Noor Khalid Abdulsattar ALDALLAL, Mediha MANGIR

SALTUK-NÂME'DE KİPLİK

Kip (mood), fiilin bildirdiği hareketin, oluş ve kılışın yansıtıldığını gösteren bir anlatım biçimi, kiplik (modality) ise fiilin hangi koşullar altında gerçekleştiğini bildiren; konuşmacının ruhsal durumunu, duygularını, niyetini, isteğini dile getiren anlamsal bir kategoridir. Kip nesnel, kiplik öznel bir tutumu yansıtır. Konuşucunun kendi ürettiği sözce karşısında tavır ve görüşlerinin semantik bir kategoride dil bilgiselleşmesi olarak tanımlanan kiplik, sözceleme öznesinin betimlenmesinde dikkati çeken bir ulamdır. Konuşur ve ifade arasındaki ilişki kiplik kategorisinde değerlendirilir. Kiplik; biçim birimi, sözlük birimi, söz dizimi ve vurgu vasıtasıyla işaretlenebilir. Saltuk-nâme, 13. yüzyıl alperenlerinden Sarı Saltuk’un menkıbevi hayatını, savaşlarını ve çeşitli kerametlerini konu alır. Sarı Saltuk, Anadolu ve Rumeli’nin fethi sırasında gazalara katılan, efsanevi bir Türk kahramanıdır. Saltuk-nâme, 15. yüzyılda yazılan ve hakkında birçok çalışma yapılan önemli bir eserdir. Saltuk-nâme’nin kiplik açısından değerlendirildiği bu çalışmada biçim birimi ögelerinden ekler; sözlük birimlerden zarflar, isimler ve fiiller; söz dizimi ögelerinden kalıplaşmış ifadeler, deyimler ve söylem birimleri işaretleyici olarak tespit edilmiştir.

MODALITY IN SALTUK-NÂME

The modal is a semantic category that reflects the verb's action, occurrence, and behaviour, in order to express the speaker’s mental state, feelings, intentions, and/or wishes. It reflects an objective attitude, and the modality reflects a subjective perspective. Modality is the semantic grammaticalization of the speaker's attitudes and views against the utterance they produce, and thus constitutes a category unto itself. It moreover explores the relationship between a speaker and their utterance, and can be indicated via a morpheme, lexeme, syntax, or, emphasis. Saltuk-nâme was written in 15th century and has been widely researched. This particular study, we have set out to examine the manuscript in terms modality via suffixes/morphemes, adverbs, nouns, and verbs/lexemes - only to discover that it chiefly takes the form of stereotyped expressions, idioms, and discourse units.

PDF

___

ASLAN DEMİR, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
BANGUOĞLU, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BENZER, A. (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
DEMİR, N. - M. D. ERDEM (2007). Saltık-name. 3 C., Ankara: Destan.
DEMİREL, M. V. (2018). Türkçenin Kiplik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Bunların Dil Bilgisi Öğretimine Yansıtılması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
DİLAÇAR, A. (1989). “Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. TDAY Belleten 1971: 83-145.
DİNAR, T. (2020). “Kiplik”. Türkçede Dilbilgisel Ulamlar. (ed. Prof. Dr. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi: 57-91.
EDİSKUN, H. (1999). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
ERGİN, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
ERK EMEKSİZ, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller”. Dil Dergisi. 141: 55-66.
GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
HİRİK, S. (2014). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
HİRİK, S. (2015). “Zarfların Kipsel Alandaki Görünümleri”. Turkish Studies. X/8: 1365- 1382.
İMER, K. vd. (2001). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
KAMACI GENCER, D. (2018). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KARABAĞ, İ. (2000). “Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu”. Türk Dili Dergisi. 585: 275-278.
KAYA, N. (2006). “Türkçede Bildirme Kiplerinde Zarf Kullanımlarına Dayalı Anlam Özellikleri”. TDAY Belleten 2004: 89-98.
KERİMOĞLU, C. (2018). Kiplik ve Kip. Ankara : Pegem Akademi Yayınları.
KILIÇ, F. (2004). Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KOCAMAN, A. (1983). “Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler”. TDAY Belleten 1981-1982: 81-85.
KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MANGIR, M. (2011). “Dudak Uyumu Açısından Saltuk-nâme’deki Ekler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. IV/18: 46-75.
PALMER, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
USTA, Ç. (2013). Türkiye Türkçesinde Emir Kipliği. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
ÜZÜM, M. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik: Kısas-ı Enbiya Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
VARDAR, B. vd. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
YAYLAGÜL ÜSTÜNEL, Ö. (2020). Edim Bilimi Bakış Açısıyla Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.