1853 KIRIM HARBİ'NDEN SONRA ANADOLU’YA GÖÇ EDEN NOGAYLARIN GEÇİCİ İSKÂN MINTIKALARI: SİNOP ÖRNEĞİ

Kırım Harbi, Karadeniz’in kuzeyinde yaşayan Nogaylar için önemli bir dönüm noktasıdır. Bu savaş, binlerce Nogay’ın yurtlarını terk ederek, Osmanlı Devleti’ne göç etmelerine neden olmuştur. 1859 yılında Kafkaslardaki direnişin sembolü Şeyh Şamil’in Ruslar tarafından ele geçirilmesi ile birlikte başlayan ilk göç hareketi, 1862 yılına kadar yoğun bir şekilde devam etmiştir. Kırım’dan yola çıkarılan Nogaylar, başta İstanbul olmak üzere Osmanlı coğrafyasının birçok bölgesinde karaya çıkmıştır. Sinop iskelesi de Nogayların, Osmanlı topraklarına ayak bastıkları limanlardan biridir. Ancak Sinop, Nogaylar için belirlenen daimî iskân mıntıkalarından değildir. Osmanlı Devleti, Nogayların yanı sıra aynı dönemde göç etmek zorunda kalan bir kısım Çerkes’in Sinop’ta iskân edilmesini, Nogayların ise belirlenen daimî iskân mıntıkalarına sevk edilinceye kadar geçici bir süre Sinop’ta barınmalarını kararlaştırmıştır. Bu sırada, bütün mal varlığını kaybeden ve fakir durumda olan birçok Nogay, özellikle açlık ve hastalık sebebiyle son derece zor durumda kalmıştır. Makalemizde Nogayların Sinop'tan daimî iskân bölgelerinesevkleri ve Sinop'taki geçici iskânları sırasında yapılan yardımlar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Nogay, Sinop, Göç, İskân, Kırım

TEMPORARY SETTLEMENTS OF NOGAI IMMIGRANTS TO ANATOLIA AFTER THE 1853 CRIMEAN WAR: THE CASE OF SINOP

The Crimean War is a milestone for Nogai history in the northern Black Sea. It caused thousands of Nogais to leave their homes and migrate to the Ottoman Empire. The first migration movement started with the capture of Sheikh Shamil, the symbol of the resistance in the Caucasus, by the Russians in 1859, and migration continued intensely until 1862. The Nogais, who set out from the Crimea, landed in many regions of the Ottoman geography, especially in Istanbul. Sinop pier is also one of the ports where the Nogais set foot on the Ottoman lands. However, Sinop is not one of the permanent settlement areas determined for the Nogais. Therefore, the Ottoman Empire decided that some Circassians who had to immigrate in the same period would be resettled in Sinop in addition to the Nogais, who would take shelter in Sinop temporarily until they were transferred to the designated permanent settlement areas. Meanwhile, many Nogais lost their wealth and were miserable due to hunger and disease. This article examines the dispatch of the Nogai immigrants from Sinop to the permanent settlement areas and the aid made during their temporary resettlement in Sinop.

Keywords:

Noghai, Sinop, Migration, Settlement, Crimea,

PDF

___

AKNERLĠ Grigor, Moğol Tarihi, Çev. Hrand D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, Ġstanbul 2012.
ANGELOV, Dimiter, The Byzantine Hellene, Cambridge University Press, New York 2019.
Anonim Selçuknâme, Çev. Halil Ġbrahim Gök, Fahrettin CoĢguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014.
AYÖNÜ, Yusuf, “IV. Haçlı Seferi‟nin Ardından Batı Anadolu‟da Mücadele Eden Ġki Rakip: Ġstanbul Latin Krallığı ve Ġznik Ġmparatorluğu”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya AraĢtırmaları Dergisi, S: 1/1, Temmuz 2015, ss. 9-25.
AYÖNÜ, Yusuf, “Türkiye Selçuklu Devleti ile Trabzon Ġmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hakimiyet Mücadeleleri (1204-1243)”, Tarih Ġncelemeleri Dergisi, C: XXIII, S: 1, Temmuz 2008, ss. 15-35.
AZĠZ B. ERDEġĠR-Ġ ESTARABADĠ, Bezm u Rezm, TTK Yayınları, Ankara 2014. BROSSET, Marie Felicite, Gürcistan Tarihi, Çev. H. D. Andreasyan, TTK Yayınları, Ankara 2003. BRYER, Anthony, “Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz Ġstisnası”,Çev. M. Sibel Dinçel, Murat KeçiĢ, Karadeniz Ġncelemeleri Dergisi, S: 16, Bahar 2014, ss. 177-232.
BRYER, Anthony, “Shipping in the Empire of Trebizond”, Marriner‟s Mirror 52, Heathfield Sussex 1966, ss. 3-12.
BRYER, Anthony, “The estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location”, Twelfth Spring Symposium ofByzantine Studies/ Αρχειον Ποντου (Archeion Pontou) 35, University of Birmingham, Birmingham 1978, Athens 1979, ss. 370-477.
BRYER, Anthony, David Winfield, Karadeniz‟in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası, C: I, Çev. Ġsmail Köse, TTK Yayınları, Ankara 2020.
CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ġstanbul 2008.
CHRYSOSTOMĠDES, Julian, “11. Yüzyıldan 15. Yüzyıla Kadar Bizans Ġmparatorluğu”, Bizans‟tan Türkiye‟ye 1071-1453, C: 1, Ed. Kate Fleet, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınları, Ġstanbul 2012, ss. 27-78.
DARLEY-DORAN, R. E., “Saldjûkids”, EI, C: IX, Ed. C.E. Bosworth vd., E.J. Brill, Leiden 2009, ss. 936-978.
DEMĠR, Necati, Hacıemiroğulları Beyliği, Neden Kitap Yayınevi, Ġstanbul 2007.
DĠLCĠMEN, Kazım, Canik Beyleri, Ahali Matbaası, Samsun 1940.
EMECEN, Feridun, “Giresun”, ĠA, C: 14, TDV Yayınları, Ġstanbul 1996, s. 79-81.
FALLMERAYER, Jakob Philip, Trabzon Rum Ġmparatorluğu‟nun Tarihi, Çev. Ahmet Cevat Eren, Yay. Haz. Celalettin Yavuz, Ġsmail Hacıfettahoğlu, Not. Ġbrahim Tellioğlu, TTK Yayınları, Ankara 2012.
FĠNLAY, George, The History of Greece and of the Empire of Trebizond, William Blackwood and Sons, Londra 1851.
GEORGĠOS Akropolites, Vekayiname, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ġstanbul 2008.
GREGORY ABU‟L FARAC (Bar Hebraeus), Abu‟l Farac Tarihi, C: 2, Süryanice‟den Ġngilizceye Çev. Ernest A. Wallis Budge, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Basımevi, Ankara 2001.
ĠBN BÎBÎ, Selçuknâme, Çev. Mükrimin Halil Yınanç, Kitapevi Yayınları, Ġstanbul 2007.
KAYMAZ, Nejat, Pervane Mu‟inüd-din Süleyman, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1970.
KEÇĠġ, Murat, “Trabzon Rum Ġmparatorluğunun KuruluĢunda Çevreyle Olan ĠliĢkileri”, Tarih AraĢtırmaları Dergisi, S: 28, Ekim 2009, ss. 143-162.
KEÇĠġ, Murat, “Türkiye Selçukluları‟nın 1223 Yılında Trabzon Üzerine Düzenledikleri Sefer Hakkında Yeni Bir Kaynak ve Bazı Yeni Bilgiler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Spring/Bahar, S: 28, 2012, ss. 40-54.
KEÇĠġ, Murat, Trabzon Rum Ġmparatorluğu ve Türkler 1204-1404, TTK, Ankara 2013.
KERÎMÜDDĠN MAHMUD AKSARAYÎ, Müsâmeret ül-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2000.
KOCA, Salim, Sultan I. Ġzzeddin Keykavus (1221-1220), TTK Yayınları, Ankara 1997. KURŠANSKĠS, Michel, “Trabzon Ġmparatorluğu ve Gürcistan”, Çev. Murat KeçiĢ, Belleten, C: 74, S: 271, 2010, ss. 905-926.
LEBEAU, Histoire du Bas-Empire, C: XX, Ed. M. Brosset, De L‟lmprimerie De Fırmın Dıdot Frêres, Paris 1836.
MELVĠLLE, Charles, “Anatolia under the Mongols”, Byzantium to Turkey, 1071-1453, C. I, Ed. Kate Fleet, Cambridge University Press, New York 2009, ss. 51-101.
MĠLLER, William, Son Trabzon Ġmparatorluğu, Çev. Nurettin Süleymangil, Heyamola Yayınları, Ġstanbul 2007. MÜNECCĠMBAġI AHMET BĠN LÜTFULLAH, Camiu‟d-Düvel II, Haz. Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, Ġstanbul 2017.
MÜVERRĠH VARDAN, Türk Fetihleri Tarihi, Çev. Hrant D. Andreasyan, Post Yayınevi, Ġstanbul 2017.
Niketas Khoniates‟in Historiası (1195-1206), Haz. IĢın Demirkent, Dünya Yayıncılık, Ġstanbul 2004.
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret IĢıltan, TTK Basımevi, Ankara 2011.
ÖZ, Mehmet, “Sinop”, ĠA, C: 37, TDV Yayınları, Ġstanbul 2009, ss. 252-256.
PEACOCK, A. C. S., “Kırım‟a KarĢı Selçuklu Seferi ve Alâeddin Keykubad‟ın Hâkimiyetinin Ġlk Yıllarındaki GeniĢleme Politikası”, Çev. Murat KeçiĢ, Ali Mıynat, Tarih AraĢtırmaları Dergisi, C: 29, S: 47, ss. 243-265.
RĠCE, Tamara Talbot, The Seljuks in Asia Minor, Ed. Glyn Daniel, Thames and Hudson, London 1961.
SEVĠM, Ali, “Keyhusrev I”, ĠA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, s. 347-349.
SHUKUROV, Rustam, “Between Peace and Hostility: Trebizond and the Pontic Turkish Periphery in the Fourteenth Century”, Mediterranean Historical Review, S: 9, June 1994, ss. 20-72.
SHUKUROV, Rustam, “Trebizond and Seljuks (1204-1299)”, Mêsogeios, S: 25-26, 2005, s. 71-136.
SPULER, Bertold, Ġran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara 2011.
SÜMER, Faruk, “Anadolu‟da Moğollar”, Selçuklu Dergisi, S: 1, ss. 1-147.
SÜMER, Faruk, “Keykâvus I”, ĠA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, ss. 352-353.
SÜMER, Faruk, “Keykubad I”, ĠA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002,s s. 358-359.
SÜMER, Faruk, Çepniler, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul 1992.
SÜMER, Faruk, Oğuzlar, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul 1999. SÜMER, Faruk, Tirebolu Tarihi, Tirebolu Kültür ve YardımlaĢma Derneği, Ġstanbul 1992.
TANERĠ, Aydın, “Hüsâmettin Çoban”, ĠA, C: 18, TDV Yayınları, Ġstanbul 1998, ss. 513. TELLĠOĞLU, Ġbrahim, “Moğol Hâkimiyeti Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi”, Uluslararası Karadeniz Ġncelemeleri Dergisi, C: 1, S: 1, 2006, ss. 19-28.
TELLĠOĞLU, Ġbrahim, “Trabzon Rum Devleti‟nin KuruluĢu Hakkındaki TartıĢmalar”, Tarih Boyunca Karadeniz, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2015, ss. 93-104. TELLĠOĞLU, Ġbrahim, Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, Trabzon 2009.
TELLĠOĞLU, Ġbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2004.
TOUMANOFF, Cyril, “Gürcü Kraliçesi Thamar ve Trabzon Ġmparatorluğu‟nun Kurucusu Arasındaki ĠliĢki Üzerine”, Çev. Murat KeçiĢ, Murat Hanar, Karadeniz Ġncelemeleri Dergisi, S: 11/22, Mayıs 2017, ss. 251-268.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken NeĢriyat, Ġstanbul 2016.
TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, TTK Yayınları, Ankara 2014.
Two Works on Trebizond/Michael Panaretos, Bessarion, trans. Scott Kennedy, Dumbarton Oaks, Harvard University Press, Cambridge, Massachussetts 2019.
UPSENSKĠ, F.Ġ.,Trabzon Tarihi, NĢr. Enver Uzun, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon 2003.
VASĠLĠEV, A. A., “Trabzon Ġmparatorluğu‟nun KuruluĢu 1204-1222”, Çev. Murat KeçiĢ, Murat Kanar, Karadeniz Ġncelemeleri Dergisi, S: 25, Bahar 2018, ss. 263-296.
YEDĠYILDIZ, Bahaeddin, “Ordu”, ĠA, C: 33, TDV Yayınları, Ġstanbul 2007,ss. 367-370.
YĠNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, C: II, Haz. Refet Yinanç, TTK Yayınları, Ankara 2018.
ZACHARĠADOU, Elizabeth A., “Trabzon ve Türkler (1352-1402)”, Çev. Murat KeçiĢ, OTAM Dergisi, S: 22, 2007, ss. 221-241.