaya çalışılmıştır. Fakat bölge sakinleri tarafından kaleme alınmış olan elyazması eserler yeterince dikkate alınmamıştır. 19. yüzyılın sonunda kaleme alınan Tevarih-i Muskiyun adlı eserde çölün adı Terk-i Makan şeklinde geçmektedir ve bu kaynak Teklimkan’ın kökeninin anlaşılması için büyük önem arz etmektedir.Çalışmamızda ilk önce Taklamakan adıyla ilgili farklı görüşler ortaya konulup farklı açılardan analiz edilerek yorumlanmıştı. Daha sonra bu görüşler temelinde Teklimakan adının eski yazma eserlerde rastlanılan şekilleri üzerinde durulmuş ve sözcüğün kökeni üzerinde farklı görüşler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Taklamakan, Teklimakan, ad, etimoloji.

On the Origin of the Name “Taklamakan”

The word Taklamakan (Teklimakan), which is the name of the desert in the Tarim basin of East Turkestan, begins to appear in written sources in the 19th century and after that period. Although this name does not date back to ancient times, there are various etymological explanations for this word in both Uyghur Turkish and Chinese or Western resources.The origin of the name, pronounced as Teklimakan by the people who living in estern Turkistan, is tried to be connected to words that are close to the English pronunciation of Taklamakan or has been tried to find clues from ancient Chinese historical sources. However, the manuscripts written by the Uygurs have not been sufficiently taken into account. The name of the desert is mentioned as Terk-i Makan in the manuscript called Tevarih-i Muskiyun, which was written at the end of the 19th century, and this source is of great importance for understanding the origin of teklimkan.In this study, firstly, different views about the name taklamakan are listed, analyzed and interpreted from different perspectives. Then, in the light of these views, it is tried to reveal diffirent explanation about the origin of the word, based on the way this name is written in the oldest manuscript.

Keywords:

Taklamakan, Teklimakan, name, etymology.,

PDF

___

Baytur, E., ve Tömür, H. (1982). Tevarihi Muskiyun. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Hoebnle, A. R. R. (1899). A Collection of Antiquities from Central Asia 1. Journal of the Asiatic Society of Bengal, Extra-Number (1), i–130.
Hou, X. (2005). “Takelamagan” yici de ben yisi. Jiaoshi Bolan, 11, 39.
Jarring, G. (1997). The Toponym Takla-makan. Turkic Language, 1(2), 227–240.
Johnson, W. H. (1867). Report on His Journey to Ilchí, the Capital of Khotan, in Chinese Tartary. Source: Journal of the Royal Geographical Society of London, 37, 1–47.
Karaağaç, G. (2020). Sözlüklerimizde Halk Etimolojisi. Belgü, 5, 7–18.
Kerimi, N., ve Sattar, Z. (2006). “Tarım deryası” ve “Teklimakan” Nami Toghrisida. In Diyarimizdiki Bir Qisim Yer Namliri Heqqide, 244–247.
Köregan, M. M. H. (2007). Tarih-i Reshidi (haz. M. Mirzehmet). Xinjiang Halk Neşriyatı, Ürümçi.
Liu, W. (1993). “Takelamagan” shi. Yuyan Yu Fanyi, 33(1), 77–78.
Mucizi, M. İ. B. M. N. (1982). Tevarihi Muskiyun (tıpkıbasım). Pekin: Milletler Neşriyatı.
Polo, M. (1976). Marko Polo Seyahatnamesi 1 (haz. F. Dokuman). İstanbul: Tercüman.
Pospelov, E. M. (2002). Geograficheskiye Nazvaniya Mira-Toponimicheskiy Slovar’. Russkiye slovari.
Qian, B. (2005). On the History and Implication of “Taklimakan”. Journal of Xinjiang University (Philosophy Social Science), 33(4), 54–57.
Sabit, S. (1986). Guanyu “Teklimakan” de Shangque. Yuyan Yu Fanyi, 4, 64,39.
Tatliq, E. (1983). Tehtimakanmu ya Teklimakanmu. Til ve Terjime, 1.
Tenişev, E. R. (1986). “Taklamakan” yici kao. Yuyan Yu Fanyi, 12, 54–55.
Tenişev, E. R. (2006). O Znachenii Slova Taklamakan. In Izbrannyye Trudy Vol.2, 200–202. Izdatel’stvo “Gilem”.
Tuğrul, A. M. (2010). Teklimakan Namining Kélip Çiqişi Toğrisida. Xinjiang Yaşliri, 1.
Tursun, İ. (1990). Tarimdin Tamçe. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Veli, Q. (1987.9.23). ‘Teklimakan’ ve ‘Tarim’ Dégen Nam Heqqide Mulahize. Ürümchi Kechlik Géziti.
Veli, Q. (1988). “Takelamagan” Ciyi Kao. Yuyan Yu Fanyi, 2, 26–27.
Yao, D. (2019). Takelamagan Zhi Ming De Qiyuan Yu Yuyi. Wenhuibao, 6, 1–3.
Zhong, X. (2005). “Takelamagan” Shiyi. Journal of Xinjiang Normal University (Social Sciences), 26(4), 85–86.
Wang, G. (2001). Xi Hu Kao (xia). In Guantang Jilin, 309–312. Hebei Jiaoyu Chubanshe.