Laiklik ve Sezaropapizm Kıskacında Türkiye

Bu çalışma iki ana temadan oluşmaktadır. Çalışma ilk olarak; din ile arasına mesafe koyma gibi bir hedefi varmış görünen Cumhuriyetin kurucu kadrolarının aslen, dini kontrol altında tutma güdüsüne odaklanmaktadır. Bu bağlamda, çalışmada öncelikle, Türkiye Cumhuriyeti’nin “Laik” örüntülerden ziyade “Sezaropapist” bir düşünceye sahip olduğu iddia edilmektedir. Toplumsal hayata ilişkin bir takım pratik kopuşlar (alfabe değişikliği, kıyafet kanunları, Ezan’ın Türkçeleştirilmesi gibi) sağlansa da asıl olarak yönetim kadroları ve kurumsal yapılar Osmanlı’nın devamı niteliğindeydi. Çalışmada odaklanılan diğer kısım bu bağlamda ortaya çıkmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın varlığı, bir yandan devletin kontrolü altında dinin düzenlemesini sağlamak için kullanılırken; diğer yandan bu kurum, dini inançların toplumsal hayatı biçimlendirme potansiyeline sahipliği nedeniyle “devletin ideolojik aygıtı” olarak siyasal elitler tarafından manipüle edilmektedir. Çalışmada varılan sonuç, Türkiye Cumhuriyeti’nin laik değil aksine Sezaropapist nitelikte olduğu ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın; tarihsel, politik ve sosyolojik birtakım örneklerle desteklenerek “devletin ideolojik aygıtı” halini almasıdır.

Anahtar Kelimeler:

Sezaropapizm, Laiklik, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devletin İdeolojik Aygıtları, Türkiye

Turkey between Secularism and Césaropapism

This study consists of two main themes. The study primarily focuses on the founding cadres of the Republic, who seemed to have a goal of keeping distance from religion, had the motive of keeping religion under control. In this context, the main claim of the study is that the Republic of Turkey has a "Césaropapist" thought rather than "Secularist" patterns. Even though some practical disengagements regarding to the social life, such as the change of alphabet, regulations for dress, reciting the call to prayer in Turkish, were implemented, administrative staff and institutional structures continued to carry the characteristics of Ottoman Empire. While the existence of the Presidency of Religious Affairs is used to ensure the regulation of religion under the control of the state; On the other hand, this institution is manipulated by the political elites as the "ideological state apparatus" since religious beliefs have the potential to shape social life. The result of the study is that the Republic of Turkey is not secular, on the contrary, Césaropapist, and the Presidency of Religious Affairs has become the "ideological state apparatus", supported by some historical, political and sociological examples.

Keywords:

Césaropapism, Secularism, Presidency of Religious Affairs, Ideological State Apparatuses, Turkey,

PDF

___

Albayrak, S. (1973). Türkiye’de Din Kavgası. İstanbul: Kişisel Yayınları.
Althusser, L. (2015). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İthaki.
Bainton, R. H. (1966). Christendom: A Short History of Christianity. New York: Harper & Row.
Başgil, A. F. (2016). Din ve Devlet. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Belge, M. (1977). Marksizm ve Yapısalcılık. 70’lerin Birikimi 28-29, 16-29.
Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007. Ankara: İmge Kitabevi.
Çakır, R. and Bozan, İ. (2005). Sivil, Şeffaf ve Demokratik bir Diyanet İşleri Başkanlığı Mümkün mü? TESEV.
Din İşleri Yüksek Kurulu, 02.02.1972 tarihli kararı.
Din İşleri Yüksek Kurulu, 20.03.1964 tarihli kararı.
Geanakoplos, D. J. (1965). Church and State in the Byzantine Empire: A Reconsideration of the Problem of Caesaropapism. Church History, 34(4), 381-403.
Gevgilili, A. (2009). Kemalizm ve Bonapartizm. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt:2 Kemalizm içinde (ss. 192-196). İstanbul: İletişim Yayınları.
Gözaydın, İ. (2008). Diyanet and Politics. The Muslim World. Hartford Seminary. Oxford: Blackwell Publishing.
Gözaydın, İ. (2009). Diyanet – Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Gramsci, A. (2018). Hapishane Defterleri Cilt I. İstanbul: Kalkedon.
Gündüz, Ş. (2018). Muhalefet, Kime ve Neye: Dinsel Söylemde Muhalefet. Milel ve Nihal, 15(2), 8-33.
Hollanda Kamu Politikaları Bilimsel Kurulu. (2007). Avrupa Birliği, Türkiye ve İslam. İstanbul.
Diyanet İşleri Başkanlığı. (2017). “Cuma Hutbesi: Kapanman Yaramız Kudüs” https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kisi/Baskan/11095/cuma-hutbesi-kapanmayan-yaramiz-kudus, (26.09.2019).
İnan, A. A. (1998). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi. Ankara: TTK Yayınları.
Kara, İ. (2000). Din ile Devlet Arasına Sıkışmış bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 29-55.
Kara, İ. (2019). Cumhuriyet Türkiyesi'nde Bir Mesele Olarak İslam Cilt 1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Mert, N. (2009). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Laiklik ve Karşı Laikliğin Düşünsel Boyutu. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt:2 Kemalizm içinde (ss. 197-209). İstanbul: İletişim Yayınları.
Mouffe, C. (2018). Siyasal Üzerine İstanbul: İletişim Yayınları.
Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
Ozankaya, Ö. (2012). Dünya Düşünürleri Gözüyle Atatürk ve Cumhuriyet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özipek, B.B. (2014). Türkiye’nin Demokratikleşmesi ve Alevi Talepleri Tespit ve Öneri Raporu Temel Sorun ve Talep Alanları. Liberal Düşünce, 73-74 Bahar-Yaz, 7-11.
Poulton, H. (1997). Top Hat, Grey Wolf and Crescent: Turkish Nationalism and the Turkish Republic. New York: New York University.
Raşid, V. (1927). Layıklık (Laiklik). Cumhuriyet Gazetesi 20.08.1927.
Tunaya, T. Z. (1958). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri, Journal of İstanbul University Law Faculty, 227-247.
Tannenbaum, D. and Schultz, D. (2007). Siyasi Düşünce Tarihi Filozoflar ve Fikirleri. Ankara: Adres Yayınları.
TBMM Zabıt Ceridesi, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c003/tbmm03003059.pdf, (14.02.2022).
Tekeli, İ. and İlkin, S. (2010). Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Doğuşu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Türköz, E. N. (2019). Robespierre Buradan Hiç Ayrılmadı: Cumhuriyet Modernleşmesinde Jakobenizmin Bitmeyen Hikâyesi. Tezkire, 69, 67-88.
Zürcher, E. J. and Linden, H. Van der (2007). Kırılma Hattını Ararken. A. Öztürk (Ed.), Avrupa Birliği, Türkiye ve İslam içinde (ss.111-112). İstanbul: Başlık Yayın.