19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Demiryolu Seferberliğinin İstanbul’un Kentsel Dönüşümüne Etkileri ve Pera Örneği:

19. yüzyılda, sanayileşmenin en önemli sembollerinden birisi demir yollarıdır. Demir yollarının gelişim sürecinde sanayi kentinin kültürel gelişimine katkıları oldukça fazladır. Batı’nın sanayi devrimini yaşadığı dönemde henüz sanayileşme ile hiçbir bağı olmayan Osmanlı Devleti, Batı’dan sadece demir yolu ulaşım sistemini almış ve bir seferberlik ile topraklarında bu sistemi kullanmıştır. Bu anlamda demir yolu ulaşımının 19. yüzyıl Osmanlı Devleti’ndeki en büyük yankıları başkent İstanbul’da kendisini göstermiştir. Anadolu hattının son noktası olan Haydarpaşa İstasyonu ile Rumeli hattının son noktası olan Sirkeci İstasyonu, İstanbul’daki şehircilik anlamında kültürel dönüşümün en önemli sembolleridir. Hicaz ve Bağdat bağlantılı Anadolu hattı, başkentin her türlü tüketim ihtiyacını karşılamışken, Rumeli hattının Avrupa ile olan bağlantısı topraklara Batı’ya dair her ne var ise kolaylıkla girişine sebep olmuştur. Bu çalışma yapılırken, demir yollarının en büyük tesiri İstanbul’un karşı kıyısı kabul edilecek olan Pera ve çevresine yaptığı tespit edilmiştir. Pera’nın demir yollarının gelişimi ile başlayan Avrupa’ya bağlantısı İstanbul’un genel çehresinde önemli bir değişikliğe sebep olmuştur. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’ndeki demir yolu seferberliğinin, başkent İstanbul’un kentsel ve kültürel dönüşümündeki katkıları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sanayi Devrimi, Demiryolu, Şehir, İstanbul

The Effects of the Railway Campaign in the Ottoman Empire in the 19th Century on the Urban Transformation of Istanbul and the Example of Pera

Railways are one of the most important symbols of industrialization in the 19th century. In the development process of railways, their contribution to the cultural development of the industrial city is quite high. During the period when the West was experiencing the industrial revolution, the Ottoman State, which had no connection with industrialization yet took only the railway transportation system from the West and used this system on its territory with a mobilization. In this sense, the greatest repercussions of the railway transportation in the 19th century Ottoman Empire were manifested in the capital Istanbul. Haydarpaşa Station, the last point of the Anatolian line, and Sirkeci Station, the last point of the Rumeli line, are the most important symbols of cultural transformation in terms of urbanism in Istanbul. While the Anatolian line connected to Hejaz and Baghdad met all kinds of consumption needs of the capital, the connection of the Rumeli line with Europe made it easy to enter the this lands the West production. While doing this study, it was determined that the greatest impact of the railways was on Pera and its surroundings, which will be considered the opposite shore of Istanbul. Pera's connection to Europe, which started with the development of railways, caused a significant change in the general face of Istanbul. In this study, the contributions of the railway mobilization in the Ottoman Empire to the urban and cultural transformation of the capital Istanbul were examined.

Keywords:

Industrial Revolution, Railway, City, Istanbul,

PDF

___

Akbulut, Gülpınar. (2010). Siyasi Coğrafya Açısından Türkiye'de Demiryolu Ulaşımı. Anı Yayınevi, Ankara.
Akıncı, T. (2020). İstanbul. Remzi Kitabevi, İstanbul.
Akyıldız, A. (2019). Osmanlı’da Ulaşımın Modernleşmesi. Timaş Yayınları, İstanbul.
Bampilis, T. (2012). Industrial Revolution. page (425-428) University of Leiden SAGE Publications, Netherlands.
Bridges, J.K. (1968). Başlangıcından Bugüne Kadar Kara Ulaştırma Tarihi. Arkın Yayınevi, İstanbul.
Bora, T. (2012). Tren Bir Hayattır. İletişim Yayıncılık, İstanbul.
Çelik, Z. (2017). 19. yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Çoruk, A. Ş. (2010). Tanzimattan Cumhuriyete Gündelik Hayatın Tarihi Açısından İstanbul Hatıratları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8, 16: 11-44, İstanbul.
Earle, E. M. (1972). Bağdat Demiryolu Savaşı. Çevirmen Kasım Yargıcı. Milliyet Yayınları, İstanbul.
Eldem, E. Goffman, D. ve Masters, B. (2012). Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti: Halep, İzmir ve İstanbul. Çeviren Sermet Yalçın. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Engin, V. (1993). Rumeli Demiryolları. Eren Yayınları, İstanbul.
Ertuğrul, Alidost. (2009). XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Say 13, sf: 293-312, İstanbul.
Freeman, C. ve Louça, F. (2012).Zaman Akıp Giderken. Çevirmen Osman S. Binatlı. İthaki Yayınları, İstanbul.
Galizia, P. C., Henneberg, J. M. (2013). European regional railways and real income 1870–1910: a preliminary report, Scandinavian Economic History Review.
Güran, T. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Heaton, H. (2005). Avrupa İktisat Tarihi. Çeviren M. A. Kılıçbay ve O. Aydoğmuş. Paragraf Yayınları, Ankara.
Hobsbawm, E. (1995). Sermaye Çağı. Çevirmen Bahadır Sina Şener. Dost Kitabevi, Ankara.
Hülagü, M. (2008). Bir Umudun İnşası Hicaz Demiryolu. Yitik Hazine Yayınevi, İzmir.
Karamürsel, Z. (1940). Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Kurmuş, O. (1982). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. Savaş Yayınları, Ankara.
Işın, E. (1995). İstanbul’da Gündelik Hayat. İletişim Yayınları, İstanbul.
İnalcık, H. (2019). İstanbul Tarihi Araştırmaları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
İslamoğlu, E. (1995). Çağını Yakalayan Osmanlı. Ircica Yayınları, İstanbul.
Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çevirmen Babür Tuna. Arkadaş Yayınları, Ankara.
Murat, S. (2010). Dünden Bugüne İstanbul’da Ulaşım. İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
Özcan, G. (2017). Osmanlı Şehirciliği ve Vakıflar. Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
Öztürk, K. (2010). Pera Palas “Beyoğlu’nun Batılılaşma Hikayesi”. İstanbul Büyükşehir Yayınları, İstanbul.
Özyüksel, M. (1988). Anadolu ve Bağdat Demiryolu. Arba Yayınları, İstanbul.
Quataert, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Avrupai İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908. Çevirmen Sabri Tekay. İletişim Yayınları, İstanbul.
Ragon, M. (2010). Modern Mimarlık ve Şehircilik Tarihi. Çevirmen Murat Aykaç Erginöz. Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Roberts, J.M. (2019). Avrupa Tarihi. Çevirmen Fethi Aytuna. İnkılap Kitapevi, İstanbul. Süreyya, E. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme ve Buhar Makineleri. Doğu Kitabevi, İstanbul. Tanilli, Server. (2007). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası. 5.Cilt. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Tanilli, Server. (2007). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası. 5.Cilt. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Tekeli, İ. (1972). Bölge Planlama Üzerine. İTÜ Yayınları, İstanbul.
Varol, K.(2012). Memleket Garları. İletişim Yayıncılık, İstanbul.