Uluslararası Televizyon Formatlarının Walters’ın İzleyici Beklentileri Kriterleri Açısından İncelenmesi

Uluslararası televizyon formatları geliştiren ülkeler format haklarını yüzlerce ülkeye satmakta ve bu ülkelerde yayımlanan her bölümden düzenli telif geliri elde etmektedir. Çalışmanın amacı, uluslararası televizyon formatlarında kullanılan bazı belirgin özellikleri ortaya koyarak, uluslararası televizyon program formatları geliştirilmesine katkıda bulunmaktır. Başarılı televizyon programı üretmenin kesin bir formülü bulunmasa da başarılı yapımlar bir dizi benzer özelliklere sahiptir. Nitel bir araştırma olan bu çalışmada, uluslararası televizyon formatları Walters’ın ortaya koyduğu izleyici beklentileri kriterleri çerçevesinde ve bu araştırma için eklenen üç unsur ile birlikte 14 kriterle ele alınmıştır. Türkiye’de yayımlanan ve izlenme oranları yüksek 4 uluslararası format program amaçlı örnek yöntemi ile seçilerek çoklu durum analizi ile incelenmiştir. Araştırma bulguları, Kim Milyoner Olmak İster?, MasterChef, Çarkıfelek ve O Ses Türkiye programlarında gerilim, aksiyon, cinsellik, güldürü, enformasyon, önem, değer, kişisellik, merak, gerçekçilik, yenilik ile duygusallık, etkileşimlilik ve dijitallik kriterlerinin kullanıldığını göstermektedir. Uluslararası televizyon formatları geliştirmek için bu ilkeleri bilmek küçük bir adım atılmasını sağlayabilecektir ancak asıl görev yapım endüstrisine düşmektedir ve endüstriyi geliştirip büyütmek için devlet desteğine ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler:

televizyon yayıncılığı, uluslararası televizyon formatları, televizyon programı, yapım endüstrisi, izleyici beklentisi

PDF

___

3 Adam (2014, 24 Kasım). O Ses Çocuklar Skeci [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=jRS-v5oh-zk
Adorno, T. W. (2003). Kültür endüstrisini yeniden düşünürken (B. O. Doğan, Çev.). Cogito İlkbahar-Yaz, (36), 76-84.
Atasoy, A. D. (2013). Sinema ve televizyonda görsel haz ve sinemasal çözümlemeler. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 3(3), 18-25.
Aydemir, M. (2023). Etkileşimli yayıncılık sistemi ve içerik endüstrisi ilişkisi üzerine bir analiz. Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 1-20. https://doi.org/10.20304/humanitas.1254003
Aydın, A. (2022). Yeni medyanın ekonomi politiği. Pamukkale Üniversitesi İletişim Bilimleri Dergisi,1(2), 199-214.
Aytaçlı, B. (2012). Durum çalışmasına ayrıntılı bir bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 1-9.
Balcı, E. (2009). Televizyon program formatları: “Çarkıfelek” ve “Kim 500 Milyar İster” programları üzerine bir inceleme. Kültür ve İletişim, 12(2), 47-7.
Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
Başaran, F. (2000). İletişim ve emperyalizm. Ütopya.
Berköz Ünyay, E. (2011, 13 Mart). Sıra dışı format bulmak sizi çok zengin edebilir. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/pazar/sira-disi-format-bulmak-sizi-cok-zengin-edebilir-1363487
Bourdieu, P. (2006). Karşı ateşler (H. Yücel, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
Bourdon, J. (2012). From discrete adaptations to hard copies. T. Oren ve S. Shahaf (Ed.), Global television formats, understanding television across borders içinde (ss. 111-127). Roudledge.
Brennan, E. (2012). A political economy of formatted pleasures. T. Oren ve S. Shahaf (Ed.), Global television formats, understanding television across borders içinde (ss. 71-89). Roudledge.
Cemiloğlu Altınay, M. (2009). Televizyon program türlerinde melezleşmenin yarışma programları bağlamında incelenmesi: Var mısın yok musun? (228486) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=O9ERCQULbmcop-vRZnO29w&no=o5oDO0Y3ZQdJnGnSJKXfrQ
CNN Türk. (2022, 1 Ocak). Reyting sonuçları açıklandı 31 Aralık 2021! Yılbaşında en çok ne izlendi? https://www.cnnturk.com/magazin/dizi/reyting-sonuclari-aciklandi-31-aralik-2021-yilbasinda-en-cok-ne-izlendi
Erdoğan, İ. ve Budak, L. (2016). Anglo-Amerikan eğlence endüstrisinde televizyon program formatları: Reality show, eğlence ve yarışma programları. Kalkedon.
Fiske, J. (2010). Understanding popular culture. Routledge.
Gans, H. J. (2005). Popüler kültür ve yüksek kültür (E.Onaran İncirlioğlu Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
Güngör, N. (2016). İletişim, kuramlar, yaklaşımlar (4. bs.). Siyasal Kitabevi.
Hekimoğlu, G. (2020). MasterChef’e sosyolojik bakış: Türkiye örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(5), 3500-3519. https://doi.org/10.15869/itobiad.746798
Hesmondhalgh, D. (2010). Medya endüstrisi üzerine yapılan çalışmalarda siyaset, kuram ve yöntem. Mülkiye Dergisi, 34(269), 11-28.
İnternethaber. (2020, 10 Eylül). TV8 MasterChef'te Özgül hüngür hüngür ağladı, Esra'nın takımı yenildi. https://www.internethaber.com/tv8-masterchefte-ozgul-hungur-hungur-agladi-esranin-takimi-yenildi-foto-galerisi-2125685.htm
Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023): Görsel hizmetler sektörünün geliştirilmesi çalışma grubu raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/GorselHizmetlerSektorununGelistirilmesiCalismaGrubuRaporu.pdf
Kamudan Haber. (2023, 7 Temmuz). Kenan İmirzalıoğlu'nun sorusunu duyan Kim Milyoner Olmak İster'in yarışmacısı bir anda ağlamaya başladı. https://www.kamudanhaber.net/kenan-imirzalioglunun-sorusunu-duyan-kim-milyoner-olmak-isterin-yarismacisi-bir-anda-aglamaya-basladi
Kars, N. (2003). Televizyon programı yapalım, herkes izlesin. Derin Yayınları.
Katz, E. ve Foulkes, D. (1962). On the uses of mass media as escape: Clarification of a concept. Public Opinion Quarterly, 26(3), 377-388. https://doi.org/10.1086/267111
Kılınç, M. K. (2022, 17 Ekim). Türk dizisi ihracatında bu yılki hedef 600 milyon dolar. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turk-dizisi-ihracatinda-bu-yilki-hedef-600-milyon-dolar/2713349
Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
MasterChef Türkiye. (2019, 29 Ekim). 38. Bölüm Özet |29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Özel [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=MZkxn-v9roo
Mattelart, A. ve Mattlart, M. (1998). İletişim kuramları tarihi (M. Zıllıoğlu, Çev.). İletişim Yayınları.
McQuail, D. ve Windahl, S. (2010). İletişim modelleri: Kitle İletişim Çalışmalarında (K. Yumlu, Çev.). İmge Kitabevi.
Memurlar.net. (t.y.). Masterchefte Suna hıçkırıklarla ağladı. https://www.memurlar.net/album/17569/masterchef-te-suna-hickiriklarla-agladi.html
Milliyet. (1998, 7 Mart). Çarkıfelek izlenmede rekor kırdı. https://www.milliyet.com.tr/the-others/carkifelek-izlenmede-rekor-kirdi-5367264
Milliyet. (2013, 1 Ekim). Hadise'yi ağlatan o yarışmacı size tanıdık geldi mi? https://www.milliyet.com.tr/cadde/hadiseyi-aglatan-o-yarismaci-size-tanidik-geldi-mi-1771244
Mutlu, E. (1995). Televizyonda program yapımı. Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
MyNet. (2022, 12 Eylül). MasterChef yarışmacısı ağlama krizine girdi. https://www.mynet.com/masterchef-yarismacisi-aglama-krizine-girdi-dik-dur-kendini-birakma-420134-mymagazin
NTV. (2013, 1 Ekim). Hadise'yi ağlatan yarışmacı! https://www.ntv.com.tr/video/yasam/hadiseyi-aglatan-yarismaci,LsdNrCWNx0SpoKRz16s3rA
O Ses Türkiye. (2021, 18 Aralık). Beyaz bütün stüdyoyu güldürdü | O Ses Türkiye 12. Bölüm [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=dBPlfv3YU64
Özbek, M. (2013). Popüler kültür ve Orhan Gencebay arabeski (11. bs.). İletişim Yayınları.
Özgür, A. (2006). Tür filmi olarak melodramların ve tv programlarının reklam filmi yaratıcı ve yapım sürecine etkisi üzerine bir değerlendirme. Selçuk İletişim, 4(2), 97-114.
Perebinossoff, P., Gross, B. ve Gross, L. (2010). Programming for TV, radio & the internet: Strategy, development and evaluation. Focal Press.
Postman, N. (1994). Televizyon: Öldüren eğlence (O. Akınhay, Çev.). Ayrıntı.
Sabah. (2021, 14 Kasım). Kim Milyoner Olmak İster’de yarışmacı hem kendi ağladı, hem seyircileri ağlattı! [Video]. SabahTV. https://www.sabah.com.tr/video/yasam/kim-milyoner-olmak-isterde-yarismaci-hem-kendi-agladi-hem-seyircileri-aglatti-video
Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
Sarı, Ü. (2006). Kitle kültürü ve popüler kültür bağlamında, kitle iletişim araçlarının kitle kültürüne etkileri: Örnek olarak Popstar Türkiye yarışması (219088) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=OGzx8VCQWKQSRN81LVlp-w&no=Irw8y2povzabQV-8BTxxvA
Satır, M. E. (2019). Bilginin seyirlik hale dönüştürülmesi ve Kim Milyoner Olmak İster programı özelinde bilgi yarışmaları üzerine bir inceleme. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 1(1), 31-42.
Show TV. (t.y.). Çarkıfelek sezon 1. [Video]. https://www.showtv.com.tr/programlar/videolar/carkifelek-sezon-1-bolum-1-izle/23556
Sönmez, G. (2020). Televizyon reality yarışmalarında çatışma içerikli konuşma analizi: Masterchef Türkiye yarışma programının incelenmesi. Kurgu, 28(1), 138- 155.
Subaşı, M. ve Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
Televizyon İzleme Araştırmaları Komitesi. (2023). Tablolar. https://tiak.com.tr/tablolar
Tomlinson, J. (1999). Kültürel emperyalizm: Eleştirel bir giriş (E. Zeybekoğlu, Çev.). Ayrıntı.
Torre, P. (2012). Reversal of fortune? Hollywood faces new competition in global media trade. T. Oren ve S. Shahaf (Ed.), Global television formats, understanding television across borders içinde (ss. 178-200). Roudledge.
Tutar, C. ve Durukan, D. (2020). Gastronomi kültürünün inşası ve dönüşümünde televizyon: MasterChef Türkiye ve The Taste Türkiye programları örneği. Istanbul University Journal of Sociology, 40(1), 339-364.
TV 8. (t.y.). Masterchef Türkiye. https://www.tv8.com.tr/masterchef-turkiye
TV 8. (2020, 18 Temmuz). Hayat hikayesi şeflerin gözlerini doldurdu! [Video]. https://www.tv8.com.tr/masterchef-turkiye/hayat-hikayesi-seflerin-gozlerini-doldurdu-88132-video.htm
Vatandaş, S. (2021). Şiddet ve televizyon: Şiddetin televizyon üzerinden deneyimlenmesi. Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), 393-417. https://doi.org/10.20304/humanitas.854202.
Williams, R. (2003). Televizyon, teknoloji ve kültürel biçim (A. U. Türkbağ, Çev.). Dost Kitabevi.
Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, RG Sayı: 28103 (2011, 2 Kasım). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102-14.htm
Yıldırım, N. (2023). Küresel medya planlama ve satın alma şirketlerinin ulusal piyasalar üzerine yansıyan etkileri ve Türkiye örneği. Yeni Yüzyıl'da İletişim Çalışmaları, 2(7), 61-81.