BAŞARISIZLIKLA SONUÇLANAN BİR GİRİŞİM: TAYYARE VE MOTOR TÜRK ANONİM ŞİRKETİ (TOMTAŞ)

Türkiye havacılık alanına daha kuruluş yıllarında ilgi göstermeye başlamıştır. Bu konuda da devletin kurucusu Mustafa Kemal’in yakın ilgisi etkili olmuştur. Mustafa Kemal’in “İstikbal göklerdedir. Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından asla emin olamazlar” veciz sözünde bu durum özetlenmiştir. Havacılık alanına erken ilgi ile birlikte bu konuda ileri gitmiş ülkeler ve konuyla ilgili kurumlar incelenmiştir. Bu bağlamda İngiltere, Fransa ve Almanya’ya uzmanlardan oluşan kurullar gönderilmiştir. Sonuçta Almanya’nın Dessau şehrinde kurulu Junkers Uçak Şirketi (Junkers Flugzeugewerke AG) bu iş için uygun görülmüştür. Bu firma ile Türk Hükümeti arasında görüşmeler başlamış ve sürdürülen görüşmeler sonunda Türkiye’de ortak bir uçak ve uçak motoru fabrikası kurulması kararlaştırılmıştır. Yer olarak da Kayseri belirlenmiş, kısa sürede fabrika inşaatı başlamış ve 1926’da hizmete açılmıştır. Ancak daha kuruluş aşamasında Junkers firması ile finansman konuları üzerinde tartışmalar yaşandığı gibi Junkers firması mali sıkıntılar yaşamaya başlamıştır. Junkers’in mali sıkıntılarına Alman Dışişleri Bakanlığı da alışılmayan bir şekilde maddi destek sağlamaya çalışmışsa da sonuçta malî sorunlar çözümlenememiş ve iki yıllık faaliyetinden sonra TOMTAŞ iflas etmek durumunda kalmıştır. Böylece Türkiye’nin büyük umutlar bağladığı havacılık alanındaki ilk girişimi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Havacılık, Junkers

PDF

___

Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945/Alman Dışişleri Politik Belgeleri 1918-1945 (ADAP), seri A, Bd XIII, belge no 37).

ADAP. Seri A, Bd XII, belge no 31

ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 155

ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 194

ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 195

ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 217

ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 52

ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 182

ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 31

ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 40

ADAP. Seri B, Bd III, belge no 136

ADAP. Seri B, Bd III, belge no 155

ADAP. Seri B, Bd III, belge no 244

ADAP. Seri B, Bd III, belge no 25

Akşam, 8 Ekim 1926.

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA), “Tayyare Bayramının Kutlandığı”, yer no: 30-10-0-0/189-286-9, tarih: 27.01.1927

BCA, “Avrupa’dan Satın Alınmasına Karar Verilen 16 Adet Brege Uçağının Pazarlıkla Satın Alınması”, yer no: 30-18-1-1/9-26-10, tarih: 19,05.1924.

BCA, “Hükümetin Bir Tayyare Fabrikası Kurmak Amacıyla Junkekrs Şirketi ile Yapacağı Sözleşmenin İmzası İçin, Maliye Vekili Hasan Bey’e Yetki Verilmesi”, yer no: 30-18-1-1/15-50-20, tarih: 05.08.1925.

BCA, “Merkezi Ankara Olmak Üzere Tayyare ve Motor TAŞ İç Tüzüğü’nün Tasdik Edilerek Kurulmasına İzin Verilmesi”, yer no: 30-18-1-1/16-67-6, tarih: 25.10.1925.

BCA, “Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi’nin teşekkül şeklini gösterir TC Hükümeti İle Junkers Şirketi Arasında Yapılan Sözleşme”, yer no: 30-18-1-1/26-63-2, tarih: 20.11.1927

BCA, “Türkiye’de Hava Nakliyat ve Uçak Fabrikası Kurulması Hususunda Junkers ve Frankoromen [Franco-Roumanie] Şirketlerinin Tekliflerinin Değerlendirilmesi”, yer no: 30-18-1-1/10-41-48, tarih: 27.08.1924.

BCA, yer: 230-0-0-0/8-26-23, tarih: 18.12.1924.

Dervişoğlu, F. (2014). “İstikbalini Göklerde Arayan Ülke ve Türk Havacılık Sahasında Alman Menfaatleri Işığında Bir Ortaklık: Tomtaş”, Cumhuriyet International Journal of Educaiton (CIJE), S. 3 (3), s. 68-82.

Erenli, M. (1985), “Atatürk ve Havacılık”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2(4): 215-244.

Gediz, E. (1988). “Türk Havacılık Sanayinin Tarihçesi”, Uçantürk, Ankara Haziran 1988.

Göze Kaya, D-Durgun, A. (2009) “1923-1938 Dönemi Atatürk’ün Maliye Politikaları: Bütçe ve Vergi Uygulamaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Dergisi, 19: 233-249.

İkdam, 8 Ekim 1926,

Koçak, C. (2103). Türk-Alman İlişkileri (1923-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Okar, A. (2004), Türkiye’de Tayyarecilik 1920-1924. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2004.

Son Saat, 8 Ekim 1926,