BOLU SANCAĞINDA FRENGİ (1912-1918)
II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden (23 Temmuz 1908) sonra yapılan idari düzenlemeyle Kastamonu vilayetinden ayrılan Bolu sancağı; merkez olmak üzere Düzce, Gerede, Mudurnu, Göynük, Bartın, Ereğli, Devrek ve Zonguldak kazalarından oluşan müstakil bir sancak statüsüne dönüşmüştür. Zührevi bir hastalık olan frengi, Balkan Savaşları döneminde Bolu sancağında oldukça etkili olmuştur. Bu sıralarda Bolu’da bulunan Tanin gazetesi yazarı Ahmet Şerif’in izlenimleri bunu doğrulamaktadır. Kastamonu vilayeti ve Bolu sancağı Mart-Ekim 1914 tarihleri arasında frengi taramasından geçirilmiştir. Belirtilen bölgeleri muayene eden sağlık heyetinin başında bulunan Mehmet Suat’ın raporu, seyyar doktorların ve hastanelerin faaliyetleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Gerçekleştiren taramalar sonucunda 400 binin üzerinde köylü muayene edilmiş, köylülere kinin ve ilaç dağıtılmış, çocuklara çiçek aşısı vurulmuştur. Ayrıca mevcut hastanelerde binlerce frengili hasta tedavi edilmiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında da etkisini sürdüren frengiyle mücadele kapsamında, Kastamonu vilayeti ve Bolu sancağını içeren bir nizamname çıkarılmıştır. Savaştan sonra terhis olan ya da esir düşen askerlerin memleketlerine yani Bolu sancağına dönmesiyle frengili hasta sayısında ciddi bir artış olmuştur. Hem Balkan Savaşları hem de Birinci Dünya Savaşı dönemlerinde halkın hastalığa karşı bilinç düzeyinin düşüklüğü, şüphesiz hastalığın yayılmasında önemli bir payının olduğu da belirtilmelidir. Dolayısıyla bu makalede; Bolu sancağında, Balkan Savaşlarından Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadarki dönemde (1912-1918), frenginin etkileri ve hastalığa karşı alınan tedbirler incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler:
: Bolu sancağı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Frengi
___
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi
- Bolu Vilâyeti Salnâmesi Rûmi 1341 Milâdî 1925 (2008), (Haz. Hamdi Birgören), Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları-2.
- Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi Hicrî 1334 Milâdî 1916 (2008), (Haz. Hamdi Birgören), Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları-1.
- Osmanlı Devri Kastamonu Vilâyeti Salnâmelerinde Bolu Sancağı (15-21) (2011), 2, (Haz. Güray Önal) Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
- Ahmet Şerif, Anadolu’da Tanîn, I, (Haz. Mehmet Çetin Börekçi), Ankara: TTK Yayınları.
- Armaoğlu, Fahir (2003), 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Ankara: TTK Yayınları.
- Armaoğlu, Fahir (Basım Yılı Yok), 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995, İstanbul ve Ankara: Alkım Yayınevi.
- Besim Ömer (2020), Nevsâl-i Âfiyet, C. 2, (Haz. Ahmet Zeki İzgöer), İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları: 2.
- Besim Ömer (2020), Nevsâl-i Âfiyet, C. 4, (Haz. Ahmet Zeki İzgöer), İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları: 2.
- Bulut, Fatma (2009), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: “Frengi”, Tarih Okulu, III, 109-123.
- Çalık, Ramazan ve Tepekaya, Muzaffer (2006), “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 205-228.
- Çavdar, Necati ve Karcı, Erol (2016), “XIX. Yüzyıl Sonları- XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi İle Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11/2, 157-175.
- Hot, İnci (2001), Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913-1996), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001.
- Hot, İnci (2015), “Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, (Ed: İbrahim Başoğlu-Ahmet Uçar-Osman Doğan), İstanbul: Çamlıca Yayınları, 113-149.
- Karcı, Erol (2019), “Sinop Frengi ve Gureba Hastanesine Dair Bazı Tespitler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/39, 461-483.
- Konrapa, M. Zekâi (1964), Bolu Tarihi, Bolu: Bolu Vilayet Matbaası. Macar, Oya Dağlar (Basım Yılı Yok), Balkan Savaşları’nda Salgın Hastalıklar ve Sağlık Hizmetleri, İstanbul: Libra Yayınları.
- Mehmet Suat (1331), “Kastamonu-Bolu Hastaneleri ve Seyyar Etıbbası Müfettiş-i Umumiliğinden Vürûd İden 1330 Senesi Raporu”, Sıhhiye Mecmuası, 8/3, 547-586.
- Mumyakmaz, Hatice Gül (2020), “İllet-i Müthişe”: 20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’de Frengi İle Mücadele”, Akademik Hassasiyetler, 7/13, 119-148.
- Nikiforuk, Andrew (2010), Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, (Çev. Selahattin Erkanlı), İstanbul: İletişim Yayınları.
- Ocak, Başak (2019), “Hamidiye Etfal Hastanesi’nin Kurucusu İbrahim Paşa’nın Frengi Hakkındaki Lahiyası”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XIX/38, Bahar 2019, 5-25.
- Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları (1914-1928) (Basım yılı yok), (Yay. Haz. Mehmet Uluğtekin-M. Gül Uluğtekin) Ankara: Pulat Basımevi.
- Özdemir, Hikmet (2005), Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara: TTK Yayınları.
- Özdinç, Ahmet (2020), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Frengi: 1916-1925 Yılları Arası Salnamelerde Bolu Sancağı Örneği”, Abant Tıp Dergisi, 9/1, 8-19.
- Özekmekçi, M. İnanç (2012), “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdülhamit Döneminde Frengi İle Mücadele”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 10/1, 83-101.
- Şenel, Şennur (2015), “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”, Celal Bayar Üniversitesi (CBÜ) Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, 256-274.
- Temel, Mehmet (2008), Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul: Nehir Yayınları.
- Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmuası, 15 Teşrinisani 1339, No: 27: 57-63.
- Uçarol, Rifat (2000), Siyasi Tarih (1789-1999), İstanbul: Filiz Kitabevi.
- Yıldırım, Nuran (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 1320-1338.
- Yıldırım, Nuran (2014), “Alâ’im-i Cerrâhîn’de Frengi”, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalılar-Hastaneler-Kurumlar Sağlık Tarihi Yazılar-1, (Yay. Haz. Derya Önder), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 40-53.
- ISSN: 2458-7680
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Karadeniz Teknik Üniversitesi