19. YÜZYIL İNGİLİZ SEYAHATNAMELERİNDE KIBRIS

Türkiye’nin hemen güneyinde bulunan ve stratejik açıdan çok önemli bir konuma sahip olan Kıbrıs, tarih boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Ada, hala dünyanın en önemli iç denizlerinden birisi olan Akdeniz’in doğusuna her açıdan hakimdir. 1571 ile 1878 yılları arasında Osmanlı egemenliği altına giren ve günümüzde kuzeyinde KKTC adıyla bir Türk devleti bulunan adanın statüsü uslararası bir sorun olmaya devam etmektedir. Bu sorunun esas başlangıç noktası olan İngiliz hakimiyetine geçtiği 878 yılının hemen öncesi ve sonrası yedi İngiliz seyahatnamesinde Kıbrıs’ın nasıl tasvir edildiği bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Gezginlerin yazdıklarına dayanarak Kıbrıs adasının 19. yüzyıldaki resmi çizilmeye çalışılmıştır. Seyahatnamalerde oryantalist bir bakış açısının varlığı ve sebepleri de ayrıca sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, seyahatname, İngiliz gezginler, oryantalizm, Türk imgesi

Cyprus in Western (British) Travelogues

Cyprus, which is located in the very south of Turkey with a strategically important location, has hosted many civilizations throughout history. The island commands the eastern coasts of the Mediterranean Sea, which is still one of the most important inland seas in the world, in every aspect. The island’s status, having been ruled by the Ottoman Empire between 1571-1878 and now called TRNC (Turkish Republic of Northern Cyprus) as a Turkish state in Northern Cyprus, continues to be an international problem. The present article, then, presents the way Cyprus was depicted in seven British travelogues just before and after 1878, the year being the starting point of the British rule—which is also the issue under question. Based on what the travelers wrote, the article attempts to draw a picture of the island in the nineteenth-century. This being the case, the presence of and reasons for an orientalist presence in the travelogues is also questioned.

Keywords:

Cyprus, travelogue, British travelers, orientalism, the Turkish image.,

PDF

___

BAKER, S. W., Cyprus as I Saw it in 1879, Macmillan and Co., London 1879
BUCKLEY, J. M., Travels in Three Continents Europe-Africa-Asia, Hunt&Eaton Cincinnati, Cranston&Curts, New York 1894
CESNOLA, L. P. D., Cyprus: Its Ancient Cities, Tombs, and Temples, a Narrative of Researches and Excavations during Ten Years' Residence in That Island, Second Addition, Harper&Brothers Publishers, New York, Franklin Square 1878
HAGGARD, H. R., A Winter Pilgrimage Being an Account of Travels Through Palestine, Italy, and the Island of Cyprus, Accomplished in the Year 1900, Longmans, Green, And Co., London 1901
HOGARTH, D. G., Devia Cypria Notes of an Archaeological Journey in Cyprus in 1888, Henry Frowde, Amen Corner E.C., London 1889
MALLOCK, W. H., In an Enchanted Island or a Winters Retreat in Cyprus, Third Edition, Richard Bentley & Son, London, New Burlington St., 1892
MORRIS, C., Letters of Travel, Times Printing House, Philadelphia 1896
http://www.acilfrm.com/bocekler-bocek-alemi/292190-ipek-bocegi-ipek-bocegi-hakkinda.html, Erişim Tarihi: 17. 02. 2014
ALARSLAN, B., “Türk İmajının Görsel Yansımaları”, Dünyada Türk İmgesi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005, s. 129-162
ALTUNBAY, M., “Pretextat Lecomte’un Tespitleriyle XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Sanat ve Zanaatlar”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 282-290
BİLİCİ, İ. E., “Oryantalist Seyahatnamelerde Türk İmgesi Üzerine Bir İnceleme: Alexander William Kinglake’in Seyahatnamesi Eothen Örneği”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, Sayı 2, Eylül 2011, s. 1-21
BORAN, M. K., 1878’de Kıbrıs İngiltere’ye Kiralandı Mı, Yoksa Satıldı Mı?, http://khk.kamunet.net/varolus_010811.aspx, Erişim Tarihi: 23.01.2014
JORGA, N., Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, 3, (1538-1640), Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005
DEMETRIOU, E., British and American Travel Accounts of “Pilgrimages” to Cyprus during the British Occupation, s. 220-236, Makalenin Orijinal Pdf Metni İçin Bkz: http://openjournals.library.usyd.edu.au/index.php/MGST/article/view/5979/6545, Erişim Tarihi: 27.11.2012
Gazimağusa Kent Tarihi, http://www.magusa.org/tr/kent-rehberi/kent-tarihi.html, Erişim Tarihi: 19.02.2014
Girne Kentinin Tarihçesi, http://www.girnebelediyesi.com/, Erişim Tarihi: 11. 03. 2014
Keçiboynuzu, Harnup (Ceratonia siliqua) Yetiştiriciliği, http://www.msxlabs.org/forum/tarim/359795-keciboynuzu-yetistiriciligi.html, Erişim Tarihi: 15. 02. 2014
Lefkoşa, http://tr.wikipedia.org/wiki/Lefko%C5%9Fa, Erişim Tarihi: 21.02.2014
Lemesos (Limassol) Municipality, http://www.limassolmunicipal.com.cy/index_en.html, Erişim Tarihi: 19.02.2014
KONTNY, O., “Üçgenin Tabanını Yok Sayan Pythagoras: Oryantalizm ve Ataerkillik Üzerine”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Oryantalizm–I, Yıl 4, Sayı 20, Ağustos, Eylül, Ekim- 1 2002, s. 121-136
MARCHETTI, S., “Avrupalıların Gözüyle Türkler: Mitos ve Yanlış Anlaşılma”, Dünyada Türk İmgesi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005, s. 9-12
http://www.ruhunyolculugu.com/keciboynuzu_harnup-t6316.0.html;wap2, Erişim Tarihi: 15. 02. 2014
Takımyıldızların Mitolojik Öyküleri / Cygnus (Kuğu), Eridanus (Irmak), Yunan mitolojisi, http://yunanmitolojisi.blogspot.com.tr/2009/06/takmyldzlarn-mitolojik-oykuleri.html, Erişim Tarihi: 07. 11. 2013
SUKAYAR, H., Kuzey Kıbrıs Rehberi, Kıbrıs Vakıflar İdaresi ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Katkılarıyla, Basım Yeri Yok, 2002 TAKIŞ, T., “Oryantalizm Üstüne Tezler”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Oryantalizm–I, Yıl. 4, Sayı 20, Ağustos, Eylül, Ekim-1 2002, s. 9-10
TİMUR, T., Osmanlı Kimliği, İmge Kitabevi, Ankara 2000
TOLEDO, P., “‘Türkler ve Hristiyanlar Arasında’ Adlı Komedide Türk İmgesinin Biçimlenmesi”, Dünyada Türk İmgesi, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005, s. 267-282
SARINAY, Y.(Proje Yöneticisi), Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2000
UYSAL, M.-UYAR, A. Y., “Tepedelenli Ali Paşa Biyografileri Üzerine”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 6, Sayı XVI, Aralık 2013, İzmir, s. 371- 396
VATANSEVER, M., “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt XII, Özel Sayı, 2010, (Basım Yılı: 2012), s. 1487-1530
YILDIRIM A. K., “Edward Said’in Şarkiyatçılık Düşüncesine Eleştirel Bir Bakış”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Oryantalizm –II, Yıl. 4, Sayı 20, Ağustos, Eylül, Ekim- 2 2002, s. 136-148
ALTINDAL, M., Osmanlıda Kadın, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul Aralık 1994
AYAŞLI, Y., “Osmanlı Kadını, Hizmetçiler ve Köleler Hakkında”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 249-252
AYTAŞ, G., “Seyahatname Geleneği İçinde Yabancı Seyyahlardan Ubucini’nin 1855’lerde Türkiye İzlenimleri”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 237-242
BAYKARA, T., “Seyyahlar (Gezginler), Yeni Yerler Görmeye Meraklı İnsanlar Mı? Devletlerinin Haber-Alma Görevlisi Mi? Gözlemler Düşünceler”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 32-37
BOZKURT, İ., Evliya Çelebi’nin İzinde Kuzey Kıbrıs Seyahatnamesi, Bengü Yayınları, Ankara 2011
COBB, S., Gerçek Türkler, Maviağaç, İstanbul 2006
ÇAKMAK, Z., Kıbrıs’ta İsyan: Kıbrıs Rumlarının 1931 Enosis İsyanı ve Kıbrıs Türklerine Etkisi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009
ÇAY, A., Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1989
EFENDİ, M., Türkiye Manzaraları, Çev. Alev Sunata Kırım, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007GIBBONS, H. S., Kıbrıs'ta Soykırım (The Genocide Files),Near East Publishing, Lefkoşa 2003
İLDEM, A. E., Fransız Gezginlerin Gözüyle Türkler ve Yunanlılar, Boyut Kitapları, İstanbul 2000
İncil (Sevindirici Haber), “Habercilerin İşleri 13/1-12”, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1995 KUMKALE, T.T., Küresel Güçlerin Çekim Merkezindeki Küçük Adada Büyük Oyunlar, Pegasus Yayınları, İstanbul 2006
LÖSCHBURG, W., Seyahatin Kültür Tarihi, Çev. Jasmin Traub, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 1998
MANDEL, G., Anneciğim Türkler Geliyor! Hilalin Öteki Yüzü, Çev. Nihat Aksoy, Zaman Kitap, İstanbul 2004MONTAGU, M.W. Şark Mektupları, Çev. Ahmed Refik, Timaş Yayınları, İstanbul 1998ORTAYLI, İ., Osmanlı Barışı, Ufuk Kitapları, İstanbul 2004
Mitoloji Sözlüğü, Aphrodite, http://fe-mitolojisozlugu.com/mitoloji_sozlugu/antiades_aquites/aphrodite.html, Erişim Tarihi: 07. 11. 2013
Online Etymology Dictionary, Aphrodite, http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=aphrodite&searchmode=none, Erişim Tarihi: 07. 11. 2013
Şifalı Bitkiler, Doğal Yöntemler, Keçiboynuzu (Harnup), ORTAYLI, İ., Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek, Timaş Yayınları, İstanbul 2006
ÖZKUL, A. E., Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
RAHVACIOĞLU, M., Kıbrıslı Türk Devrimci Hareketi (Halk-Der), Kalkedon Yayınları, İstanbul 2009
SAMANİ, H., “Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1878)”, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006
SATAN, A.-ERDOĞAN Ş., Tanıkların Diliyle Kıbrıs Olayları 1955-1983, Tarihçi Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012
UYSAL M., Avusturyalı Murad Efendi Biyografisi ve Türkiye Seyahatnamesi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2004
UYSAL, M., “Kurmaca Olmayan Bir Edebi Tür: Gezi Notları”, İnsan Bilimleri Araştırmaları, Sayı 9-10, Isparta 2003, s. 91-97
UYSAL, M., “İki Seyahatnamede Anadolu’ya Alman Göçmenlerini Yerleştirme Düşüncesi”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 308-315
ÜNAL, M. A., “XVI. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla Avrupalı Seyyahlarda Türklere Karşı Nefret ve Hayranlık”, Türk Yurdu, Seyahatnamelerde Türkiye Özel Sayısı, Yıl 102, Cilt 33, Sayı 310, Haziran 2013, s. 44-48
YÜKSEL, D. Y., “Kıbrıs Türk Milli Mücadelesi (1914-1958)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Cilt VIII, Sayı 18-19, 2009/Bahar-Güz, s. 161-184