Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi’nde “Moderni Millileştirme” Çabasının Sorgulanması

Cumhuriyetin ilanından 1950’lere kadar geçen kısa sürede, Türkiye’de mimari üslup denemelerinin art arda yaşandığı görülmektedir; Osmanlı canlandırmacılığı amacını taşıyan mimari üsluptan, uluslararası kanonları benimseyen modern mimariye, oradan da modernin yerelle kesişimini arayan millileştirme çabalarına. Her biri kendinden öncekini yoğun bir şekilde eleştirerek ilerlemeye çalışan bu üslupları, isimlendirmenin ve “üç safha”ya ayırmanın*, Bozdoğan’a göre tehlikeli bir yanı vardır: Ülkede, “ulus inşa etme”nin verdiği, “milliyetçilik” ve “tarihselcilik” itici gücü ve motivasyonun olduğu gerçeğinin atlanması.Bu çalışmada Erken Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırılan ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarını kapsayan dönemde, yukarıda bahsedilen “itici” ve “motive edici” güçlerle modern olanın millileştirme sorunsalı sorgulanmaya çalışılmıştır. Bu irdeleme yapılırken, sürekli modern olanın milli olanla uzlaşıp uzlaşamayacağı sorusu canlı tutulmaya çalışılmıştır. * Cumhuriyet Dönemine ait tarihyazımında sıklıkla karşımıza çıkan, Osmanlı canlandırmacılığına Birinci Ulusal Üslup, Uluslararası üslubun örneklerinin görüldüğü döneme Yeni Mimari veya İnkilap Mimarisi, millileştirme ve yerlileştirme çabalarının olduğu dönemin İkinci Ulusal Üslup şeklinde isimlendirilmesi kastedilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Erken Cumhuriyet Dönemi, Modern Mimari, Millileşme, Türk Evi

Turkish Politics in the Early Republic Period "Modern nationalize" Investigation of the Effort

In the short term from proclamation of the Republic to 1950s, it is observed that architectural style efforts were consecutively experienced in Turkey; from the architectural style called as the Ottomanism to modern architecture adopting international canonical approach and to the nationalization efforts trying to find the intersection of modern with the local. According to Bozdoğan, there is a dangerous side to denominate and divide these styles, which tries to progress by intensively criticizing its predecessor into "three phases": Ignoring that there is the impulse and motivation of nationalism and historicism in the country which is provided by “building a nation”. In this study, it is tried to question the problem of nationalization of the modern style through aforementioned “impulsive” and “motivating” forces during the era covering the foundation years of the Republic called as the Early Republican Period. While, examining this, the question whether the modern one can settle with the national one on permanent basis is tried to be kept alive.

Keywords:

Early Republican Period Modern Architecture, Nationalization, Turkish House, locality,

PDF

___

Bozdoğan, S.(2002), “Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür”, 1. Baskı, Metis Yayınları, İstanbul.
Bozdoğan, S. (2009), “Unutulmuş Bir Başka Sedad Eldem Çizgisi: Makine Çağına Karşı Lirik Bir Anadolu/Akdeniz Modernizmi”, s. 14-23, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Egli, E.A. (2013), “Atatürk’ün Mimarının Anıları Genç Türkiye İnşa Edilirken”, Çeviren: Güven Göktan Uçer, 1. Basım (2013), Türkiye İş Bankarı Kültür Yayınları, İstanbul.
Eldem, S.H. (1939), “Milli Mimari Meselesi”, Arkitekt ,S.09-10 (1939), Sf. 220-223
Eldem, S.H.(1940), “Yerli Mimariye Doğru”, Arkitekt ,S.3-4 (1940), Sf. 69-74
Eldem, S.H. (1943), “Mimaride Biz”, s.118-122, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı (2009), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Fındıklı, E. B. (2009), “Mimarlık Tarihi Yazımı ve Sedad Hakkı Eldem’in Bağlamsallaştırılması”, s.297-308, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Le Corbusier Charles- Edouard Janneret (1923), “Bir Mimarlığa Doğru” (1999), Çeviren: Serpil Merzi, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Le Corbusier, Şark Seyahati İstanbul 1911, Çeviren: Alp Tümertekin, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım (2018), İstanbul.
Mimar Behçet ve Bedrettin (1934), “Mimarlık ve Türklük”, Arkitekt ,S.01 (1934), Sf. 17-20
Mimar Behçet ve Bedrettin (1934), “Mimarlıkta Basitlik ve Moda”, Arkitekt ,S.07 (1934), Sf. 213-215
Özkan, S. (2005), “Chandigarh’ı Kutlama” Betonart Le Corbusier Özel Sayısı (Yaz-2005) Sf. 58-61
Tanju, B. (2009), “Sedad Hakkı Eldem Notları 2: Sentaks” , s. 176-177, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Tanju B. , Tanyeli U. (2009), “ İkmal-i Tahsil Fransa, Özellikle Paris”, s.10-13, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Tanyeli, U. (2009), “ Tarihçi Sedad Hakkı Eldem?”, s.124-129, Sedad Hakkı Eldem 2: Retrospektif (Editörler: Bülent Tanju, Uğur Tanyeli) 1. Baskı, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul.
Tanyeli, U. (2011), Rüya, İnşa, İtiraz Mimari Eleştiri Metinleri, Boyut Yayıncılık, 1. Basım (2011), İstanbul.
Ünsal, B. (1966), “Le Corbusier Kalemiyle Türk Sanatı ve İstanbul” Arkitekt ,S.02 (1966), Sf. 74-76
https://www.flickr.com/photos/saltonline/sets/72157651855760862/ (05.06.2017)
http://www.archdaily.com/162279/ad-classics-chandigarh-secretariat-le-corbusier (08.06.2017)