Ubeydullah b. Sa‘d ez-Zührî (ö. 260/874) ve Tarihçiliği Üzerine

İslâmî ilimlerin gelişmesinde hicrî II. ve III. yüzyıldaki âlimlerin çalışmalarının önemi büyüktür. Bu dönemde özellikle kıraat, fıkıh, hadis, siyer ve İslâm tarihi gibi alanlarda otorite kabul edilen birçok ilim adamı yaşamıştır. Kıraatte Nâfi‘ b. Abdurrahman (ö. 169/785), Ya‘kûb el-Hadramî (ö. 205/821) ve Halef b. Hişâm el-Bezzâr (ö. 229/844); hadiste Abdürrezzâk (ö. 211/826-27), Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) ve Yahyâ b. Maîn (ö. 233/848); fıkıhta Ebû Yûsuf (ö. 182/798), Mâlik b. Enes (ö. 179/795) ve Şâfiî (ö. 204/820); siyer ve İslâm tarihinde İbn İshâk (ö. 151/768), Vâkıdî (ö. 207/823), Ebû Ma‘şer es-Sindî (ö. 170/787), Seyf b. Ömer et-Temîmî (ö. 180/796) ve Halîfe b. Hayyât (ö. 240/854-55) gibi âlimler buna örnek olarak verilebilir. Kıraat, hadis, siyer ve İslâm tarihinde önemli bir yeri olan Ubeydullah b. Sa‘d ez-Zührî de bu dönemde yaşamıştır. Hadiste güvenilir bir ravi olan Ubeydullah b. Sa‘d, meşhur Nâfi‘ kıraatini amcası Ya‘kûb b. İbrâhim’den (ö. 208/824) almış ve öğrencilerine nakletmiştir. Bir süre kadılık da yapan Ubeydullah, meşhur siyer âlimi İbn İshâk’ın Sîret’inin İbrâhim b. Sa‘d nüshasını amcası Ya‘kûb b. İbrâhim’den dinlemiştir. Ubeydullah’ın dinleyerek rivayet hakkını elde ettiği, hatta bazı ilavelerde bulunarak oluşturduğu yeni nüshanın Ziyâeddin el-Makdisî’nin (ö. 643/1245) yaşadığı hicrî VII. yüzyıla kadar tedavülde kaldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, özellikle İbn Asâkir Târîh’inde bu nüshadan çok sayıda alıntı yapmaktadır. Onun yaptığı bu alıntılar sayesinde Ubeydullah’ın Sîret nüshası hakkında önemli tespit ve değerlendirmeler yapılabilmektedir. Meselâ, Ubeydullah’ın bu nüshaya ilavelerde bulunduğu belirtilmektedir. Ayrıca o sadece İbn İshâk rivayetleriyle yetinmemiş bilhassa amcası Ya‘kûb b. İbrâhim başta olmak üzere babası Sa‘d b. İbrâhim, Hârûn b. Ma‘rûf ve Heysem b. Hârice gibi birçok hocasından siyer ve İslâm tarihine dair çok sayıda rivayet aktarmaktadır. Bunların yanında Ubeydullah, dört halife devrinin önemli tarihçisi ve kaynaklarından olan Seyf b. Ömer’in eserlerinin önemli bir ravisi olduğu belirtilmektedir. Nitekim Taberî Târîh’inde hocası Ubeydullah b. Sa‘d’ın Ya‘kûb b. İbrâhim vasıtasıyla Seyf b. Ömer’in 62 rivayetine yer vermektedir. Dolayısıyla Ubeydullah b. Sa‘d’ın sadece bir hadis ravisi değil bilhassa siyer ve İslâm tarihi dâhil birçok ilim dalında önemli bir mevkii olduğu anlaşılmaktadır. Ubeydullah b. Sa‘d’ın çok yönlü bir âlim olmasına rağmen hakkında müstakil bir çalışma tespit edilememiştir. Bununla birlikte, Ubeydullah b. Sa‘d’ın siyer ve İslâm tarihi alanındaki katkılarına dair bazı çalışmalarda atıflar bulunmakla beraber bunlarda onun rivayetlerinin içeriği ve niteliği hakkında detaylı bilgi verilmemektedir. Dolayısıyla konunun eksik kalan bu yönlerinin tamamlanmaya çalışılan bu araştırmada ilk olarak Ubeydullah b. Sa‘d’ın hayatı ele alınmıştır. Sonra sırasıyla ilmî kişiliği, eserleri ve vefatı hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Ubeydullah’ın siyer ve İslâm tarihi ile alakalı rivayetleri kaynak, içerik ve öne çıkan özellikler açısından ele alınmış ve bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmayla Ubeydullah b. Sa‘d’ın sadece bir kıraat ve hadis ravisi olmayıp siyer ve İslâm tarihinde belirleyici bir konumda olduğu; hatta bu alanda bir eser veya eserler sahibi olduğu görüşüne varılmıştır. Taberî ve İbn Asâkir gibi önemli iki tarihçinin Ubeydullah b. Sa‘d’ın rivayetlerine sıkça yer verip, bir nevi ona itibar etmeleri bu görüşü desteklemektedir. Ayrıca Ubeydullah b. Sa‘d’ın söz konusu rivayetlerinin, İbn İshâk’ın Sîret’inin aslında genel bir tarih kitabı şeklinde telif edildiği görüşünü destekler içerikte olduğu anlaşılmaktadır. Bu tarz çalışmalarla Sîret’in nüsha ravileri arasındaki farklılıkların detaylı bir şekilde incelendiğinde daha iyi anlaşılacağı da düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ubeydullah b. Sa‘d, İbn İshâk, Seyf b. Ömer, İbn Asâkir, İslâm Tarihi, Ibn Ishâq

‘Ubeydullâh b. Sa‘d al-Zuhrî and on His Historiography

The works of the scholars who lived in Hijri II and III. centuries are of great importance in the development of Islamic sciences. In this period, there lived many scholars who are accepted as authority in fields such as qıraat, fiqh, hadith, sîrah (the life of the Prophet Muhammad) and Islamic history. In Qiraat Nâfi‘ b. Abd al-Rahmân (d. 169/785), Ya‘qûb el-Hadramî (d. 205/821) and Halef b. Hisham al-Bazzâr (d. 229/844); In hadith, ‘Abd al-Razzâq (d. 211/826-27), Ahmad b. Hanbal (d. 241/855) and Yahyâ b. Maîn (d. 233/848); Abû Yûsuf (d. 182/798) in fiqh, Mâlik b. Anas (d. 179/795) and Shâfi‘î (d. 204/820); Ibn Ishâq (d. 151/768), al-Wâqidî (d. 207/823), Abû Ma‘shar al-Sindî (d. 170/787), Sayf b. ‘Umar al-Tamîmî (d. 180/796) and Khalîfa b. Khayyât (d. 240/854-55) such as scholars can be given as an example. ‘Ubeydullâh b. Sa‘d al-Zuhrî, who has an important place in qiraat, hadith, sîrah and Islamic history also lived in this period. ‘Ubeydullâh b. Sa‘d, a reliable narrator in hadith, received the famous Nâfi‘ qıraat from his uncle Ya‘qûb b. Ibrahim (d. 208/824) and transmitted it to his students. ‘Ubeydullâh, who also worked as a judge for a while, heard from his uncle Ya‘qûb b. Ibrahim the Ibrahim b. Sa‘d version of the Sîrât which written by the famous sîrah scholar Ibn Ishâq. It has been determined that this version of ‘Ubeydullâh obtained the right to narrate by listening, and even the new version which he created by making some additions, remained in circulation until the Hijrî seventh century, when Ziyâ’ al-din al-Makdisî (d. 643/1245) lived. Moreover, Ibn ‘Asâkir in particular quotes a lot from this version, especially in his Târîkh. Thanks to these quotations he made, important determinations and evaluations can be made about Sîrat version of ‘Ubeydullâh. For example, it is stated that ‘Ubeydullâh made additions to this version. In addition, he does not content himself with the narrations of Ibn Ishâq alone, but quotes many narrations about sîrah and Islamic history from many of his teachers, especially his uncle Ya‘qûb b. Ibrahim and his father Sa‘d b. Ibrahim and Hârûn b. Ma‘rûf and Heysem b. Hârice. In addition to these, ‘Ubeydullâh is stated to be an important narrator of the works of Sayf b. ‘Umar who is one of the important historians and sources of the period of the four khalîfa (caliphs). As a matter of fact, al-Tabarî includes 62 narrations of Sayf b. ‘Umar which narreted from his teacher ‘Ubeydullâh b. Sa‘d through Ya‘qûb b. Ibrahim in his Târîkh. Therefore, It is understood that Ubeydullah b. Sa‘d was not only a hadith narrator, but also an important figure in many branches of science, especially in sîrah and Islamic history. Despite the fact that ‘Ubeydullâh b. Sa‘d was a versatile scholar, no independent study could be found about him. Although there are references to ‘Ubeydullâh b. Sa‘d’s contributions in the field of sîrah and Islamic history in some studies, they don’t provide detailed information about the content and quality of ‘Ubeydullâh b. Sa‘d’s narrations. Therefore, in this study, which tries to complete these missing aspects of the subject, the life of ‘Ubeydullâh b. Sa‘d is discussed first. Then, information about his scientific personality, his works and his death is given respectively. Then, ‘Ubeydullâh’s narrations related to sîrah and Islamic history are analyzed in term of source, content and prominent features and some evaluations are made. This study concludes that ‘Ubeydullâh b. Sa‘d was not only a narrator of qiraat and hadith, but also had a decisive position in sîrah and history of Islam; and even it has been reached the opinion that he has a work or works in this field. This view is supported by the fact that two important historians such as al-Tabarî and Ibn ‘Asâkir frequently cited ‘Ubeydullâh b. Sa‘d’s narrations and gave him some kind of respect/credit. In addition, it is understood that the narrations of ‘Ubeydullâh b. Sa‘d support the view that Ibn Ishâq’s Sîrat was originally written as a general history book. It is also thought that such studies will provide a better understanding of the differences between the narrators of the versions of the Sîrat when analyzed in detail.

Keywords:

‘Ubeydullâh b. Sa‘d, Ibn Ishâq, Sayf b. ‘Umar, Ibn ‘Asâkir, History of Islam,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân. Muʿcemü’s-sahâbe. thk. Muhammed ʿAvd el-Menkûş ve İbrâhîm İsmâʿîl el-Kâdî. 4 Cilt. Kuveyt: Mibretü’l-Âl ve’l-Ashâb, 1432.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve ve marifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî’a. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî. Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. ed. Muhammed Abdülmu‘îd Hân. 8 Cilt. Dekken: Dâiratü’l-Me‘ârifi’l-‘Usmâniyye, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-Nihâye fî tabakâti’l-kurrâʾ. thk. Gotthelf Bergstraesser. 3 Cilt. Mektebetü İbni Teymiyye, 1351.
Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed b. Hammâd el-Verrâk. el-Künâ ve’l-esmâ’. ed. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1241.
Ebû Bekir eş-Şâfiî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. İbrâhîm el-Bezzâz. el-Fevâid/el-Gaylâniyyât. ed. Hilmî Kâmil Es‘ad Abdülhâdî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417.
Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Saydâ - Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
Ebû Nuaym İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakâtü’l-asfiyâʾ. 10 Cilt. Kahire -Beyrut: Mektebetü’l-Hâncî - Dâru’l-Fikr, 1416.
Ebû Nuaym İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Ma‘rifetü’s-sahâbe. thk. ‘Âdil Yûsuf el-‘Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419.
Ebû Nuaym İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Târîhu İsbahân. ed. Seyyid Kisrevî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
Ebû Ya‘lâ Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 13. Basım, 1404.
Ebû Zür‘a ed-Dımaşkî, Abdurrahmân b. Amr b. Abdillâh. Târîhu Ebî Zür‘a ed-Dımaşkî. thk. Şükrullah Nimetullah Kûcânî. Dımaşk: Mecme‘u’l-Lüğati’l-‘Arabiyye, ts.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Ahlâku’n-nebî ve âdâbüh. ed. Sâlih b. Muhammed el-Veniyyân. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Müslim, 1418.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Tabakâtü’l-muhaddisîn bi İsbahân ve’l-vâridîne aleyhâ. ed. Abdülgafûr Abdülhak el-Belûşî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1412.
Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Zikrü’l-akrân ve rivâyâtühüm ʿan baʿzıhim baʿzan. ed. Mes‘ad Abdülhamîd Muhammed es-Sa‘dinî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
Fâlûcî, Ekrem b. Muhammed Ziyâde el-Eserî. Mu‘cemü şüyûhi’t-Taberî ellezîne ravâ ‘anhüm fî kütübihi’l-müsnedeti’l-matbû‘a. Ürdün-Kahire: ed-Dâru’l-Eseriyye - Dâru İbn Affân, 1426.
Fayda, Mustafa. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/319-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân). el-Ma‘rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ’ ‘Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
Hâkim el-Kebîr, Ebû Ahmed Muhammed b. Muhammed b. Ahmed en-Nîsâbûrî. el-Esâmî ve’l-künâ. 4 Cilt. Medine: Dâru’l-Gurebâʾ, 1994.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. thk. Ahmed Âdil Abdülmevcûd vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-‘Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415.
İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1411.
İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. et-Târîhu’l-kebîr es-Sifrü’s-sâlis. thk. Salâh b. Fethî Hilâl. 2 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1427.
İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. et-Târîhu’l-kebîr es-Sifrü’s-sânî. thk. Salâh b. Fethî Hilâl. 2 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1427.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Mu‘avviz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Ta‘cîlü’l-menfe‘a bi-zevâ’idi ricâli’l-e’immeti’l-erbe‘a. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1416.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Dekken: Matba‘atü Meclisi Dâireti’l-Me‘ârifi’n-Nizâmiyye, 1325.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. Cemheratü ensâbi’l-Arab, ed. Heyet. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye (el-Mektebetü’ş-şâmile). thk. Mustafa es-Sekkâ, İbrâhim el-Ebyârî, Abdülhafız Şelebi. 2 Cilt. Kahire: Matba‘atü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1375.
İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1424.
İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1408.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîhu’l-Medîne. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde, 1399.
İbnü’l-Mevâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebû Yahyâ Ebû Bekir b. Halef. Buğyetü’n-nükkâdi’n-nekale fîmâ ehalle bihî Kitâbü’l-Beyân ve eğfelehû ev elemme bihî femâ temmemehû velâ kemmelehû. thk. Muhammed Harşâfî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Ezvâ’i’s-Selef, 1425.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Mu‘avviz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Kelpetin, Mahmut. Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi Tarihi Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği. İstanbul: Siyer Yayınları, 2012.
Mehâmilî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. İsmâîl b. Muhammed ed-Dabbî el-Bağdâdî. el-Emâlî rivâyetü İbn Mehdî el-Fârisî. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1427.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’i’r-rical. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. İkmâlü Tehzîbi’l-kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Ebû Abdurrahman ‘Âdil b. Muhammed vd. 12 Cilt. el-Fârûku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1422.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. ed. Hasan Abdülmünim Şiblî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbü’l-esmâ’ ve’l-lügât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları, 2008.
Seyf b. Ömer, Seyf b. Ömer et-Temîmî. Kitâbü’r-Ridde ve’l-fütûh ve kitâbü’l-cemel ve mesîru ’Âişe ve ’Alî. thk. Kâsım es-Sâmerrâî. Riyad: Dâru Ümeyye, 2. Basım, 1417.
Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî el-Mâlekî. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Ömer Abdüsselam es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1421.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Târık b. İvezullah b. Muhammed vd. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1415.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk ve sılatü tarihi’t-Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1387.
Tarâbîşî, Mutâ‘. Ruvâtü Muhammed b. İshâk b. Yesâr fi’l-meğâzî ve’s-siyer ve sâiri’l-merviyyât. Dımaşk - Beyrut: Dâru’l-Fikr - Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 1414.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
Topal, Ahmet. “The Narrative Change in Muslim Historiography within the Context of the Expedition to al-Kharrār”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/1 (2023), 1-19.
Topal, Ramazan. “İbrâhim b. Sa‘d (ö. 183/799) ve Kitâbü’l-Mübtede’ ve’l-Meb‘as ve’l-Meğâzî Rivayetinin Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ine Yansıması”. Akademik Siyer Dergisi 6 (2022), 68-92.
Topal, Ramazan. Siyer-Hadis İlişkisi Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i Özelinde. İstanbul: Siyer Yayınları, 2022.
Yıldız, Faruk. Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir et-Taberi’nin (224-310/838-923) Tarihü’l-Ümem ve’l-Mülûk Adlı Eserine Göre İslam Tarihi Kronolojisi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed ‘Avvâme ve Ahmed Muhammed Nemir Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. ed. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
Ziyâeddin el-Makdisî, Ebû Abdillâh Ziyâüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Ahmed. Sebetü mesmû‘âti’l-İmâm el-Hâfız Ziyâeddîn Muhammed b. Abdilvâhid el-Makdisî. thk. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız. Dübey: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 1419.