Üsküdar’ın Kent İmgeleri Bağlamında Okunabilirliği

Kentsel mekânın okunması ve kullanıcıların zihninde oluşan yansımasının belirlenmesi, mekân- kullanıcı ilişkilerinin tanımlanmasına yönelik çözümlemeler ortaya konulması ve tasarım çalışmaları bakımından önemlidir. Zihinlerdeki mekânsal algı aynı zamanda insanların kent mekânı içindeki davranışlarını da açıklayıcı niteliktedir. Bu araştırmada, kentsel mekânın okunması ve zihinlerdeki mekânsal boyuta ilişkin bilişsel haritalama biçimleri, İstanbul’un Üsküdar ilçesi üzerinden ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, Üsküdar’ın mekânsal anlamda okunarak, imge noktaların hem kuramsal hem de kullanıcı deneyimleri üzerinden karşılaştırmalı olarak ortaya konulmasıdır. Çalışmanın yöntemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada Lynch’in “Kent İmgesi” kitabında ortaya koyduğu beş temel imge olan ‘yollar, düğüm noktaları, işaret öğeleri, bölgeler ve kenarlar/sınırlar’ kapsamında anket çalışması yapılarak açık uçlu sorular ve mülakat ile Üsküdar’ın kentsel imgeleri belirlenmiştir. İkinci aşamada ise katılımcılardan serbest hatırlama yöntemi ile Üsküdar haritası çizmeleri istenmiş, ilk aşamada ortaya konulan imgelerin bilişsel haritalarda ifade edilme biçimleri irdelenmiştir. Bulgular, Üsküdar’ın mekânsal olarak algılanma düzeyine dayanarak, Lynch’in beş temel kategorisi çerçevesinde, alana yönelik çözümlemeleri ortaya koymuştur. Sonuç olarak, hem deneyimlerden referans alan hem de kullanıcının zihninde var olan görsel algı analiz edilmiş ve Üsküdar’ın imgeleri belirlenmiştir. Bu imgeler mekânsal bellek ve kentlinin kent mekânıyla kurduğu ilişkiyi biçimlendirmesi bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mekân Algısı, Kentsel İmge, Bilişsel Harita, Mekân Okuma

Legibility of Üsküdar in the Context of Urban Images

Legibility of the urban space and determining its reflection in the minds of the users is important to define the space-user relations. Spatial perception in minds also explains the behavior of people in urban spaces. In this study, the legibility of the urban space and the cognitive mapping styles of the spatial dimension in the minds were discussed through the Üsküdar district of Istanbul. The aim of the study is to read Üsküdar in a spatial sense and to reveal the image points comparatively through both theoretical and user experiences. The method of the study comprises two stages. In the first stage, the urban images of Üsküdar were determined with open-ended questions and interviews by conducting a survey within “paths, nodes, landmarks, districts and edges”, which are the five basic images that Lynch put forward in his book “The Image of the City”. In the second stage, the participants were asked to draw an Üsküdar map using the free recall method. Thus, how the images presented in the first stage are expressed in cognitive maps were examined. In this context, the study also contributes to methodological approaches in urban studies, spatial legibility, and analysis processes. The findings, based on the spatial perception level of Üsküdar, revealed the field-oriented analyzes within the framework of Lynch’s five basic categories. As a result, images of Üsküdar based on user experiences and visual perception were determined. These images are important in terms of spatial memory and shaping the relationship that citizens establish with the urban space.

Keywords:

Space Perception, Urban Image, Cognitive Map, Spatial Legibility.,

PDF

___

Awh, E., & Jonides, J. (2001). Overlapping mechanisms of attention and spatial working memory. Trends in Cogntive Sciences, 5(3), 119–12. doi: 10.1016/S1364-6613(00)01593-X
Ayvalıoğlu, N. (1993). İstanbulluların zihnindeki İstanbul, İstanbul’un kognitif imajının incelenmesi. Psikoloji Çalışmaları, 19, 5-50. 5 Aralık 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/100132 adresinden erişildi.
Brunyé, T. T.,,Mahoney, C. R., Gardony, A. L., Taylor, H. A. (2010). North is up(hill): Route planning heuristics in real-world environments. Memory & Cognition, 38, 700–712. https://doi.org/10.3758/MC.38.6.700
Colby, C.L. (2009). Spatial cognition. Encyclopedia of Neuroscience, 165–171. doi:10.1016/b978-008045046-9.01120-7
Curiel, J. M., & Radvansky, G. A. (1998). Mental organization of maps. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 24(1), 202–214.
Downs, R. M., & Stea, D. (2011). Cognitive Maps and Spatial Behaviour: Process and Products. In The Map Reader: Theories of Mapping Practice and Cartographic Representation (pp. 312-317). John Wiley and Sons. Chicago: IL:Aldine.
Erem Ö., Erkman U. (2003). Tatil Köylerinin Okunabilirliğinde Çevre İşaretlerinin Rolü. İTÜ Dergisi/a, 2(1), 51-59. 18 Kasım 2020 tarihinde http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_a/article/view/995 adresinden erişildi.
Eyüpoğlu Özeş, A. (2019). Üsküdar kent merkezindeki kamusal alanların imge ve bileşenlerine yönelik bir alan araştırması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
Gifford, R. (2002). Environmental Psychology: Principles and Practice. Colville, WA: Optimal Books.
Keleş, R. (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Keser, N. (2005). Sanat Sözlüğü, İstanbul:Ütopya Yayınları.
Köseoğlu, E (2019). Fiziksel Mekandan Yer Kavramına Kentin Katmanları ve İmgeleri-Üsküdar. Yapı Dergisi, Sayı 452, 46-53. 20 Aralık 2021 tarihinde https://yapidergisi.com/fiziksel-mekandan-yer-kavramina-kentin-katmanlari-ve-imgeleri-uskudar/ adresinden erişildi.
Lynch K. (2010). Kent İmgesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Önem, A.B; Kılınçaslan, İ. (2005). Haliç bölgesinde çevre algılama ve kentsel kimlik. İTÜ Dergisi/a, 4(1), 115-125. 12 Ocak 2021 tarihinde http://hdl.handle.net/11527/11331 adresinden erişildi.
Özdağoğlu, A . (2010). Bilişsel haritalama ve analitik serim süreci (ASS) entegrasyonu. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (1) , 1-10. 27 Aralık 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/146027 adresinden erişildi.
Özdeş, G. (1985). Şehircilik, Şehir- Şehirlerin Fonksiyon Bölgeleri, İstanbul: İ.T.Ü Matbaası.
Peake, S., Moore, T. (2004, Kasım). Analysis of distortions in a mental map using GPS and GIS. The 16th Annual Colloquium of the Spatial Information Research Centre, Yeni Zelanda.
Pouliot, S., & Gagnon, S. (2005). Is egocentric space automatically encoded? Acta Psychol (Amst), 118(3), 193–210. doi:10.1016/j.actpsy.2004.10.016
Rayner, K. (1979). Eye guidance in reading: fixation locations within words. Perception, 8(1), 21–30. doi: 10.1068/p080021 Seheroğlu, B. S., Göktürk, G. (2008). Kent imgesi ekran ilişkisi- Üsküdar örneği. Yılmaz, C. (Ed.), 6. Üsküdar Sempozyumu, (1) 599-608 İstanbul. 15 Kasım 2021 tarihinde https://www.academia.edu/45186997/Kent_Imgesi_Ekran_Iliskisi_Uskudar_Ornegi adresinden erişildi.
Suher, H., Ocakçı M., ve Karabay H. (1996). İstanbul Metropoliten Kent Planlama Sürecinde Kent Kimliği ve Kent İmgesi, Habitata Doğru İstanbul 2020 Sempozyumu-Bildiriler. İstanbul: İ.T.Ü.
Taylor, H.A., Brunyé, T. T. (2013). The Cognition of Spatial Cognition: Domain-General within Domain-specific. Psychology of Learning and Motivation, 58, 77–116. doi:10.1016/B978-0-12-407237-4.00003-7
Tekeli İ. (1991). ‘Bir Kentin Kimliği Üzerine Düşünceler’, Kent Planlaması Konuşmaları. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Tolman, E.C. (1948). Cognitive Maps in Rats and Men. Psychological Review 55(4), 189-208. doi: 10.1037/h0061626
Topçu, K. (2011). Kent kimliği üzerine bir araştırma: Konya örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 8(2), 1048-1072. 20 Kasım 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/pub/akademikincelemeler/issue/1544/18960 adresinden erişildi.
Trowbridge, C., (1913). On fundamental methods of orientation and imaginary maps. Science, 38, 888–97. doi: 10.1126/science.38.990.888
Türk, S . (2017). Beypazarı kent kimliğinin bilişsel haritalama yöntemi ile değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (19) , 483-499 . doi: 10.20875/makusobed.324147
Uzun İ., Altun T., Bal E. (2009). İzmirlinin İzmir’i: kentlinin belleğindeki mekânsal temsiller. Ege Mimarlık Dergisi, 76, 34-39.
Ülkeryıldız, E , Durmuş Arsan, Z , Akış, T . (2009). Öğrenci zihin haritalarında kente ilişkin deneyimle değişen çevre algısı. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11 (1) , 72-82. 29 Aralık 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/228466 adresinden erişildi.
Wener, R. E., & Kaminoff, R. D. (1983). Improving Environmental Information: Effects of Signs on Perceived Crowding and Behavior. Environment and Behavior, 15(1), 3–20 doi:10.1177/0013916583151001