Maraş’ın Mülkî Taksimatı (1915-1933)

Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın ortalarında hem iç faktörlerin etkisi hem de Batılı devletlerin baskı ve müdahaleleri neticesinde taşra idaresinde ve mülkî tanzimde sık sık değişiklikler yaptı. Önce küçük eyaletleri birleştirdi. Daha sonra 1864’ten itibaren Vilayet Sistemi’ne geçerek aynı mantık üzerine büyükçe vilayetler oluşturdu. Ancak yüzyılın sonlarından itibaren bu kez tekrar mülhak livaları müstakil hale getirerek vilayetleri küçültmeye başladı. Hükûmet, Birinci Dünya Harbi’nde olduğu son senelerinde artık vilayet-kaza ve nahiye isimlerinde üç dereceli bir teşkilat oluşturmaya teşebbüs ettiyse de bu dönüşüm sonuçlandırılamadı. Bu süreç ancak TBMM tarafından 1921 ve 1924 yıllarında yapılan anayasal düzenlemelerle gerçekleşti. Maraş sancağı, ülkede yaşanan bu sürece paralel olarak XIX. yüzyılın tam ortalarında Adana Eyaleti’ne ilhak edildi. Eski jeopolitik ehemmiyetini kısmen yitiren Sancak, 1856’da Adana’dan tefrik edilerek 1866 yılına kadar müstakil mutasarrıflık statüsünde güçlü paşalar eliyle idare edilmiştir. Zikredilen tarihte yeni vilayet usulüne uygun olarak teşkil edilen Haleb vilayetine dâhil edildi. Bu tabiiyet, 1915 yılında tekraren müstakil bir mutasarrıflık/elviye-i müstakile haline geçirilinceye kadar sürdü. Maraş müstakil livası, 1921’de vilayet statüsüne çevrildi. Bu tetkikte Maraş sancağının/vilayetinin 1915-1933 yılları arasını kapsayan dönemi ele alınacaktır. Bu devredeki idarî/mülkî yapısı ve bu yapıda zamanla gerçekleşen değişim/dönüşümler karakteristik hususiyetleriyle incelenecektir. Ayrıca ülkede mülki teşkilat alanında yaşanan değişim vetiresinin buraya yansımaları irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Maraş Sancağı/Livası, Müstakil Liva, Mutasarrıflık, Mülkî İdare, İdarî Teşkilat, Vilayet.

Administrative Division of Marash (1915-1933)

The Ottoman Empire, XIX. in the middle of the century, he made frequent changes in the provincial administration and property regulation as a result of both the influence of internal factors and the pressure and interventions of Western states. First, it united the small provinces. Later, as of 1864, it passed to the Vilayet System and formed large provinces on the same logic. However, from the end of the century, he began to reduce the vilayets by making the annexed livas independent again, this time. In the last years of the First World War, the government tried to establish a three-level organization in the names of vilayet-kaza and nahiye, but this transformation could not be completed. This process only took place with the constitutional arrangements made by the Turkish Grand National Assembly in 1921 and 1924. Marash sandjak was annexed to Adana Province in the middle of the 19th century in parallel with this process in the country. Sandjak, which lost its former geopolitical importance partially, was separated from Adana in 1856 and was ruled by strong pashas in the status of independent mutasarriflik until 1866. It was included in the vilayet of Aleppo, which was established in accordance with the new wilayet procedure on the mentioned date. This dependance lasted until it was transferred to an substantive mutasarriflik/elviye-i substantive again in 1915. The substantive liva of Marash was converted to the status of a wilayet in 1921. In this study, the period of the Marash sandjak/vilayet covering the years 1915-1933 will be discussed. The administrative/property structure in this period and the changes/transformations that took place in this structure over time will be examined with their characteristic features. In addition, the reflections of the change process in the field of civil organization in the country will be examined here.

Keywords:

Sandjak/Liva Of Marash, Substantive Liva, Mutasarriflik, Civil Administration, Administrative Organization, Vilayet.,

PDF

___

28 Teşrinievvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri Fasikül I. (1929). Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü yayını.
332 Senesi Nüfus İstatistik Cetveli, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Yazma Eserler Koleksiyonu, Nu. Bel_Yz_B_0036.
Ahmed Cevdet Paşa. (1980). Ma’rûzât. (hzl. Yusuf Halaçoğlu). Çağrı yayınları.
Ali Haydar Midhat. (H. 1325). Midhat Paşa, Hayat-ı Siyasiyesi, Hidemâtı, Menfâ Hayatı, Tabsıra-i İbret I. Hilal Matbaası.
Ceride-i Adliye, S. 22, 23, 24.
Ceride-i Askeriyye, S. 43, 44, 45, 46, 47.
Ceride-i Resmiye, Nu. 3 (21 Şubat 1337).
Ceride-i Resmîye, sene 1, Nu. 1.
Düstûr. (1929). Üçüncü Tertib, C. 1. Milliyet Matbaası.
Düstûr. (1931). Üçüncü Tertip, C. 5. Necmi İstikbal Matbaası.
Düstûr. (H. 1282). Def’a-i Sânîye. Matbaa-yı Âmire.
Düstûr. (H. 1289). Birinci Tertib, C. 1. Matbaa-yı Âmire.
Düstûr. (H. 1295). Birinci Tertib, C. 4. Matbaa-yı Âmire.
Düstûr. (H. 1332). İkinci Tertib, C. 5. Matbaa-yı Âmire.
İdare-i Umûmiye-i Vilâyât Kanûn-ı Muvakkâtı ve müzeyyelâtı. (1338). Cihan Matbaası.
İdare-i Umûmiyye-i Vilâyât Kanunu. (R. 1329). Selanik Matbaası.
İdare-i Umûmiyye-i Vilâyet Nizamnâmesi. (H. 1287). Matbaa-yı Âmire.
Meclis-i Mebusan levâyih-i kanuniye ve encümen mazbataları, Nu. 382, 3. Devre, 4. İctima (1333).
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 3. Devre, 4. İçtima, 29 Kanunuevvel 1333.
Memâlik-i Osmaniyye’nin 1330 senesi nüfus istatistiki. (1336). Hilal Matbaası.
Resmi Ceride, Nu. 65, 71.
Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. (H. 1324). Ahmed İhsan Matbaası.
Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. (R. 1334). Hilal Matbaası.
Salname-i Vilayet-i Haleb. (H. 1326).
Son teşkilatı mülkiyede köylerimizin adları. (1928). Türkiye Cumhuriyeti Dâhiliye Vekâleti Nüfus Müdüriyet-i Umumiyesi Neşriyatı.
T.C. Resmî Gazete, S. 2411 (27 Mayıs 1933).
Takvim-i Vekâyi, def’a. 773, 883, 884, 894, 895, 896.
Takvim-i Vekâyi, Nu. 1414, 2196.
TBMM Zabıt Ceridesi, 2. Devre, 4. Cilt, 64. İçtima (8 Kanunuevvel 1339). TBMM Matbaası.
Türkiye Cumhuriyeti devlet salnamesi (1925-1926). (1926). Matbaa-yı Âmire.
Türkiye Cumhuriyeti devlet salnamesi (1926-1927). (1927). Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi neşriyatı.
Türkiye Cumhuriyeti devlet salnamesi (1927-1928). (1928). Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi neşriyatı.
Türkiye Cumhuriyeti devlet yıllığı (1928-1929). (1929). Matbuat Umum Müdürlüğü neşriyatı.
Türkiye Cumhuriyeti devlet yıllığı (1929-1930). (1930). Devlet Matbaası.
Vilayetlerin İdare-i Mahsusası ve Nizamâtının Suver-i İcraiyesi Hakkında Talimât-ı Umûmiyye. (H. 1284). Matbaa-yı Âmire.
Alparslan, Y. & Toroğlu, E. (hzl.) (2015). 1914 Yılı Maraş kazası. Noyamedya Yayınları.
Arslan, H. (2020). Osmanlı hâkimiyetinde Maraş’ın idari yapısı/taksimatı I: (Maraş/Dulkadir Eyaleti dönemi (1531-1848). içinde İ. Solak (edit.) Maraş Araştırmaları I, (ss. 25-112). Palet yayınları.
Atalay, B. (1339). Maraş tarihi ve coğrafyası. T.C. Maarif Vekaleti neşriyatı.
İsmail Hakkı. (1328). Hukûk-ı idare birinci kısım. Kanaat Matbaası.
Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat devrinde Osmanlı mahalli idareleri (1840-1880). TTK yayınları.
Ortaylı, İ. (2008). Türkiye teşkilât ve idare tarihi, Cedit Neşriyat.
Özbudun, E. (2008). 1921 Anayasası. Atatürk Araştırma Merkezi yayınları.
Tunaya, T. Z. (1992). Türkiye’de siyasi partiler 1859-1952. Arba yayınları.