İDİL-URAL TÜRK GAZETELERİNDE (1905-1912) KIRGIZ VE KAZAKLAR

Rusya’da 1905 İhtilalı sonrası oluşan özgürlük ortamında İdil-Ural Türkleri, diğer birçok halk gibi siyasî, sosyal ve kültürel yönden kendilerine sunulan imkânlardan yararlanmaya başladı. Matbuat hayatında kısa zamanda hızlı gelişmeler yaşandı. Rus yönetiminin diğer halklara getirdiği serbestlik sonucunda İdil-Ural Türkleri siyasî, millî ve sosyal meselelerini özellikle basın yayın yoluyla Türk halkına ulaştırdı. Bu yayın organlarının en önemlileri Ülfet, Vakit, Yıldız, Kazan Muhbiri, Ahbar, Beyan-ül Hak ve Koyaş gazeteleridir. Zikredilen gazeteler sadece Kazan, Orenburg, Ufa ve Astrahan gibi İdil-Ural şehirlerinde değil, başkent Peterburg da dahi neşredilmiştir. İdil-Ural Türk gazeteleri, dönem itibariyle daha çok İdil-Ural Bölgesinde yaşayan Türk halklarının sorunlarını dile getiren yazılar yayınlasa da, Rus Devleti sınırları içerisinde yaşayan diğer Türk halkları ve hatta Türkiye Türkleri ile alakalı yayınlar da yapmaktaydı. Gazeteler, Rusya Türkleri arasındaki milli birliğin oluşturulmaması üzerinde dururken, yer yer bu Türk halklardan da bahsetmiştir. İşte bu Müslüman-Türk halklardan olan Kırgız ve Kazaklar da, İdil-Ural Türk gazetelerinde yer bulmuştur. İlk olarak Kırgız ve Kazak halklarının kısa tarihinden bilgiler aktaran gazeteler, akabinde her iki halkın Rusya’da ve Türk toplumları arasındaki yeri ve öneminden de bahsetmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İdil-Ural Türk Gazeteleri, Kırgızlar, Kazaklar, Ülfet, Vakit, Yıldız

KYRGYZ AND KAZAKHS IN THE IDIL-URAL TURKISH NEWSPAPERS (1905- 1912)

In the atmosphere of freedom, which appeared after the Revolution in 1905, the Volga-Ural Turks, like many other nations, started exploiting their potentialities as a result of social and political changes. The press experienced some important developments. Following Russian government’s giving free rein to other nations; the Volga-Ural Turks began imparting political, national and social matters to the Turkic nation, especially, by means of the press. The newspapers like, Vakit, Yildiz, Kazan Muhbiri, Ulfet, Beyan-ul Hak and Ahbar are among the most important press agencies. The aforementioned newspapers were published not only in the Volga-Ural cities like, Kazan, Orenburg, Ufa and Astrakhan, but also in the capital Saint Petersburg. Despite the fact that the Volga-Ural Turkish newspapers used to publish articles mostly about the Turks living in the VolgaUral region, there were also many articles in newspapers about Turkey, Turks and other Turkic nations, which lived in the Russian State. While the newspapers were not aimed at forming the national unity among the Russian Turks, yet there were some mentions of them. Kirghizs and Kazakhs, who come from the Muslim-Turkish nations, held the firm place in the Volga-Ural Turkic newspapers. Following the newspapers’ first mention of Kirghiz and Kazakh nations’ short history, there were the articles about both nations’ place and importance in Russia and among the Turkic people. Key Words: The Volga-Ural Turks, the Tatar newspapers, Kirghizs, Kazakhs.

Keywords:

The Volga-Ural Turks, the Tatar newspapers, Kirghizs, Kazakhs,

PDF

___

Абдулазиз Муса: (1910). “Казак ахвалинден”, Вакыт, 695, 2.
Абдулрешид Ибрахим, (1906). “Казаклар”, Улфет, 5, 4-6.
Быр казак: (1906). “казакларда гафлет”, Улфет, 46, 6-7.
Җиханшах сеудуллин: (1906). “Быр казакнын фикри”, Улфет, 16, 7-8.
Җиханшах сеудуллин: (1906). “Тургай областынын казак
выборшиклерине ачык хат”, Улфет, 30, 4-6.
“Дахили хеберлер-Төркистан”: (1909). Казан мухбири, 317, 3.
“Дахили хеберлер”: (1909). Казан мухбири, 323, 3.
“Дахили хеберлер”: (1907). Эхбар, 77, 2.
“Дахили хеберлер”: (1907). Эхбар, 66, 3.
“Дахили хеберлер”: (1907). Эхбар, 69, 3.
“Дахили хеберлер”: (1911). Бэян уль-хак, 803, 3.
” Дахили хеберлер”: (1911). Бэян уль-хак, 907, 3.
“Дахили хеберлер- Төркистан хǩм маверауннехирде”: (1912). Кояш, 2.
ДЕМИРОГДУ Хасан: (2005). “1905-1917 еллери арасында Итил-урал төреклеринде пресса”, Востоковедение Сборник статей и докладов, Казан, Выпуск II, III, 2005, 83-92.
Дума веикли Кушчуголов: (1907). “Казахстан”, Улфет, 74, 2-3.
Хайруллах Апакиев: (1906). “Хат (Сырдеря областындан Браваскы шехиринден)”, Улфет, 11, 4-5.
“Ислам алеминден Кыргыз хем Казак мусулманлары хөккында”, (1906). Йолдыз, 15, 6.
Кадир Сулейманов: (1910). “Казак-Кыргыз даласындан”, Вакыт, 647, 2.
“Кыргызларнын инкиразы”: (1910). Вакыт, 622, 2.
“Кыргыз-Казак таифеси”: (1906). Йолдыз, 8, 3.
“Мадмазел Чичирине нутку I”: (1906). Улфет, 20, 3-5.
“Мадмазел Чичириненин нуткуна җевап”: (1906). Улфет, 23, 4-5.
“Мадмазел Чичирине нутку II”: (1906). Улфет, 21, 4-5.
Мараш, Ибрахим: (2002). Төрек Дунясында дини яңаликша , Истанбул.
Ремиев, И: (1926). Вакытлы Татар матбуаты 1905-1925, Казан.
Рызаеддин Фахретдин: (1909). “Туркистан меҗлиси ”, Вакыт, 479, 2-3.
“Талебе хем шакиртлере биркач суз”, (1906). Улфет, 40, 3-4.
“Туркистан җирлери ”, (1909). Вакыт, 554, 2.
“Туркистанда Кыргыз җирлерин алу”, (1910). Вакыт, 706, 1-2.
ТУРКОГЛУ Исмаил: (1997). Сибиряли мешхур сеййах Абдуррешид Ибрахим, Анкара.
ТУРКОГЛУ Исмаил: (2000). Русия төреклери арасындаки яңаликшанын лидерлеринден Рызаеддин Фахретдин: (1858-1936), Истанбул.
Abdülaziz Musa: (1910). “Kazak Ahvalinden”, Vakit, 695, 2.
Abdülreşid İbrahim: (1906). “Kazaklar”, Ülfet; 5, 4-6.
Bir Kazak: (1906).“Kazaklarda Gaflet”, Ülfet, 46, 6-7.
Cihanşah Seydullin: (1906). “Bir Kazak’ın Fikri”, Ülfet, 16, 7-8.
Cihanşah Seydullin: (1906). “Turgay Oblastının Kazak Viborşiklerine Açık Hat”, Ülfet, 30, 4-6.
“Dahili Haberler-Türkistan”: (1909). Kazan Muhbiri, 317, 3.
“Dahili Haberler”: (1909). Kazan Muhbiri, 323, 3.
“Dahili Haberler”: (1907). Ahbar, 77, 2.
“Dahili Haberler”: (1907). Ahbar, 66, 3.
“Dahili Haberler”: (1907). Ahbar, 69, 3.
“Dahili Haberler”: (1911). Beyan’ül Hak, 803, 3.
”Dahili Haberler”: (1911). Beyan-ül Hak, 907, 3.
“Dahili Haberler-Türkistan ve Maveraünnehir’de”: (1912). Koyaş, 2.
ДЕМИРОГДУ Хасан: (2005). “1905-1917 Yılları Arasında İdil-Ural Türklerinde Basın”, Востоковедение Сборник статей и докладов, Казань, Выпуск II, III, 2005, 83-92.
Duma Vekili Kuşçugolof: (1907). “Kazakistan”, Ülfet, 74, 2-3.
Hayrullah Apakiyev: (1906). “Mektup (Sırderya Oblastıntan Bravaskı Şehrinden)”, Ülfet, 11, 4-5.
“İslam Aleminden Kırgız ve Kazak Müslümanları Hususunda”, (1906). Yulduz, 15, 6.
Kadir Süleymanov: (1910). “Kazak-Kırgız Dalasından”, Vakit, 647, 2.
“Kırgızların İnkirazı”: (1910). Vakit, 622, 2.
“Kırgız-Kaysak Taifesi”: (1906). Yıldız, 8, 3.
“Madmazel Çiçirine Nutku I”: (1906). Ülfet, 20, 3-5.
“Madmazel Çiçirine’nin Nutkuna Cevap”: (1906). Ülfet, 23, 4-5.
“Madmazel Çiçirine Nutku II”: (1906). Ülfet, 21, 4-5.
Maraş, İbrahim: (2002). Türk Dünyasında Dini Yenileşme, İstanbul.
REMİYEV İ.: (1926). Vakitli Tatar Matbuatı 1905-1925, Kazan.
Rızaeddin Fahreddin: (1909). “Türkistan Meclisi”, Vakit, 479, 2-3.
“Talebe ve Şakirtlere Birkaç Söz”, (1906). Ülfet, 40, 3-4.
“Türkistan Yerleri”, (1909). Vakit, 554, 2.
“Türkistan’daki Kırgız Yerlerin Alu”, (1910). Vakit, 706, 1-2.
TÜRKOĞLU İsmail: (1997). Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşid
İbrahim, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları.
TÜRKOĞLU İsmail: (2000). Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin
Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin: (1858-1936), İstanbul.