Osmanlı vilayetlerinde mesleki-teknikeğitimin gelişimine bakışlar: Bursa sanayi mektebi

Osmanlı döneminde faaliyet gösteren sanayi mekteplerinin ilk örneği, 1863 yılında Nişte tesis edilen ıslahhânedir. Kimsesiz çocukları sefil ve perişan bir vaziyetten kurtararak topluma kazandırmak amacıyla Mithat Paşa tarafından kurulan Niş Islahhânesinin başarısı evvela bölgede ve kısa süre sonra Anadoluda ıslahhânelerin yaygınlaşmasını sağladı. Öte yandan bu özgün ve fonksiyonel kurumlar zamanla eğitim- öğretim faaliyetleriyle ön plana çıkarak birer mesleki eğitim kurumu halini aldılar. Ancak bu dönüşüm, masrafları yerel yöneticilerin belirlediği ve sabit olmayan kaynaklarla karşılandığından dolayı her ıslahhâne için farklı süre ve zamanlarda gerçekleşti. Dolayısıyla bu çalışmada Anadolunun önemli kentlerinden olan Bursadaki sanayi mektebinin gelişimi ele alınmıştır. Emsalleri gibi 1911 yılına kadar standart bir program ve teşkilat yapısından uzak kalan mektebin, tarihsel süreç içerisinde nasıl bir ilerleme kaydettiği kuruluşundan Cumhuriyet devrine kadar incelenmeye çalışılmıştır.

The first example of industrial schools in the Ottoman Empire is the Nish Childrens Home founded in 1863. Success of the Nish Childrens Home, founded with the aim of reintegrating homeless and miserable children to the society, made chidrens homes widespread, firstly in the Balkan cities and then in all Anatolia. On the other hand, these unique and functional institutions, which stood out with their educational activities, became prominent vocational training institutions over time. However, this transformation period was different for each institution, since expenses were covered by the local authorities with non-fixed resources. Accordingly, this study deals with the development of industrial school in Bursa, one of the most important cities of Anatolia. Like its peer schools which stood clear off a standard curriculum and organizational structure till 1911, the progress of the school from establishment to the Republic Period is discussed.

PDF

___

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA., (İrade Orman ve MaʽâdinNezâreti) İ.OM, 13/1327 M-1, (17 M 1327/8 Şubat 1909). BOA., (İrade Rüsumat) İ.RSM, 16/14, (27 R 1320/3 Ağustos 1920). BOA., (MaârifNezâreti Evrakı) MF.MKT. 1095/47 (3 M 1327/25 Ocak 1909). BOA., (Şûra-yı Devlet) ŞD. 1241/26-7 (27 M 1331/6 Ocak 1913). BOA., BEO, (Babıâlî Evrak Odası),1425/106858, (27 Ş 1317/31 Aralık 1899). BOA., BEO, 3185/238805, (5 L 1325/11 Kasım 1907). BOA., BEO, 3848/288592 (21 M 1329/22 Ocak 1921). BOA., BEO, 3869/290120 (13 RA 1329/14 Mart 1911). BOA., DH.MKT. (Dahiliye NezâretiMektubi Kalemi), 2441/14, (27 Ş 1318/20 Aralık 1900). BOA., DH.MKT. 2614/69 (18 Ağustos 1324/31 Ağustos 1908); BOA., DH.MKT. 2644/30 (7 L 1326/2 Kasım 1909) BOA., DH.MKT.2678/93-1 (11 Teşrinisani 1324/24 Kasım 1908). BOA., (Dahiliye Nezâreti İdare) DH.İD.190-52 (3 ZA 1332/23 Eylül 1914). BOA., (Dahiliye NezâretiUmûm Vilâyât Müdüriyeti) DH.UMVM. 9/46-1 (8 L 1334/7 Ağustos 1916). BOA., DH.UMVM. 78/21-1 (15 Teşrin-i evvel 1332/ 28 Ekim 1916). BOA., DH.UMVM. 78/21-1 (17 M 1335/13 Kasım 1916). BOA., DH.UMVM. 78/22 (16 RA 1335/10 Ocak 1917). BOA., DH.UMVM. 9/46-4 (14 Mart 1333/14 Mart 1917). BOA., İ.HUS. (İrade Hususi), 79/53, (24 Ş 1317/28 Aralık 1899); BOA.,Y.PRK. UM. (Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umûm Vilâyetler Tahrirâtı), 49/17, (5 Kanunuevvel 1315/17 Aralık 1899).

2. Basılı Eserler, Düstûr ve Salnameler Bursa Vilâyeti Salnâmesi, 1927. Düstur,Birinci Tertib, C.I. Düstur,İkinci Tertib, C.V. Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi,defa 13, H.1303 (1885). Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi,defa 20, H.1311 (1894). Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi,defa 21, H.1312 (1895). Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi,defa 33, H.1324 (1906). Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi,defa 34, H.1325 (1907). Salnâme-i Maârif-i Umûmiye, H.1321 (1903) Ticaret ve Nafiʽa Nezareti Sanayi İdare-i Umumiyesi Vilâyât Sanayi Mektepleri Tertibatı,Dersaâdet, 1327.

3. Gazete ve Mecmualar Birusa,numero114, 2 N 1310 (20 Mart 1893). Birusa,numero129, 3 M 1311 (17 Temmuz 1893). Birusa, numero145, 27 R 1311 (7 Kasım 1893). Birusa Sergisi, numero 7,10 Eylül 1325 (23 Eylül 1909). Hüdâvendigâr,aded 1020,19 CA 1300 (28 Mart 1883). Hüdâvendigâr, numero 1624, 20 B 1312 (17 Ocak 1895). Hüdâvendigâr,numero 1641, 7 Z 1318 (28 Mart 1901). Hüdâvendigâr,numero 1648, 3 S 1319 (22 Mayıs 1901). Resmi Ceride, Sayı 606, (9 Haziran 1927). Resmi Gazete, Sayı 1210, (8 Haziran 1929). Resmi Gazete, Sayı 1861, (1 Ağustos 1931).

4. Araştırma ve İncelemeler ERGİN Osman, (1977), Türk Maarif Tarihi,C.I-II, İstanbul: Eser Matbaası.

KOÇ Bekir, (2010), Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.6/2, s.113-127.

ÖZALP Reşat, (1961), Türkiyede Yüz Yıllık Meslekî ve Teknik Öğretim, Meslekî ve Teknik Öğretim,S.104, s.23-24.

ÖZTÜRK Cemil, (1995), Türkiyede Mesleki ve Teknik Eğitimin Doğuşu I: Islahhâneler, Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, İstanbul, s.427-442.

SÖNMEZ IŞIK Necdet, (1991), Bursa Tophane Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi Kuruluş ve Tarihçesi, Bursa.

Tophane Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi (Hamidiye Sınai Mektebi). (2011).Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.

Türkiyede Teknik Öğretim II, (Bölge Sanat Okullarının ve Gezici Köy Kurslarının Tarihçeleri).(1940). Maarif Vekilliği Dergisi, İstanbul S.22-3, s.27-48.

UNAT Faik Reşit, (1964), Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Ankara: MEB.

YILDIRIM Mehmet Ali, (2010), Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.