Şemseddîn el-İsfahânî’ye (ö. 688/1289) Göre İlletin Red Yolları

Kıyasın temel rükünlerinden kabul edilen illet, fıkıh usulüne dair eserlerde üzerinde titizlikle durulan meselelerden biri olagelmiştir. İlletin mahiyeti, tespit yolları ve ona yöneltilen itirazlar bu bağlamda konu edilen en önemli hususlardır. Biz de bu çalışmamızın girişinde kısaca illetin mahiyetine temas edip ardından İsfahânî’ye göre illetin red yollarının neler olduğunu ve illete yöneltilen tutarsız itirazları incelemiş bulunmaktayız. Böylece onun fıkıh usûlü düşüncesinde kimden etkilendiği ve hangi mektebe mensup olduğu da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İsfahânî, Fıkıh Usûlü, Kıyas, İllet, Kavâdihü’l-ille

Qawādih al-illa According to Shamseddīn al-Isfahānī (d. 688/1289)

The effective cause (al-illa) being accepted as one of the basic elements of analogy (qiyas), has become a subject carefully examined in the books of usūl al-fiqh. Definition of effective cause, methods of identification, and objections towards it are among most subjects in this context. In the introduction of this study, we briefly discuss the definition, and later refer to the objection methods (qawâdih al-illa) as accepted by Isfahānī and finally evaluate the inconsistent objections directed to cause. Thus, it also be revealed that who influenced his thought of usūl al-figh and which school who belong to.

Keywords:

Isfahānī, Usūl al-fiqh, Analogy, Illa, Qavādih al-illa,

PDF

___

Abdullâh Şefîk. İhtilâfu’l-usûliyyîn fî tahdîdi’l-‘illeti ve eserihi ‘ala’l-furû‘i’l-fıkhiyye. (yüksek lisans), Gazze: el-Câmi‘atü’l-islâmiyye, 1433/2012.

Abdülazîz el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr. y.y.: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, t.y.

Abdülhakîm Abdurrahman es-Sa‘dî. Mebâhisü’l-‘ille fi’l-kıyâs inde’l-usûliyyîn. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-islâmiyye, 1421/2000.

al-Huori Yahya. “Mesâlikü’l-illeti’l-kat‘iyye ve’z-zanniyye”, Mîzânü’l-hak, sy. 6, 2018, s. 165-200.

Âmidî, Seyfuddîn. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. (thk. Abdürrezzâk Afîfî), Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, t.y.

Aydın, Ahmet. “Serahsî’nin Usûl ve Gazzâlî’nin el-Müstasfâ Adlı Eserlerinde İlletin Tahsîsî”, Mîzânü’l-hak İslamî İlimler Dergisi. sy. 5, 2017, s. 43-63.

Başoğlu, Tuncay. “İlleti Tespit Metotlarından Tard ve Tard Ehline Yönelik Eleştiriler”, SAUİFD, sy. 6, 2002, s. 141-159.

Beyzâvî, Nâsiruddîn. el-Minhâc. (Çev. Mansur Koçinkağ), İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.

Candan, Abdurrahman. İslam Hukukunda İllet Tespit Yöntemleri. (Doktora) Konya: SÜSBE, 2005.

Cüveynî, Ebu’l-Meâlî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. (thk. Salâh b. Muhammed), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.

Cüveynî, Ebu’l-Meâlî. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. (thk. Abdullah Cevlem en-Nibâlî ve Şübbeyr Ahmed el-Ömerî), Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, t.y.

Çalış, Halit. “Kâsır İlletle Ta‘lîl Tartışmalarına Metodolojik Bir Katkı”, Usûl: İslam Araştırmaları Dergisi. sy. 4, 2005, s. 73-98.

Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-edille. (thk. Halil Muhyiddîn), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.

EbuJazar, Ebtihal M. R. “Nazariyyetü’t-te’sîr fi’l-illeti ‘inde’l-Hanefiyye”. Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Degisi, sy. 46, (2014) s. 145-172.

Ebü’l-Hüseyn el-Basrî. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. (thk. Halîl el-Meyyis), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.

Erturhan, Sabri. “Usulcülere Göre Bir Hükmün Birden Çok İlletle Ta‘lîlî”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 5, 2005, s. 95-124.

Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Menhûl min ta‘lîkâti’l-usûl. (M. Hasan Heyto), Beyrut: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1419/1998.

Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ. (thk. M. Abdüsselâm), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.

Gazzâlî, Ebû Hâmid. Şifâü’l-ğalîl. (thk. Hamd el-Kebîsî), Bağdat: Matbaatü’l-irşâd, 1390/1971.

İbn Emir Hâc. et-Takrîr ve’t-tahbîr ‘alâ Tahrîri’l-Kemâl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.

İbn Hâcib. el-Muhtasar. (Beyânu’l-Muhtasar’la beraber), (thk. M. Muzhir), Suûd: Dâru’l-Medenî, 1406/1986.

İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. Ravzatü’n-nâzir ve cünnetü’l-münâzir. y.y.: Müessesetü’r-reyyân, 1423/2002.

İbnü’l-Arabî. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. (thk. Hüseyin Ali ve Sa‘îd Fûde), Ammân: Dâru’l-beyârik, 1420/1999.

İsfahânî, Ebü’s-senâ. Beyânü’l-Muhtasar. (thk. M. Muzhir), Suûd: Dâru’l-Medenî, 1406/1986.

İsfahânî, Muhammed b. Mahmûd Şemseddîn. el-Kavâ‘idü’l-külliyye fî cümletin mine’l-funûni’l-ilmiyye. İstanbul: İSAM, 2017.

İsnevî, Abdurrahîm b. Hasan Cemâlüddîn. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi Minhâci’l-vusûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.

Kâdî Ebû Ya‘lâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. (thk. Ahmed b. Alî), Suudi Arabistan: y.y.: 1410/1990.

Karâfî, Şihâbuddîn. Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. (thk. Âdil Ahmed ve Ali Muhammed), y.y.: Mektebetü Nezzâr, 1416/1995.

Karâfî, Şihâbuddîn. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl. (thk. Tâhâ Abdürraûf), y.y.: Şeriketü’t-tibâ‘ati’l-fenniyye, 1393/1973.

Koçinkağ, Mansur. “Kâdî Beyzâvî’ye Göre İlletin Tespit Yolları Nelerdir?”. Çanakkale: EBSB Sempozyumu, 2018, s. 363-368.

Mazin Haniyeh. “İlletin Tahsisi”. (Çev. Mehmet Erdem), Fırat Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10:2 (2005), s. 105-136.

Molla Hüsrev. Mirâtü’l-usûl, Dersaadet: Şirket-i Sahâfiyye Osmâniyye, 1321/1903.

Özdemir, İbrahim. Usûl-i Fıkıh’ta Ta‘lîl Tartışmaları (Hicrî IV-VIII. Asırlar). Diyarbakır: DÜSBE (Doktora), 2013.

Pezdevî, Fahrulislâm. Kenzü’l-vusûl. (Keşfü’l-esrâr’la beraber), y.y.: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, t.y.

Râzî, Fahrettin. el-Mahsûl. (thk. Tâhâ Câbir), Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1418/1997.

Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer. Kavâti‘u’l-edille fi’l-usûl. (thk. Muhammed Hasan), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1999.

Serahsî, Şemsüleimme. el-Usûl. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, t.y.

Sübkî, Takıyyüddîn ve oğlu Taceddîn. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416/1995.

Urmevî, Sirâcüddîn. et-Tahsîl mine’l-Mahsûl. (thk. Abdülhamîd Ali), Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988.

Urmevî, Tâceddîn. el-Hâsıl mine’l-Mahsûl. (thk. Abdüsselâm Mahmûd), Bingazi: Câmi‘atü Karyunus, 1994.

Ünver, Ahmet Numan. “İllete Yönelik Nakz İtirazı ve Nakza Karşı Cevaplar”. SAUIFD, c. XIX, sy. 36, 2017, s. 1-15.

Yılmaz, Ömer. “İlletin Tahsisine Cevaz Vermek Mu‘tezilî Olmak mıdır?”, Diyanet İlmi Dergi. c. 53, sy. 3, 2017, s. 53-71.

Zerkeşî, Bedreddîn. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. y.y.: Dâru’l-kütübî, 1414/1994.

Zerkeşî, Teşnîfü’l-mesâmi‘ bi Cem‘i’l-cevâmi‘. (thk. Seyyid Abdülazîz ve Abdullâh Rebî), y.y.: Mektebetü Kurtuba, 1418/1998.