BUHARLI GEMİ ÇAĞI'NDA KARADENİZ'DE AVRUPA DENİZCİLİĞİ

19. yüzyıl ticaretlerinde görülen değişimler buharlı gemilerin kilit rollerini ortaya koymaktadır. Avrupalıların Güney Karadeniz sahillerine yaptığı ilk ticaret teşebbüsleri yelkenli gemiler ile başlasa da 1836 yılından itibaren bu sularda buharlı gemilerin seferlere başlaması denizcilik faaliyetlerinin niteliğini tamamen değiştirdi. Buharlı gemi teknolojisini elinde bulunduran Avrupalı devletler kısa sürede Karadeniz'deki denizciliğin büyük bir kısmına hâkim oldu. Fakat yine de böyle bir rekabet ortamda Osmanlı denizciliği Karadeniz'de ayakta kalmaya çalıştı. Bu çalışmanın amacı bu rekabet döneminde Güney Karadeniz'de Avrupa buharlı denizciliğinin kuruluşu, gelişimi ve Osmanlı denizciliği karşısındaki durumunu ortaya koyarak 19. yüzyılda Türk deniz ticaretinin bu limanlardaki görüntüsünü ortaya koymaktır. Çalışmanın ana kaynakları İngiliz ve Fransız konsolosluk kaynaklarıdır

EUROPEAN NAVIGATION IN THE BLACK SEA AT PERIOD OF STEAMSHIP

The changes seen in the commerce of the 19th century revealed the key role of steamships. Although early commercial enterprises of Europeans in the Southern Black Sea begun with sailing vessels, the appearance of first steamship in 1836 had completely changed the nature of maritime activities. European states holding the steamship technology dominated a large part of the Black Sea maritime in a short time. But, in such a competition, the Ottoman navigation tried to survive in the Black Sea. The purpose of this paper is to investigate the beginning and the development of European steamship maritime in the Black Sea and to reveal the status of Turkish maritime across the European dominance in the southern Black Sea ports in the 19th century. The main sources of the study are French and British consular sources

PDF

___

A. ARŞİV BELGELERİ
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Cevdet İktisat (C. İKTS). 28/1374; 29/1440.
İrade Dâhiliye (İ. DH). 105/5319; 121/6170; 134/6906.
Sadâret Âmedi Kalemi (A.AMD). 33/100.
Sadâret Mektûbi Mühimme Kalemi (A.MKT. MHM). 51/30.
Sadâret Mettûbi Nezaret ve Devair Kalemi (A. MKT. NZD). 68/26.
Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa)
a) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
Constantinople, Ambassade, Série D, Trébizonde, Tome 3-4-5-6-7-8.
Archives des Postes Diplomatiques, Trébizonde, Tome 83-93 Bis.
b) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC)
Correspondance consulaire et commerciale (CCC), Trébizonde, Tome 6-7-9
Public Record Office, Foreign Office (PRO, FO) (İngiliz Milli Arşivi )
PRO FO 78/654; 78-2101;78/703; 78/1607
Yayınlanmış Arşiv Belgeleri
Accounts and Papers ( A&P) , 1857, (vol. 38); 1859 (vol. 30); 1861 (vol. 36); 1862 (vol. 58); 1868-1869 (vol. 59); 1873 (vol. 76); 1875 (vol. 76); 1883 (vol. 74). B. DİĞER KAYNAKLAR
BASKICI M. Murat: (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu'da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi.
BASKICI M. Murat: (2012). "XIX. Yüzyılda Trabzon Limanı: Yükseliş ve Gerileyiş", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67 (3), s. 33-56.
BERNADAC Bernard - GALLOCHER Pierre : (1989). Histoire de la Compagnie de Navigation Paquet, Marsilya, P. Tacussel.
BERNERON-COUVENHES Françoise Marie: (2007). Les messageries maritimes: l'essor d'une grande compagnie de navigation française 1851-1894, Paris, Presses Sorbonne.
CURZON Robert: (1854), Armenia; A Year at Erzurum and on the Frontiers of Russia, Turkey and Persia, London, John Murray.
DÜZCÜ Levent: (2013). "Osmanlıların Sanayi Çağına Adım Atışına Denizcilikten Bir Örnek: Buharlı Gemiye Geçişte Başlıca Parametreler (1828-1856)", History Studies, 5 (1), s. 113-127.
EKİNCİ İlhan: (1998). Tuna Ticaret Komisyonu ve Tuna'da Ticaret (1856-1883) (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
EKİNCİ İlhan: (2006). "XIX. Yüzyılda Osmanlı Deniz Ticaretinde Değişim ve Tepkiler", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXI, s. 36-40.
EKİNCİ İlhan: (2007). "19. Yüzyılın İkinci Yarısında Samsun'da Deniz Ulaşımı", Geçmişten Geleceğe Samsun, 2. Kitap, (ed. C. Yılmaz), Samsun, Büyükşehir Belediyesi, s. 122-125.
EKİNCİ İlhan: (2013). "Karadeniz'de Âyanlar ve Denizcilik", Karadeniz Araştırmaları, 37, s.15-49.
Hunt's Merchants' Magazine and Commercial Review, vol. 27, New York 1852, s. 28-38.
ISSAWI Charles: (1970). "The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: The Rise and Decline of A Route" International Journal of Middle East Studies, I, s. 18-27.
ISSAWI Charles: (1980). The Economic History of Turkey 1800-1914, Chicago, The University of Chicago Press.
İLGÜREL Mücteba: (1995). "Buharlı Gemi Teknolojisini Osmanlı Devletinde Kurma Teşebbüsleri", Çağını Yakalayan Osmanlı Osmanlı Devletinde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, İstanbul, IRCICA.
JACOBS Eyriès - JACOBS Alfred: (1855). Voyage en Asie et en Afrique d'après les récits des derniers voyageurs, Paris, Furne.
KALELİ Hüseyin: (1998). XIX. Yüzyılda Trabzon'da Ulaştırma Ekonomisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
KASABA Reşat: (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, (çev. Kudret Emiroğlu), İstanbul, Belge Yayınları.
KING Charles (2004). The Black Sea, Hapshire, Oxford University Press.
KURAN Ercüment: (1995). "XIX. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Deniz Ulaşımı İdare-i Mahsusa'nın Kuruluşu ve Faaliyeti", Çağını Yakalayan Osmanlı Osmanlı Devletinde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, İstanbul, IRCICA.
KÜTÜKOĞLU Mübahat S.: (1998). "XIX. Yüzyılda Trabzon Ticareti", Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun, Eser Matbaası, s. 97-18.
KÜTÜKOĞLU Mübahat S.:(1983), "Osmanlı İktisad Tarihi Bakımından Konsolosluk Raporlarının Ehemmiyet ve Kıymeti", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney- Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 11-12, s. 151-166.
KÜTÜKOĞLU Mübahat S.: (1995). "Osmanlı Buharlı Gemi İşletmeleri ve İzmir Körfezi Hamidiye Şirketi", Çağını Yakalayan Osmanlı, Osmanlı Devletinde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, İstanbul, IRCICA, s, 161-206.
QUATAERT Donalt: (2004). "19. Yüzyıla Genel Bir Bakış, Islahatlar Devri 1812- 1914", Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, c. II, çev. Süphan Andıç, ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, İstanbul, Eren Yayınları, s. 885-1051.
SAYDAM Abdullah: (1998). "XIX. Yüzyılda Trabzon'un Ticari Önemi ve Ulaşım Sektörü", Kıbrıs'tan Kafkasya'ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, Trabzon, Derya Kitabevi.
TOZLU Selahattin: (1997). Trabzon-Erzurum-Bayezit Yolu (1850-1900) (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Trabzon Vilayeti Salnamesi, TVS 1286(1869).
TURGAY A. Üner (1976). International Politics, Economic Development and Social Change in Trabzon in the Nineteenth Century, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), University of Wisconsin-Madison Graduate School, Wisconsin.
TURGAY A. Üner: (1983). "Ottoman-British Trade Through Southeastern Black Sea Ports During the Nineteenth Century", Economie et Societes dans L'empire Ottoman (fin du XVIIIe- deput du XXe siecle), der. J.-Louis Bacqué-Grammont, P. Dumont, Paris, Editions du Centre national de la recherche scientifique, s. 297-315.
TURGAY A. Üner: (1994). "Trabzon", Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri, çev. Gül Çağalı Güven ed. Ç. Keyder, Y. E. Özveren, D. Quataert, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 45-73.
UBICINI Abdolonyme, Lettres sur la Turquie, Tome 1, Paris, J. Dumaine.
UYGUN Süleyman: (2012). "Acente-Konsolos-Tüccar Giresun'da Bir Dava ve Uluslararası Boyutu", IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Doğu Karadeniz, Bildiriler Kitabı, (Haz. Ersan Başar ve diğ.), İstanbul, KTÜ Yayınları, s. 125-140.
UYGUN Süleyman: (2013). Mesajeri Maritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti'nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya.
YILMAZ Özgür: (2008). "19. Yüzyılın İkinci Yarısında İngiliz Konsolos Belgelerine Göre Giresun (1850-1900)", Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sempozyumu, 9-11 Ekim 2008, Ankara, Giresun Belediyesi, s. 517-536.
YILMAZ Özgür: (2009). "Karadeniz'in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (7), s. 359-382.
YILMAZ Özgür: (2013). "20. Yüzyılın Başlarında Samsun Limanı: Fransız Konsolosu H. de Cortanze'nin Raporlarına Göre", Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, c. I, ed. Osman Köse, Ankara, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, s. 181- 193.
YILMAZ Özgür: (2014). Tanzimat Döneminde Trabzon, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
YILMAZ Özgür: (2014a). "Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ve Denizcilik İstatistikleri, Grafikler vs.", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 29, s. 397-434.
YILMAZ Özgür: (2014b). "Victor Fontanier'nin Trabzon Konsolosluğu (1830- 1832)", OTAM, 35, s. 153-196