Arkeoloji ve Astronomi, Arkeoastronomi

Astronomi bilimi, yapısı ve evrendeki gök cisimlerinin incelenmesi açısından insanlığın en eski bilim dallarındandır. Eski insanlar gökyüzünü ve evreni anlamaya çalıştılar ve Antik Grek dönemine kadar mitoloji ve dinden yararlandılar. Yazılı kaynaklardan önce ve sonra gökyüzü birçok kültürde neredeyse merkezi bir konumdaydı. Yazılı kaynaklardan sonra astronomi bilimi hakkında belli bir bilgiye sahip olsak da yazılı kaynaklardan öncesine ilişkin yorumlarda arkeolojik kalıntılara ihtiyacımız vardır. Bu gereklilik astronomi, astronomi tarihi ve arkeoloji disiplinlerinin birlikte çalışmasını zorunlu kılar. Bu bağlamda arkeoloji, özellikle 18. yüzyılın ortalarından itibaren tarih öncesi dönemlere ait kalıntıları yorumlayabilmek için astronomi biliminden yararlanmak zorunda kalmış ve 20. yüzyılın başlarında arkeoastronomi adı verilen yeni bir disiplin doğmuştur. Bu makalede, astronomi ve arkeoloji çalışmalarının işbirliği ile ortaya çıkan arkeoastronomi disiplininin gelişimi ele alınacak ve arkeoastronomi çalışmaları bağlamında Helenistik Dönem sonuna kadar hem mimari yapıların hem de yazılı ve görsel kayıtların astronomi ile ilişkilerine dair elde edilen bulgular değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arkeoastronomi, Astronomi Tarihi, Bilim Tarihi

Archaelogy and Astronomy, Archaeoastronomy

The science of astronomy is one of the oldest knowledges of humanity in terms of its structure and the study of celestial bodies in the universe. Ancient people tried to understand the sky and the universe, and mostly the sky was at the center of their culture both before and after the written sources. Although we have a certain knowledge about the science of astronomy after written sources, we need archaeological remains related to ancient civilizations, especially for what we know and interpretation of this science before written sources. Due to this requirement, both the history of astronomy and archaeology sometimes have to work together. Because of this requirement, archaeology had to benefit from the science of astronomy in order to interpret the remains belonging to prehistoric periods, especially from the middle of the 18th century, and a new discipline called archaeoastronomy was born in the early 20th century. In this article, the development of the discipline of archaeoastronomy that emerged with the cooperation of astronomy and archaeology studies will be discussed and in the context of archaeoastronomy studies, the findings obtained until the end of the Hellenistic Period regarding the relations of both architectural structures and written and visual records with astronomy will be evaluated.

Keywords:

Archaeoastronomy, History of Astronomy, History of Science,

PDF

___

Aveni, A. F. (2003). Archaeoastronomy in the Ancient Americans. Journal of Archaeological Research, (11)2. 149-190.
Baines, J. & Malek, J. (1986). Eski Mısır. (Çevirenler: Zeynep Aruoba, Oruç Aruoba). İletişim Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. (Vol. II). İstanbul.
Baity, E.C. (1973). Archaeoastronomy and ethnoastronomy so far. Current Anthropology, (14)4. October. 389-449.
Belmonte, J. (2010). Ancient Egypt. Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention a Thematic Study. (Ed: Clive Ruggles & Michel Cotte). ICOMOS. 117-138.
Chadburn, A. (2010). Stonehenge World Heritage Site, United Kingdom. Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention a Thematic Study. (Ed: Clive Ruggles and Michel Cotte). ICOMOS,
Collins, A. (2014). Gobekli Tepe: Genesis of the Gods, Bear & Co,
Collins, A. (Nd.) Gobekli Tepe: Who Built It, When, and Why? file:///C:/Users/hp%206/Downloads/Gobekli_Tepe_Who_Built_It_When_and_Why.pdf
Dietrich, O., Schmidt, Ç. K., Kürkçüoğlu, C., Notroff, J. & Schmidt, K. (2011). Önce kutsal alanlar sonra koniler kuruldu. Aktüel Arkeoloji. 64-76.
Göler, M.E. (2016). Anadolu’nun İlk Tapınağı: Göbekli Tepe. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
Hayden, B. & Villeneuve, S. (2011). Astronomy in the upper palaeolithic? Cambridge Archaeological Journal. (Vol. 21)03. 331-355. Hoskin, M. (2000). The Cambridge illustrated history of astronomy. Cambridge University Press.
Kaya, S. (2020). Orta çağ İslâm dünyasında rasathaneler. Libra Yayınevi.
Kurt, A. O. & Göler M. E. (2017). Anadolu’da ilk tapınak: Göbeklitepe. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, (21)2. 1107-1138.
Langer, J. (2018). The Wolf's Jaw: an astronomical interpretation of Ragnarök. archaeoastronomy and ancient Technologies, 6(1). 1-20.
McNown, J. S. (1976). When time flowed the story of the Clepsydra. La Houılle Blanche/N° 5-1976.
Nicolaidis, E., Magli, G. & Ruggles, C. (2010). The classical world. Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention a Thematic Study. (Ed: Clive Ruggles and Michel Cotte). ICOMOS. 139-154.
Özdoğan, M. (2019). 50 soruda arkeoloji. Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
Rappenglück, M. A. (2004). A paleolithic planetarium underground the Cave of Lascaux. Migration & Diffusion, (5)18. 93-119.
Rappenglück, M. (2010). Earlier prehistory. Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention a Thematic Study. (Ed: Clive Ruggles and Michel Cotte). ICOMOS. 14-25.
Roth, L. M. (2015). Mimarlığın öyküsü, (Çevirmen: Ergün Akça). Kabalcı Yayıncılık. Ruggles, C. L. N. (2015). Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy. Springer Science+Business Media.
Sayılı, A. (1982). Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda matematik, astronomi ve tıp. Türk Tarih Kurumu.
Sayılı, A. (2016). The observatory of Islam. Türk Tarih Kurumu.
Sayılı, A. & Ruben, W. (1946). Türk Tarih Kurumu adına Kırşehir’de Cacabey Medresesinde yapılan araştırmanın ilk kısa raporu. Belleten, XI (43).
Schmidt, K. (2010). Göbekli Tepe – The Stone Age Sanctuaries, New Results of Ongoing Excavations with a Special Focus on Sculptures and High Reliefs. UDK, Documenta Prehistorica XXXVII. 903.6(560.8). 239-256.
Steele, J. (2010). Mesopotamia and the Middle East. Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention a Thematic Study. (Ed: Clive Ruggles & Michel Cotte). ICOMOS. 113-116.
Tekeli, S. (1958). Nasirüddin, Takiyüddin ve Tycho Brahe’nin rasat aletlerinin mukayesesi. Türk Tarih Kurumu.
Topdemir, H. G. & Unat, Y. (2019). Bilim tarihi ve felsefesi. Pegem A Yayınevi.
Unat, Y. (2003). Astronomi. Felsefe Ansiklopedisi. (Editör: Ahmet Cevizci). (Vol. 1) Etik Yayınları. 637-639.
Unat, Y. (2004). İslâm’da ve Türklerde zaman ve takvim. Türk Dünyası, Nevruz Ansiklopedisi. (Editör: Öcal Oğuz). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. 15–24.
Unat, Y. (2013). İlkçağlardan günümüze astronomi tarihi. Nobel.
Unat, Y. (2017). Mısırlıların piramitleri nasıl inşa edildi? Bilim ve Ütopya. 273, 52-55.
Unat, Y. (2019). El-Cezeri. Muhayyel.
Unat, Y. & Aydüz, S. (2013). Observatories. The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science and Technology in Islam. (Editor in chief: İbrahim Kalin). (Vol. 2). Oxford University Press. 91-96.
Unat, Y. & Tağman, E. (2011). Gökyüzünün anahtarı usturlab. Popüler Bilim. 206. 68-72.
Ziya, A. (2010). Güneş saatleri yapım kılavuzu. (Haz.: Atilla Bir, Mustafa Kaçar, Şinasi Acar). Biryıl Kültür Sanat Ltd.