KEMAL TAHİR’İN ESİR ŞEHRİN MAHPUSU ROMANINDA “Fiil-(y)A+bil-” YAPILI CÜMLELERİN KİPLİK GÖRÜNÜMÜ

“Fiil-(y)A+bil-” yapısı; -DI, -mIş, -(I)yor, -(y)AcAk, -Ar/-Ir, -mAlI, -sA ve -A eklerini alabilir ve içinde bulunduğu cümlenin kiplik görünümünü etkileyebilir. “Fiil-(y)A+bil-” yapısı yeterlilik fiili olarak adlandırılsa da yeterlilik dışında ihtimal, izin, rica vb. anlam alanlarını da karşılama gücüne sahiptir. Bu durum “fiil-(y)A+bil-” yapısının yeterlilik kipliği dışında kalan diğer kiplik kategorilerini de işaretleyebildiğini göstermektedir. Bu çalışma, “fiil- (y)A+bil-” yapılı cümlelerin Palmer’ın kiplik kategorilerindeki görünümünü belirlemeyi ve “fiil-(y)A+bil-” yapısının yeterlilik kategorisi dışında kalan diğer kiplik kategorilerini nasıl işaretlediğini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Amaçlı örneklemin tercih edildiği çalışmada, Kemal Tahir’in Esir Şehrin Mahpusu romanından “fiil-(y)A+bil-” yapısını içeren kırk cümle belirlenmiş ve bu cümleler Palmer’ın kiplik sınıflandırmasındaki kategorilere göre incelenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde, “fiil-(y)A+bil-” yapısını içeren yirmi iki cümlenin yeterlilik, dokuz cümlenin ihtimal, beş cümlenin izin, üç cümlenin istek-gönüllülük ve bir cümlenin gereklilik kipliğinde işaretlendiği tespit edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen sonuçların kiplik alanına ve kiplik çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

THE MODALITY VIEW OF THE SENTENCES WITH THE STRUCTURE “Fiil-(y)A+bil-” IN KEMAL TAHİR’S NOVEL ESİR ŞEHRİN MAHPUSU

“Fiil-(y)A+bil-” structure can take the suffixes -DI, -mIş, -(I)yor, -(y)AcAk, -Ar/-Ir, -mAlI, -sA and -A and may affect the modality view of that sentence. Although the structure of "Fiil-(y)A+bil-" is called a verb of potential, it could also convey possibility, permission, request etc. meanings. This shows that the structure of “Fiil-(y)A+bil-" can mark other modality categories alongside the abilitive modality. This study, we have aimed to determine the view of the sentences with “Fiil-(y)A+bil-” in Palmer's modality categories and how the structure of “Fiil-(y)A+bil-” marks the other modality categories apart from the abilitive modality category. This study, in which purposive sampling was preferred, forty sentences containing the structure "Fiil-(y)A+bil-" were selected from Kemal Tahir's novel Esir Şehrin Mahpusu, and these sentences were analyzed according to the categories in Palmer's modality classification. Through a detailed examination, it has been determined that twenty-two sentences containing the structure "Fiil-(y)A+bil-" are marked in the abilitive modality, nine in the speculative modality, five in the permissive modality, three in the volitive modality, and in the necessity modality of one sentence. It is expected that the results obtained from this study will contribute to the modality field and modality studies.

PDF

___

AIKHENVALD, A. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
AKA, F. (2020). Halide Edip Adıvar’ın Handan Romanında Kiplikler Üzerine Bir Metin Analizi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
AKMAN, F. (2012). Doğu Türk Yazı Dillerinde Yeterlilik Fiili. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
ALAN, N. (2020). “Söz Öbekleri II”. Türkiye Türkçesi IV Sözdizimi. (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi: 83-119.
ARSLAN, M. (2019). “Yükümlülük Kipliği ve Klasik Türkçe Tıp Metinleri İlişkisi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 17: 612-638.
ASLAN, E. (2019). “Eylemler”. Türkiye Türkçesi III Sözcük Türleri. (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi: 41-71.
ASLAN DEMİR, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği. Ankara: Grafiker Yayınları.
BANGUOĞLU, T. (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BARBIERS, S. (2002). “Current Issues in Modality: An Introdiction to Modality and Its Interaction with the Verbal System”. Modality and Its Interaction with the Verbal System. (ed. Sjef Barbiers vd.). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins: 1-18.
BENZER, A. (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
BUSSMAN, H. (2006). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. New York: Taylor&Francis e-Library.
ÇETİNKAYA, E. (2019). “Çağdaş Uygurcada Olasılık İşaretleyicileri”. Türkbilig. 37: 113-122.
ÇÜRÜK, S. (2010). “Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. VII/2: 57-72.
DEMİR, N. (2019). Türkçe Cümle Bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
DEMİREL, M.V. (2018). Türkçenin Kiplik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Bunların Dil Bilgisi Öğretimine Yansıtılması. I zmir: Dokuz Eylü l U niversitesi Eg itim Bilimleri Enstitü sü . (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
DEMİREL, M. V. (2021). Dilde Zaman, Görünüş ve Kip/Kiplik. Ankara: Pegem Akademi.
DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). İstanbul: Maarif Matbaası.
DI LAÇAR, A. (1971). “Gramer: Tanımı, Adı, Tanımı, Kapsamı, Tü rleri, Yö ntemi, Eg itimdeki Yeri ve Tarihçesi”. TDAY Belleten: 83-145.
ERDEM UÇAR, F, M. (2019). “Özbek Türkçesinde Yeterlilik Kategorisi”. International Journal of Languages Education and Teaching. VII/3: 170-182.
ERGİN, M. (2019). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERGUVANLI TAYLAN, E. (2018). “Türkçe Dilbilgisel Kiplikte Olasılık ve Gereklilik”. Dil ve Edebiyat Dergisi. XV/2: 1-22.
GENCAN, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GIVON, T. (2001). Syntax an Introduction. Volume I. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
GÜVEN, M. (2001). “Türkçe’de -AbIl eki ve Kiplik Belirteçleri Üzerine”. 15. Dilbilim Kurultayı: Bildiriler (24-25 Mayıs 2001). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Vakfı Yayınları: 79-87.
HİRİK, S. (2014). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KAMACI GENCER, D. (2018a). “Yüklemde Görevli Biçimbirimler”. Türkiye Türkçesi II Biçimbilgisi. (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi: 149-183.
KAMACI GENCER, D. (2018b). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KAMACI GENCER, D. (2019). “Yardımcı Eylemler”. Türkiye Türkçesi III Sözcük Türleri. (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi: 305-331.
KAMACI GENCER, D. (2020). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
KARA, F. (2011). “Bil- Tasvir Fiilinin İşlevleri”. Turkish Studies. VI/1: 1421-1438.
KARAAĞAÇ, G. (2017). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit.
KARACA, H. (2021). “Birleşik Fiillerin Tasnifi ve Yapısında Birleşik Fiil Olan Birleşik Fiiller”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 22: 258-266.
KARAHAN, L. (2017). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KAZANLAR ÜRKMEZ, E. (2019). Kazak Türkçesinde Kiplik: Morfo-Sentaktik Semantik Bir Analiz. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
KERİMOĞLU, C. (2018). Kiplik ve Kip. Ankara: Pegem Akademi.
KORKMAZ, Z. (1959). “Türkiye Türkçesinde “İktidar” ve “İmkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. VII: 107-124.
KORKMAZ, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LYONS, J. (1977). Semantics (Volume 1-2). USA: Cambridge University Press.
MEHMET, G. (2007). “Yeterlilik Kategorisi ve Salar Türkçesindeki Görünümü”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. IV/3: 80-90.
MYSTRIDOU, K. (2015). Türkiye Türkçesinde Bilgisellik Kipliği ve Kesinlik Dereceleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
NARROG, H. (2005). “Modality, Mood and Change of Modal Meanings: A New Perspective”. Cognitive Linguistics. XVI-4: 677-731.
NARROG, H. (2009). Modality in Japanese. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
NUYTS, J. (2001). “Subjenctivity as an Evidential Dimension in Epistemic Modal Expressions”. Journal of Pragmatics. 33: 383-400.
NUYTS, J. (2006). “Modality: Overview and Linguistic Issues”. The Expression of Modality. (ed. William Frawley). Berlin: Mouton de Gruyter: 1-26.
O ZMEN VELD, N. (2006). “Anlamsal ve Edimsel Dü zlemde Tü rkçede Tanıtsallık”. Dil ve Edebiyat Dergisi. III/2: 00-00.
PALMER, F. R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
PALMER, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
PAPAFRAGOU, A. (2000). Modality: Issues in the Semantics-Pragmatics Interface. Amsterdam-New York: Elsevier Publishing Company.
SEBZECİOĞLU, T. (2017). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
ŞAHİN, H. (1999). “Yeterlik Fiilinin Yalova Ağzındaki Durumu”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. I/1: 85-91.
TAHİR, K. (2019). Esir Şehrin Mahpusu. İstanbul: İthaki Yayınları.
TRASK, R. L. (1999). Key Concepts in Language and Linguistics. London/New York: Routledge.
Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Tü rk Tarih Kurumu Basım Evi.
USTA, Ç. (2016). “Üçüncü Kişiye Emrin Semantiği”. Bilig. 77: 319-338.
ÜZÜM, M. (2020). “Türkçede Kanıtsallık ve Bilgi Kipliği Ayrımı”. Dil Araştırmaları. 26: 83- 102.
VAN DER AUWERA, J. - V. PLUNGIAN (1998). “Modality’s Semantic Map”. Linguistics Typology. XXXIV/1: 39-46.
YELTEN, M. - H. AÇIKGÖZ (2008). Kelime Grupları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
ZIEGELER, D. (2006). “Mood and Modality in Grammar”. Encyclopedia of Language and Linguistics. Elsevier: 259-267.