Özer ŞENÖDEYİCİ

EDEBİYATIN TARİHİ VE TARİHİN EDEBİYATI ARASINDA MOSKOF DESTANLARI I

Sözlü kültür ürünlerinin kayıt altına alındığı önemli eserlerden olan cönklerin taranması birçok edebî mahsulün de su yüzüne çıkarılmasına yardımcı olacaktır. Çalışmada, böyle bir bakış açısıyla Millî Kütüphane yazmaları içinde yer alan cönklerde bulunan ve Osmanlı-Rus savaşlarından bahseden destanları inceleyeceğiz. Bu destanların tanıklık ettiği tarihsel hadiseleri tespit ederek, destan sahibi âşığın savaşa ne derece iştirak ettiğini ve savaştan ne şekilde etkilendiğini de göstermeye çalışacağız. Osmanlı Devleti’nin XVIII. ve XIX. yüzyıllarda uğraştığı önemli problemlerden biri olan Rus yayılmacılığının millet vicdanında nasıl tepki ile karşılandığı, tarihsel bir veri olarak da önemlidir. Sebebi ne olursa olsun, dinî bir istekle girişilen mücadelede âşıkların din büyüklerinden yardım dilekleri, düşmana meydan okumaları, Müslümanları gazaya davet etmelerinin işlendiği bu destanların; “Türk savaş edebiyatı ”nm numuneleri olarak işlenmeleri gerekmektedir. Çalışmada tespit edilen yedi “Moskof Destanı1” neşredilecek ve bunların tetkiki yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

cönk, savaş edebiyatı, Osmanlı-Rus Savaşları, destan, gaza, âşık edebiyatı

MUSCOVITE EPICS BETWEEN HISTORY OF LITERA TURE AND LITERA TURE OF HISTORY I

Scanning of cönks that are important works which is written oral literature outcomes will help to discover lots of work of literature. In this work with this wievpoint we will examine epics about Ottoman-Russian wars that exist in the cönk collection of Naitonal Library Manuscripts. We will determine the historical events that epics witness and try to show that how the owners of epics participated in war and how he was impressed from war. It’s also important as a historical data that how reacted the Russian emperyalism that is one of major problem of Ottoman Empire in XVIIIth and XIXth century in Turkish country’s heart. In the war that is participated poets demand assistance from a spritual leader what if the real war reason was; and they throw down the gage to enemy, their invitation for “gaza” exist in these epics. For that reason these epics must be considered as samples of “Turkish War Literature”. In this work five Muscovite epics which discover by us will be published and studied.

Keywords:

cönk, war literature, Ottoman-Russian wars, epic jihad, âşık literature,

PDF

___

Devellioğlu, Ferit, (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi. îpek, Nedim, (2002), “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı”, Türkler, C.13, s.15-24, Ankara.
Kurat, Akdes Nimet, (1970), Türkiye ve Rusya, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Öztuna, Yılmaz, (2006), Osmanlı Devleti Tarihi / Siyasi Tarih 1, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
Uçarol, Rıfat, (2008), Siyasi Tarih (1789-2001), İstanbul, Der Yayınları.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1978), Osmanlı Tarihi, C.IV, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yeniçeri, Özcan, (2002), “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Paris Barış Antlaşması”, Türkler, C.12, s.840-858, Ankara.
Yorga, Nicolae, (2005), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Çev.: Nilüfer Epçeli), C.4-5 [4. cilt “a”, 5. cilt “b” ile gösterildi], İstanbul, Yeditepe Yayınevi.
Âşık Ali, Hâzâ Türkî, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 74.
Bezmî, Ol ki Tâtâr Hân îde Seyrân Kırım İçin Destân Ehl-i Dil il İrfân Okuyan El-ân, Millî Kütüphane Yazmaları, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 1249 ve 06 Mil Yz Cönk 80.
Köprülüoğlu, başlıksız, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 14.
Rızâ, Destân-ı Rızâ Efendi, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 73.
Selîmî, Destân-ı Moskof, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 236.
Şem‘î, başlıksız, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 84 ve 06 Mil Yz Cönk 36.
Âşık Derûn / Derûnî, Destân-ı Moskof, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Yz Cönk 36.
Rızâ, Destân-ı Rızâ Efendi, Millî Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz Cönk 73.