ARAP DİLİ SÖZLÜKLERİNDE TE’LÎF EKOLLERİ

Bu çalışma, tarih boyuncaArap dili sözlüklerindekitelifyaklaşımlarını ele alacaktır. Meâcim ilminin ortaya çıkışına ve bu alandaki tasniflerin sebeplerine ayrıca bu kaynakların neden “mu‘cem/meâcim” ile“kâmûs/kavâmîs” olarak isimlendirildiğine de değinilecektir. Çalışma beş dilbilimsel lügat ekolünü kapsamaktadır. Bunlar; “‘Ayn” eserinin sahibi olan ve bu eserinde mahreçleri, kökleri ve aynı harflerin farklı sıralanmasından doğan köklerin aynı yerde toplanmasını (taklîb sistemi) esas alan Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî'ye (ö. 170/786) nispet edilen ‘Ayn ekolüdür. Ferâhîdî'nin bu metoduna tabi olanbir dizi lügat alimi bulunmaktadır. Kitabında kamûsun tasnifi ve kullanımında kelimelerin köklerini (yapılarını) esas alan “el-Cemhere” kitabının müellifi İbn Düreyd'in (ö. 321/933) el-Cemhere ekolüdür. Eserinde harflerin alfabetik tertibine dayanan “Mekâyîsi'l-Luga” kitabının müellifi olan İbn Fâris'in (ö. 395/1004) Mekâyîs ekolü bulunmaktadır. Ek olarak müellifin mu‘cemin tasnifinde kelimelerin mahreçlerinin tertibine uyarak, taklîb sistemini ve kelimelerin köklerini esas alan tertibden uzak duran ve Cevherî'ye (ö. 393/1003) nispet edilen es-Sıhah ekolü ve “Esâsül'l-Belâga” kitabının yazarı Zemahşerî'ye (ö. 538/1143) nispet edilen el-Esas ekolü de bulunmaktadır. Müellif bu kitabında Ku’rân-ı Kerim'de ve Ḥadis-i Şeriflerde yer alan ve belâgat sözlerine hakiki ve mecazîkelimelerin delâletlerini beyan ederek ihtimam göstermiştir. Zemaḫşerî'nin kamusu oluşturma metodu kendisinden sonra gelenleri etkilemiştir. Çalışmamızda kamusların özelliklerini incelerken betimsel analiz yaklaşımını izleyeceğiz. Ayrıca en önemli kamusları şekil, tertip metodu ve Arap dili kamus yazım geleneğinin etkisi üzerinden de ele alacağız.

AUTHORSHIP SCHOOLS in ARABIC LANGUAGE DICTIONARIES

This study will deal with the approaches of copyright in Arabic language dictionaries throughout history. The emergence of the science of meâcim and the reasons for the classifications in this field will also be mentioned, and also why these sources are named as “mu‘cem/meâcim” and “kâmûs/kavâmîs”. The study covers five linguistic lexicon schools. These; Halîl b. It is the 'Ayn school' attributed to Ahmed al-Ferâhîdî (d. 170/786). There are a number of lexicographers who are subject to this method of Farahidi. The author of the book “el-Cemhere”, which is based on the roots (structures) of words in the classification and use of public in his book, is the al-Jamhare school of Ibn Durayd (d. 321/933). In his work, there is the Mekâyis school of Ibn Fâris (d. 395/1004), the author of the book “Mekâyîsi'l-Luga”, which is based on the alphabetical order of the letters. In addition, the es-Sıhah school attributed to Cevherî (d. 393/1003) and the author of the book “Esâsül'l-Belâga”, Zemaḫsherî, who avoided the order based on the taqlib system and the roots of the words, by following the order of the origins of the words in the author's classification of mu'cem. There is also the school of “al-Asas”, which is attributed to (d. 538/1143). In this book, the author has paid attention to the words of rhetoric in the Qur'an and Ḥadis by declaring the indications of real and metaphorical words. Zemaḫshari's method of forming a public influenced those who came after him. In our study, we will follow the descriptive analysis approach while examining the characteristics of publics. We will also discuss the most important Kamus in terms of form, method of arrangement and the influence of the Arabic language Kamus writing tradition.

___

  • إبراهيم مراد. (1993م).المعجم العلمي العربي المختصر،بيروت: دار الغرب الإسلامي.
  • أبو عبد الله محمد بن أبي بكر الرازي. (1999م)، مختار الصحاح، تحقيق: يوسف الشيخ، بيروت: الدار النموذجية.
  • أبو الفتح عثمان بن جني .(1986م).، الخصائص. (المجلد 1). القاهرة: دار الكتب المصرية.
  • أبو الفرج محمد بن إسحاق ابن النديم.(1997م).الفهرست، بيروت: دار المعرفة.
  • أبو القاسم جار الله محمود الزمخشري. (1998م). أساس البلاغة، تحقيق: محمد عيون السود، (المجلد 1). بيروت: دار الكتاب العلمية.
  • أبو نصر إسماعيل بن حماد الجوهر.(1987م).الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية، تحقيق: أحمد عبد الغفار عطار. (المجلد 1) بيروت: دار العلم للملايين.
  • أبو بكر محمد الحسن بن دريد.(1987م).الجمهرة في اللغة، تحقيق: رمزي منير بعبلبكي. بيروت: دار العلم للملايين.
  • ابن سيده.(دون تاريخ).المحكم والمحيط الأعظم، تحقيق: عبد الحميد هنداوي، (المجلد 1) بيروت: دار الكتب العلمية.
  • أحمد بن فارس بن زكريا.(1979م).معجم مقاييس اللغة، تحقيق: عبد السلام هارون. (المجلد 1). بيروت: دار الفكر.
  • إسماعيل بن حماد الجوهري.(1982م).تاج اللغة وصحاح العربية، تحقيق: أحمد عبد الغفار عطار. بيروت: دار العلم للملايين.
  • إميل يعقوب. (1985م). المعاجم اللغوية العربية، بيروت: دار العلم للملايين.
  • بطرس البستاني. (1987م).محيط المحيط، بيروت: مكتبة لبنان.
  • تمام حسان. (دون تاريخ).مناهج البحث في اللغة العربية، القاهرة: مكتبة الأنجلو المصرية.
  • جلال الدين السيوطي.(1988م).المزهر في علوم اللغة وأنواعها، تحقيق: فؤاد منصور، (المجلد 1). بيروت: دار الكتب العلمية.
  • الحسن بن محمد بن الحسن الصغاني.(1970م).التكملة والذيل والصلة لكتاب تاج اللغة وصحاح العربية،تحقيق: عبد العليم الطحاوي. (المجلد 1). القاهرة: دارالكتب.
  • حسين نصار.(1965م). المعجم العربي. (المجلد 1). القاهرة: مكتبة مصر.
  • حسين نصار.(1988م).المعجم العربي نشأته وتطوره.(المجلد 1). القاهرة: دار مصر للطباعة.
  • الخليل بن أحمد الفراهيدي.(دون تاريخ).العين، تحقيق: مهدي مخزومي، وإبراهيم السامرائي. (المجلد 1). بيروت: دار ومكتبة الهلال.
  • خير الدين بن محمود بن محمد الزركلي. (2002).الأعلام، (المجلد 1). بيروت: دار العلم للملايين.
  • زياد عبد الرحمن الرواشدة. (2018م). علم دلالة القرآن. عمان. الأردن: دار كنوز المعرفة.
  • السيد محمد حسن.(1986م).الراموز على الصحاح، تحقيق: محمد الرديني. دمشق: دار أسامة.
  • صبحي الصالح. (1960م).دراسات في فقه اللغة. بيروت: دار الملايين.
  • عبد الحميد أبو سكين. (1981م). المعاجم العربية ومدارسها ومناهجها. القاهرة: جامعة الأزهر.
  • عبد الله البستاني. (1930م). فاكهة البستان. بيروت: المطبعة الأمريكية.
  • عمر الدقاق. (1968م). مصادر التراث العربي في اللغة والمعاجم والأدب والتراجم. حلب: المكتبة العربية
  • علي القاسمي. (2001م). معجم الاستشهادات. بيروت: مكتبة لبنان.
  • علي وافي. (دون تاريخ).علم اللغة، القاهرة: نهضة مصر للطباعة والنشر.
  • لويس معلوف. (دون تاريخ). المنجد في اللغة. بيروت: المطبعة الكاثوليكية.
  • مجد الدين أبو طاهر الفيروزآبادي.(2005م).القاموس المحيط، بيروت: مؤسسة الرسالة.
  • مجدي وهبه. (1984م). معجم المصطلحات العربية في اللغة والأدب. بيروت: مكتبة لبنان.
  • محمد بن أحمد الأزهري.(2001م). تهذيب اللغة. تحقيق: محمد عوض. (المجلد 1). بيروت: دار أحياء التراث العربي.
  • محمد بن مكرم أبو الفضل ابن منظور. (1993م).لسان العرب. تحقيق: اليازجي وآخرون. (مجلد 12). بيروت: دار صادر.
  • محي الدين توفيق إبراهيم. (1969م).ابن السكيت اللغوي. بغداد: مطبعة دار الجاحظ.
  • مسلم بن الحجاج النيسابوري. (1955م). صحيح مسلم. تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي. (المجلد 1). بيروت: دار إحياء التراث العربي.
  • يسرى عبد الغني. (1991م). معجم المعاجم العربية. بيروت: دار الجيل.