İZZEDDİN HASANOĞLU’NUN “KİTAB-I SİRETÜ’N NEBİ” MESNEVİSİNDE HZ. ALİ CENKNAMELERİNİN İZLERİ

13. yüzyıl Anadolu ve Azerbaycan Türklüğü için zor bir dönemdir. Selçuklu Devleti’nin yıkılışından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin Babai İsyanı ile zor duruma düşmesi, Kösedağ Savaşı sonrasında Moğol işgali ile İlhanlı Devleti’ne bağımlı hâle gelmesi ve akabinde yıkılması her iki coğrafyada yaşayan Türkler için âdeta yaşamdan ümidin kesildiği dönemler olmuştur. Moğol zulmü, alınan aşırı vergilerle halkın soyulup soğana döndürülmesi, onları bu durumdan kurtaracak bir devletin veya gücün olmaması insanları yegâne ümit kapısı olarak dine, Tanrı’ya yönelmeye sevk etmiştir. Anadolu insanının yaşamdan tam anlamıyla ümidini kestiği böylesi bir dönemde belirli tarikatlara mensup şeyhler ve müritler topluma dayanma gücü ve maneviyat aşılamıştır. Bu atmosferde Hz. Ali cenknameleri gezginci ozanlar tarafından oba oba dolaşılıp dile getirilerek insanlara mukavemet ve savaşçı kudret sunmuştur. Halk karşılaştığı böylesi zor durumdan kendilerini kurtaracak eski çağlardaki alp tipini Hz. Ali’nin şahsında bulmuştur. Cenknameler bu yönüyle önem arz eden edebî eserlerdir. İzzeddin Hasanoğlu’nun yazdığı ve 1802 yılında İstanbul’da istinsah edilen “Kitab-ı Siretü’n Nebi” adlı mesnevisinin Hz. Ali cenknamelerine temel oluşturduğu düşünülmektedir. Anılan bu mesnevi Tursun Fakih’in yazdığı cenknameden daha önceki döneme aittir, çünkü Hasanoğlu ondan daha önce yaşamıştır. Bu makalede anılan mesnevi ve bazı cenknameler orijinal örneklerle karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İzzeddin Hasanoğlu, Hasanoğlu, Siretün-Nebi, Hz. Ali, Cenkname

PDF

___

ALGAR, H. (2010). “Şed”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. XXXVIII: 405-406. ALTAYLI, S. - N. HÜSEYNOVA (2018). Türk Halkları Ədebiyyatı. (Ali Mekteb Telebeleri Üçün Ders Vesaiti). Bakı: Elm ve Tehsil. ALTAYLI, S. (2021). “Sīret Eserlerine Gazelin Girişi ve Hasanoğlu’nun Kitâb-ı Sīretü’n-Nebi Eserindeki Gazeller”. Karadeniz Araştırmaları. XVIII/70: 353-371. Anonim. Huneyn Gazası. Millî Kütüphane. 06 Mil Yz B 274. Varak 3. Anonim. Kıssa-ı Hayber. Millî Kütüphane. 06 Mil Yz A 2886-2. Varak 127, 160. Anonim. Manzum Siyer-i Nebi. Sermet Çifter Kütüphanesi. Demirbaş no. 823. “DSCN5767”. Anonim. Mikdad. Millî Kütüphane. 06 Mil Yz A 2630-2. Anonim. Mikdad. Millî Kütüphane. 06 Mil Yz A 3823. Anonim Selçuk-nâme (1952). Târîh-i Âl-i Selçuk der Anadolu, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi. III. (çev. F. N. Uzluk-Necati Lugal). Ankara: Kemal Bey Matbaası. ARSLAN, N. Ö. (2013). “Bir Hazreti Ali Cenkleri Metninde Şahıs İncelemesi”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (2013). (ed. Mehmet Yazıcı). Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları. I: 498-520. ATALAN, M. (2011). “Anadolu’da Cenknamelerin Toplumsal Yansımaları”. Kelam Araştırmaları Dergisi. Reflections of Society of Canknamahs in Anatolia. Sayı: IX/ 1: 45-58 BEKKİ, S. - E. YALÇIN (2019). “Bazı Fütüvvetnameler ve Şecerenameler Işığında Hz. Ali”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. 90: 25-46. ÇETİN, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknameleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. DEMİROĞLU, A. (1994). “Devletşah”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. IX: 244-245. FEDAKÂR, S. (2003). Özbek Destan Geleneği ve Rüstem Han Destanı. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). FIĞLALI, E. R. (1994). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. İstanbul: Selçuk Yayınları. HACİB, Y. X. (1974). Kutadgu Bilik. (çev. Reşit Rahmeti Arat). Ankara: TTK Yayınları. HASANOĞLU?. Siyer-ī Nebi. Manzum Mesnevi. Sermet Çifter Kütüphanesi. Demirbaş no. 859. “DSCN0056”. KAPLAN, M. (1991). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar. 3/Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. KAYAOKAY, İ. (2021). Hz. Ali Cenk-Nâmeleri. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları. KOCA, S. (2015). “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 37: 35-84. KÖPRÜLÜ, F. (1986). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınevi. KÖPRÜLÜ, F. (2004). Edebiyat Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları. MATTEI, J. L. (2004). Hz. Ali Cenknameleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Yûsuf-ı Meddâh (2022). Hikâyeti Yemâme Sehâvet-i İmâm ʿAlī. (hzl. İlyas Kayaokay). İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları. MERÇİL, E. (2015). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. NABİYEV, Z. (2004). Azerbaycan’da Tasavvufi Hareketler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). ORUÇ, Z. (2015). “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Yıkılışından Sonra Anadolu’da Moğol Hâkimiyeti 1308-1335”. Tarih Okulu Dergisi TOD. VIII/24: 297-323. ÖGEL, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı 13. Yüzyıl Sonlarına Kadar. Ankara: Başbakanlık Basımevi. ÖZALP, N. A. (2017). Hz. Ali Cenkleri. 1. Baskı. İstanbul: Kapı Yayınları. ÖZGÜDENLİ, O. G. (2007). “Ögedey Han”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. XXXIV: 21-22. PALA, İ. (2002). “Kırk”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. XXV: 466-467. SEMERKANDÎ, D. (1977). Devletşah Tezkiresi. II. (çev. Necati Lugal). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser. SHADKAM, Z. – K. NAZYM (2022). “Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknameleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Bahar. 101: 169-186. SÜLEYMANOVA, C. (2013). “Kırım-Tatar Edebiyatının İslam Kültürü Çerçevesindeki Gelişimi”. (hzl. Murat Özşahin). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 36: 87-92. SÜMER, F. (2002). “Kutalmış”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. XXVI: 480-481. ŞAMİL, Ə. (2020). “Hz. Əli ile Bağlı Azerbaycandakı Ocaqlar”. Yol Jurnalı. 64: 107-115. TOKUŞ, Ö. (2017). “Moğol Hâkimiyetinde Anadolu ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları”. Türk Dünyası Araştırmaları. CXVII/230: 177-208. TOSUN, N. (2014). Doğu’nun Hikâye Kuramı. 1. Baskı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları. YAZICIZÂDE, A. (2017). Tevârî-i Âl-i Selçuk. (hzl. A. Bakır). İstanbul: Çamlıca Yayınları. YILDIZ, H. D. (1994). “Ebû Müslim-i Horasani”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. X: 197-199. YUVALI, A. (2000). “İlhanlılar”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. XXII: 102-105.