ADLANDIRMA, TOPONOMİ VE ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİNDEKİ ADLANDIRMA GELENEĞİ

Adlandırma insanların bir şeye anlam yüklemeleriyle başlamıştır. İnsan adlandırma ile şeyleri bilmiştir. Aynı zamaanda insan, adlandırm ile mana yönünden oluşan boşluğunu gidermiştir. Çünkü insan yeryüzüne düştüğünde yabancısı olduğu yere alışmak için tanımlama ihtiyacıyla anlamlandırmaya gitmiştir. Yer adlarını Toponomi ilim dalı incelemektedir. Bu bilim dalı adlandırmayı incelerken, hem diğer bilim dallarından hem de kendi alt bilim dallarından yararlanmaktadır. Kadim mirasın zenginliği toponomi ile açıklanıp yorumlanabilmektedir. Bu sayede bir yöre tarihi bağlamında değerli bilgilere vakıf olunabilmektedir. Adlandırmanın hangi itkiyle verildiği pek bilinemese de, adlandırırkenki faktörler bilinebilmektedir. Yer adları verilirken en önemli faktörlerden birisi doğadır. Adlandırmadaki diğer faktör insandır. Toplumsallaşma, renkler ve daha benzeri faktörler de adlandırmada etkili olmuşlardır. Her millet mekanı kendi anlayabileceği şekilde adlandırmakta ve göç ettiği coğrafyalardaki birikimden de istifade etmektedir. Ortaçağ’da yoğun Türk nüfusunun Anadolu’da yerleşmesiyle Anadolu bir Müslüman Türk coğrafyası haline gelmiştir. Anadolu’ya gelen Türkler Oğuz soyundan gelenlerdir. Anadolu’ya rengini onlar vermişlerdir. Anadolu’nun Türk yurdu haline gelmesiyle birlikte Türkler Anadolu coğrafyasındaki adları Türk Diline uyarlamış veya yeniden adlandırmışlardır. Türk ad verme kendisine has bazı etkiler taşımaktadır. Farklı coğrafyalara dağılan Türkler, çeşitli milletler ve onların dilleriyle ilişkide olmuşlardır. Bu durum Türklerin ad vermelerine etki etmiştir. Bu çalışmada yer adlarını inceleyen toponomi izah edilmiş ve adlandırmanın hikâyesi incelenmiştir. Adlandırmanın kaynağı ve buna etki eden faktörler ele alınmıştır. Ardından Türklerin Anadolu’da ad vermedeki usülleri incelenmiştir. Bu çalışmada, yer adları bağlamında oluşan modern literatürden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Adlandırma, Toponomi, Anadolu, Türkler, Usül, Gelenek

NAMING, TOPONOMY AND THE NAMING TRADITION IN TURKIFICATION OF ANATOLIA

Naming began with people putting an explanation on something. Human knows something by name. At the same time, man has removed his spiritual void by naming. Because the man was a stranger to the world. Place names are being investigated by Toponomy. While studying the naming, this branch of science makes use of both other disciplines and its own sub-disciplines. In this sense, it investigates the reason for the naming of a place and how it occurs. The richness of the ancient heritage can be explained and interpreted by toponomy.Although it was not known which impulse the naming was given, the naming factors can be known. One of the most important factors when giving place names is nature. Naming is the beginning of the taming of geography. Thus, geography became a cultural basin instead of an ordinary part. Geography was the main factor in naming. The other factor in naming is human. Socialization, colors and other similar factors were also effective in naming. Every tribe has named the place in its own way. Nations have benefited from the accumulation in the geographies where they migrated. During the Middle Ages, the Turkish population came to Anatolia intensively. Thus, Anatolia has become Muslim Turkish geography. The Turks who came to Anatolia were the descendants of Oguz. Oguz gave the color to Anatolia. When Anatolia became a Turkish homeland, the Turks adapted or renamed the names in the Anatolian geography to the Turkish language.In this study, toponomy examining place names was explained and the story of names was examined. The source of the nomenclature and the factors affecting it were discussed. Then, the naming methods of Turks in Anatolia. In this study, modern literature in the context of place names was used.

Keywords:

Naming, Toponomy, Anatolia, Turks, Method, Tradition,

PDF

___

Abdurrahman, Varis.“Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine”, Milli Folklor 61, (Bahar 2004): 124-133.
Akara, Akar.“Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, (2006): 52-63.
Akbayar, Nuri. Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
Aksan, Doğan. ”Birkaç Türkçe Yer Adı ve Bunların Dilbilimi ve Kültür Bakımından Önemi”, D.T.C.F. Dergisi 26, (1968): 81–85.
Alagöz, C. Arif. 1:800.000 Ölçekli Türkiye Haritası Yer Adları Cetveli (İndeks), Ankara: Coğrafya Kurumu Yayınları, 1946.
Aliağaoğlu, A.-Uzun, A. “Şehirsel Toponomi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi”, Coğrafi Bilimler Dergisi 9, (2011): 124-133.
Aras, Özgü.“Ad Koyma” Türkiye Diyanet Vakıf Ansiklopedisi 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (1988): 332-333.
Aslan, Kadir. Dörtyol: Yer Adları, Efsaneler, Ağıtlar, Hatay: Dörtyol Belediyesi Kültür Yayınları, 1997.
Aydın, Erhan. Eski Türk Yer Adları, Konya: Kömen Yayınları, 2012.
Bachelard, Gaston. Mekanın Poetikası, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları, 2017.
Bazin, L. “Eski Türk Yer Adları Üzerine Notlar”, çev. Zümral Ölmez, Ankara Üniversitesi Tömer Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi 11 (1997): 75-78.
Bilgiç, Emin. “Anadolu’nun İlk Yazılı Kaynaklarındaki Yer Adları ve Yerlerinin Tayini Üzerine İncelemeler”, Belleten 10, (1946): 381-423.
Budak, Aydın. Yurdumuza Yerleşen Oğuz–Türkmen Boyları ve Bazı YerAdlarımızın Anlamları, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayınları, 2001.
Dülger, Elif.“Oruç Bey’in Tevarih-i Al-i Osman Adlı Eserine Göre Türklerde Yer Adı Verme Geleneği”, Turkish Studies 7, (2012): 1067-1074.
Ercilasun, Bican Ahmet, Nehir Destan Oğuzname, İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.
Eröz, Mesud. ”Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1984.
Kaya, İlhan.“Coğrafi Düşüncede Mekân Tartışmaları”, Düşünme Dergisi 2, ((2013): 1-13.
Karaboran, H. Hilmi. “Türkiye’de Mevkii Adları”, Coğrafi Bilimler Dergisi 9, (2011): 97-145.
Karaçetin, Habip. ”Antik Çağda Anadolu’da Tarihi Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1984.
Kâşgarlı Mahmut, Dîvânu Lugâti-tTürk, çev. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara: TDK Yayınları, 2018.
Kaygalak, İrfan. “Postmodern Eleştirilerin Coğrafi Düşünce ve Yeni Mekân Kavrayışları Üzerine Yansımaları”, Coğrafi Bilimler Dergisi 9, (2011): 1-10.
Kutlu, C. Eski Türklerde Kişi Adlarının Verilmesi ve Yer Adlarında Dört Renk Unsur, Doktora, Erzurum: Erzurum Üniversitesi, 1982. Hizalan, E.-Akalan, İ. “Toponimi”, Türk Ansiklopedisi, M.E.B Basımevi 31, (1982): 315.
Amanoğlu, Ebülfez Kuli. ”Divanü-Luğati’t-Türk Kişi ve Yer Adları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15, (2000): 5-13.
Önder, Mehmet. “Anadolu Şehir Adları Üzerine Efsanelerin Oluşumu”, Coğrafi Bilimler Dergisi 9, (2011): 69-75.
Sakaoğlu, Saim. “İnsan Adlarından Kaynaklanan Yer Adlarımız”, Coğrafi Bilimler Dergisi 9, (2011): 259-264.
Şahin, İbrahim. “Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları”, Avrasya Terim Dergisi 1, (2013): 46-58.
Şahin, İbrahim. “Türkçe Yer Adlarının Yapısı Üzerine”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 32, (2007): 1-14.
Togan, Ahmet Zeki. Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, çev. ve tahlil, İstanbul: Enderun Kitapevi, 1972.
Yakupoğlu, Cevdet. “Selçuklu ve Beylikler Dönemi Kastamonu Yer Adları: Meyve İle İlgili Olanlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi 13, (2008): 159-184.
Yediyıldız, Bahaeddin.“Yer Adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1984.
Yıldırım, Dursun. “Coğrafyadan Vatan’a Geçiş”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1984.