ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE TÜRK SİNEMASININ ULUS-DEVLET POLİTİKALARIYLA İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

1890’lı yıllarda Türkiye topraklarına giren sinema, azınlıkların rağbet gösterdiği bir alan iken, özellikle I. Dünya Savaşı’ndan itibaren devletin ve Müslümanların bu alana girmeye başladığı gözlenmektedir. I. Dünya Savaşı’nda ordu-merkezli olarak başlatılan sinema faaliyeti, Cumhuriyet döneminde özel sektörün hâkimiyeti altında devam etmiştir. Özel sektör, Cumhuriyet değerlerine ve cumhuriyetin kuruluş sürecine ilişkin filmler yapmışsa da, devletin, yeni rejimi yerleştirme sürecinde sinemayı doğrudan bir araç olarak kullanmadığı görülmektedir. Sinemanın dünya çapında kabul gördüğü, ses ve görüntü birlikteliğinin kitleler üzerinde önemli etkiler yarattığı bir dönemde, imparatorluktan ulus-devlete yönelen Cumhuriyet yönetiminin, bu alanı zayıf bırakması dikkat çekicidir. 1920’li yıllarda devletin sinema alanında sahip olduğu tutum, korumacı-devletçi bir modelin yerleşmeye başladığı 1930 yılı itibariyle de gözlenmektedir. Devletin doğrudan müdahalede bulunmadığı ve zayıf bir özel sektörün inisiyatifindeki yerli sinemanın, yabancı sinemanın hâkimiyetindeki piyasada etkin bir aktör olamadığı görülmektedir. Yerli sinemanın aleyhine gelişen bu durumun yarattığı gerilim, 1930 yılı boyunca Cumhuriyet gazetesi ve 1929-1930 döneminde Sinema gazetesine yansıyan ulusçu tepkiler üzerinden izlenebilmektedir. Yabancı filmlerin halka sunulmasında Fransızca alt yazıların kullanılması, Türkçe harflerin küçük puntolarla yazılması, eleştirmenlerce milliyetçi bir refleksle karşılanmıştır. Bununla birlikte sinemanın, rejime doğrudan değilse de, modern yaşam tarzı ve kadın erkek ilişkileri üzerinden dolaylı ve pasif bir destek sağladığı iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Erken Cumhuriyet dönemi, devletçilik, özel sektör, sinema, uluslaşma, kültürel devrim, laiklik

AN EVALUATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN THE TURKISH CINEMA AND THE NATION-STATE POLICIES DURING THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

While cinema which entered Turkey in 1890s was an area in which the minorities showed interest, it is observed that the state and the Muslims started to enter into this area specially since the WWI. The cinema which started as a military-centered activity during the WWI, continued under the dominance of the private sector during the Republican period. Although the private sector produced films on the Republican values and the republican foundation process, it is observed that the State did not use the cinema as a direct means to establish the new regime. It is remarkable that the Republican administration, which turned from the empire to the nation-state at a time when cinema had a world-wide appeal and the coupling of audio and vision had an important effect on the masses, had left this area weak. It is observed that the State’s attitude towards the cinema sector during the 1920s continued during the 1930s when a protectionist-statist model started to be established. It is observed that the national cinema, to which the state did not directly intervene and which was under the initiative of a weak private sector, could not become an active actor in the sector dominated by the foreign cinema. The tension which is created by this situation that worked against the national cinema, can be traced through the nationalist reactions reflected in the Cumhuriyet newspaper and the Sinema magazine of 1930, which we searched. The usage of French subtitles in the foreign films presented to the public as well as the smallness of the type size of the Turkish letters used, are met with a nationalist reflex by the critics. Nonethless, it can be argued that cinema provided an indirect and passive, if not a direct, support to the regime via modern life style and male female relationships.

Keywords:

Early Republican period, statism, private sector, cinema, becoming a nation, cultural revolution, secularism,

PDF

___

Akçura, G. (1995). Aile Boyu Sinema. İstanbul: Yapı Kredi.
Alkazar Sineması, (1930, 10 Teşrinievvel), Cumhuriyet, s.4.
Alkazar Sineması, (1930, 14 Teşrinisani), Cumhuriyet, s.4.
Ankara Postası Bir Fransız Sinema Gazetesinin Tenkitleri, (1930, 29 Kanunusani). Cumhuriyet, s.5
Arkın Sinema Ansiklopedisi (1975), Cilt: 2, İstanbul: Arkın.
Asri sineması, (1930, 17 Teşrinievvel), Cumhuriyet, s.4.
Bazin, A. - Rohmer, E. (1989), Charlie Chaplin. İstanbul: Afa.
Çakır, H. (1997). 1920'lerde Taşrada Sinema Hayatı. Toplumsal Tarih, Sayı:48.
Durmaz, T.Ö. (2014, 29 Mart). Kunt Tulgar: İlk Türk Filminin Son Durağı Çöp Sepeti Oldu. http://www.hurriyet.com.tr/kunt-tulgar-ilk-turk-filminin-son-duragi-cop-sepeti-oldu-26101517, (Erişim:14.12.2016).
Elhamra Sineması, (1930, 12 Kanunuevvel), Cumhuriyet, s.4.
Gökmen, M. (1989). Başlangıçtan 1950'ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: y.y.
Gökmen, M. (1991). Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: İstanbul Kitaplığı.
Gökmen, M. (1997). Yıldız Tiyatrosunda Sinema. İstanbul:
Güvemli, Z. (1960). Sinema Tarihi Başlangıçtan Bugüne Türk ve Dünya Sineması. İstanbul: Varlık.
Hangi Filmler Rağbet Buluyor, (1930, 14 Teşrinisani), Cumhuriyet, s.4.
Karilerimize Cevaplar, (1930, 14, 21, 28 Şubat), Cumhuriyet, s.5,6.
Karilerimize Cevaplar, (1930, 1 Nisan), Cumhuriyet, s.4.
Karilerimize Cevaplar, (1930, 16 Mayıs), Cumhuriyet, s.5.
Karilerimize Cevaplar, (1930, 7, 21 Mart), Cumhuriyet, s.5.
Kayalı, K. (1994). Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması. İstanbul:Ayyıldız.
Melek Sineması, (1930, 11 Nisan), Cumhuriyet, s.5.
Melek Sineması, (1930, 31 Kanunusani), Cumhuriyet, s.5.
Melek Sineması, (1930, 7 Kanunusani), Cumhuriyet, s.4.
Milli Sinema, (1930, 14 Nsan), Cumhuriyet, s.4.
Nayır, Y.N. (1931). Ertuğrul Muhsin'le Bir Saat. Yeni Türk Mecmuası. Cilt:1. 591-598.
Nitti, F. Sinemanın Tesir ve Ehemmiyeti, Fikir Hareketleri, 22 (23 Mart 1934), 9-11.
Nuri Ahmet (1929-1930), Amerikan Filmlerine Dair, Sinema gazetesi, Sayı:3, s.3.
Onaran, A.Ş. (1994a). Türk Sineması. Cilt:1. İstanbul: Kitle.
Onaran, A.Ş. (1994b). Sessiz Sinema Tarihi. İstanbul: Kitle.
Opera Sineması, (1930, 1 Nisan),Cumhuriyet, s.4.
Opera Sineması, (1930, 2 Mayıs), Cumhuriyet, s.4.
Opera Sineması, (1930, 21 Teşrinisani) Cumhuriyet, s.5.
Opera Sineması,(1930, 26 Nisan) Cumhuriyet, s.4.
Özgüç, A. (1988). Kronolojik Türk Sinema Tarihi 1914-1988. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Sinema Dairesi Başkanlığı.
Özgüç, A. (1990). Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler. İstanbul: Yılmaz.
Özön, N. (1962). Türk Sinema Tarihi (Dünden Bugüne) 1896-1960. İstanbul: Artist Reklam Ortaklığı.
Özön, N. (1970). Fuat Uzkınay, İstanbul: Türk Sinema Derneği (TSD).
Özön, N. (1995). Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları, Cilt:1, Ankara: Kitle.
Safa, P. (1932, 25 Teşrinievvel), Bana Kalırsa – İlk Yapılacak İşlerden Biri, Cumhuriyet, s.3.
Scognamillo, G. (1987), Türk Sinema Tarihi, Cilt:1. İstanbul: Metis.
Şener, E. (1970). Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız. İstanbul: Dizi.
Sesli Filmlere Dair (1929-1930), Sinema Gazetesi, Sayı:7,s.7.
Sinema Vecizeleri, (1930, 29 Kanunusani), Cumhuriyet, s.5.
Sırrı Numan, (1930, 2 Şubat), Erzurum Oyunları, Cumhuriyet, s.4.
Soykan, F. (1993). Türk Sinemasında Kadın 1920-1990. İzmir: y.y.
Tenkit (1929-1930), Sinema Gazetesi, Sayı:1, s.3.
Yerli Mallar Sergisi Filmi İkmal Edildi, (1930, 13 Teşrinievvel) Cumhuriyet, s.2.
Zobu, V.R. (1977). O Günden Bugüne. İstanbul: Milliyet.