Kâtibî’nin “Şemsiyye”sindeki Kategorik Tasımlar Üzerine: İçeriklerin Örneklenmesi, Modern Mantık Açısından İfade Edilmesi ve Venn Diyagramlarıyla Denetlenmesi

Mantık, bazı düşünürler tarafından, bir sanat olarak ele alınmış ve bu sanatın doğru düşünmeye yönelik bir araç olduğuna vurgu yapılmıştır. Söz konusu araçsallığı, en iyi şekilde mitolojik karakter Ariadne’den hareketle ifade edebiliriz. Ariadne ipiyle meşhurdur. Bu ip; iyi bir şekilde kullanıldığında, yani doğru bir şekilde takip edildiğinde, en karmaşık labirentlerden dahi çıkmamızı sağlar. Bunun gibi mantık da, kurallarına iyi bir şekilde uyulduğunda, en karmaşık düşünsel yapılardan dahi doğru bir şekilde çıkmamızı sağlayan bir araç olarak belirir. Kısacası mantık; düşünce tarihinde, diğer alanları önceleyen araçsal bir alan olarak yer edinmiştir. İslâm Dünyası’nda, asırlarca, bu alanın öğretilmesi için tercih edilen kitaplardan biri Kâtibî’nin ‘Şemsiyye’ adlı çalışması olmuştur. Bu çalışmamızda; Kâtibî’nin ‘Şemsiyye’ adlı bu kitabındaki kategorik tasımlar üzerinde duracağız. Bu bağlamda, bu tasımların içeriklerini örnekleyip modern mantık açısından ifade etmeye; Venn diyagramlarıyla da geçerli olup olmadıklarını göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Kâtibî, Şemsiyye, Kategorik Tasım, Modern Mantık, Venn Diyagramları

On the Categorical Syllogisms in "al-Shamsiyya" of al-Katibi: A sampling of Contents, Expressing Them in Terms of Modern Logic and Controlling Them with Venn Diagrams

Logic has been taken as an art by some thinkers. It is emphasised that this art is also a tool for correct thinking. We can best express this instrumentality, from the mythological character Ariadne. Ariadne is famous for her rope. This rope allows us to get out of even the most complex labyrinths when used well, that is, when followed correctly. Similarly, logic appears as a tool that enables us to get out of even the most complex intellectual structures when its rules are correctly followed. In short, logic has taken its place in the history of thought as an instrumental field that prioritises other areas. One of the books preferred to teach this field for centuries in the Islamic World has been the work of al-Katibi named "al-Shamsiyya". In this study, we shall concentrate on the categorical syllogisms in "al-Shamsiyya" of al-Katibi. We shall try to illustrate the contents of these syllogisms and reveal them in terms of modern logic. We shall also try to show if they are valid with Venn diagrams.

Keywords:

al-Katibi, al-Shamsiyya, Categorical Syllogism, Modern Logic, Venn Diagrams,

PDF

___

Atademir, H. R. (1948). Porphyrios ve Ebheri’nin İsagoci’leri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI (5), 461-468.
Cohen, M. R. and Nagel, E. (1962). An introduction to logic. Harcourt, Brace and World Inc.
Copi, I. M. (1959). Introduction to logic. The Macmillan Company.
Copi, I. M. (1967). Symbolic logic. The Mcmillan Company.
Çiçekdağı, C. (2018). Venn şemalarıyla kategorik kıyasların varoluşsal kiplerinin geçerliliğinin denetlenmesinde kural önerileri, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 40, 288-317.
Çiçekdağı, C. (2019). Formel mantık -klasik mantığa giriş. Elis Yayınları.
Çüçen, A. K. (2004). Klasik mantık. Asa Kitabevi.
Emiroğlu, İ. (2011). Klasik mantığa giriş. Elis Yayınları.
Emiroğlu, İ. ve Altunya, H. (2018). Örnekleriyle mantık sözlüğü. Litera Yayıncılık.
Gödelek, K. (2003). Akıl yürütmeye dair (mantık). Su Kitap Dünyası Yayınları.
Hardegree, G. M. (2011). Symbolic logic: a first course. McGraw Hill.
Kâtibî, N. (2015). Şemsiyye. Fazilet Neşriyat.
Kâtibî, N. (2017). Şemsiyye risalesi. (Çev. Ferruh Özpilavcı). Litera Yayıncılık.
Kâtibî, N. (2018). Şemsiyye risalesi (er-risâletü’ş-şemsiyye). (Çev. Cihan Özaykan). Divan Kitap.
Köroğlu, B. (2015). Necmeddîn el-Kâtibî el-Kazvînî’nin bilgi teorisi. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
Kulen, N. (1972). Mantık. Kulen Basımevi.
McCall, R. J. (1961). Basic logic: the fundamental principles of formal deductive reasoning. Barnes and Noble Inc.
Özlem, D. (2004). Mantık: klasik/sembolik mantık, mantık felsefesi. İnkılâp Kitabevi.
Rescher, N. (2018). İslâm mantık tarihi. (Çev. Ahmet Kayacık). Litera Yayıncılık.
Salmon, W. C. (1973). Logic. Prentice-Hall Inc.
Street, T. (2013). İslâm mantık tarihi. (Çev. ve der. H. Kuşlu). Klasik Yayınları.
Thomas, N. L. (1966). Modern logic: an introduction. Barnes and Noble Inc.
Ural, Ş. (1995). Temel mantık. Çantay Kitabevi.
Venn, J. (1881). Symbolic logic. Macmillan and Co.
Vesey, G. and Foulkes, P. (1990). Collins dictionary of philosophy. Harper Collins Publishers.
Vural, M. (2011). İslâm felsefesi sözlüğü. Elis Yayınları.