___

• Akkök, Elif Arıca (2007), “Deyimlerin Anlambilimsel ve Bilişsel Özelliklerine Göre Tahmin Edilebilirliği: Yabancı Dilde Bir Uygulama” Dil Dergisi 138, s: 18-33. Ankara.
• Aksan, Doğan (1995), Her Yönüyle Dil, TDK Yayınları, Ankara.
• Aksan, Doğan (2001), Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Abdullah, Hacı İsmetullah (Haz.) (1994), Babarahim MeşrebMebde-i Nûr, Özbekistan Respublikası Fenler Akademiyası Fen Neşriyatı. Taşkent/Özbekistan.
• Elçin, Şükrü (1986), Halk Edebiyatına Giriş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1985), Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Fidancı, Mahmut (1994), “ġah Meşreb Menakıb-namesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Gedik, Sadi (2010), Baba Rahim Meşreb’in Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi (İnceleme-Metin-Gramer-Dizin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Gencan, Tahir Nejat (1983), Dilbilgisi, Kanaat Yayınları, İstanbul.
• Johanson, Lars (2007), (Çev. Nurettin Demir) Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, TDK Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep (2007), Türkiye Türkçesi Grameri ġekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
• Palmer, F. R. (Çev. Ramazan Ertürk) (2001), Semantik, Yeni Bir Anlambilim Projesi, Kitabiyat Yayınları, Ankara.
• Sinan, Ahmet Turan (2008), “Deyim Kavramı Üzerine Notlar -1” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 18, Sayı:2 Sayfa: 91-98 Elazığ.
• TAD1 Türk Atasözleri ve Deyimleri 1 (1992), Haz: Milli Kütüphane Genel Müdürlüğü, MEB Yayınları, Ankara.
• Toklun, Selahattin (2001), “Meşreb (1640-1711)”, Türk Kültürü Dergisi, Sayı: 454, s. 110-115. EK KİTAB-I MEBDE-İ NUR’DA GEÇEN DEYİMLERİN SÖZLÜĞÜ A
• Àb-ı dìde tök- : göz yaşı dökmek, ağlamak (35/21) Àb u reng bir- : (?) 8/20, 119/98. Àb-rūy tap- : yüz suyu bulmak, iyilik bulmak, iyilikle karşılaşmak 1/13, 133/11 Àb-rÿy tile- : yüz suyu dilemek, yardım istemek, 12/27 Àb-rū tök- : yüz suyu dökmek, çalışmak çabalamak 1/13, 179/6 èadem şehrige kir- : yokluk dünyasına girmek, doğmak, dünyaya gelmek, 234/11 ÀftÀb tutul- : güneş tutulmak, 3/17 Àh ur- : üzülmek, feryat etmek, 8/25, (25 defa) èahdıÆnı boz- : ahdini bozmak, sözünde durmamak, sözünden vaz geçmek, 226/10. Àh-ı serd ur- : feryat etmek, şiddetli üzülmek, 12/23 aşlı saşat: aklı yerinde olmayan, dengesiz, 141/41 aşlı yet’alma-: aklı yeterli olmamak, anlama gücü zayıf olmak, 27/37, 113/17 èÀlemàa şÿr sal- : karışıklık çıkarmak, fitne çıkarmak, düzen bozmak, 36/9 anadın peşìmÀn kil- : doğduğuna pişman olmak, hep şanssız olmak, 2/ arşke başı yetüş- : arşa başı ulaşmak, onurlanmak, çok değerli olmak, 209/2 atını tut- : adını tutmak, 29/1, 57/37, 57/38, 146/18, 146/19 ayaàıàa yışıl- : birinin ayağına yıkılmak, birine yalvarmak yakarmak, 25/2 èayn yerge tüş- : gözü yere düşmek, çok ağlamak 127/42. ÀzÀde tut- : önde tutmak (?) 205/40 . ÀzÀr bir- : incitmek, rahatsız etmek, 58/41, 91/23. ÀzÀrnı kör- : incinmek, rahatsız edilmek, 58/42. B baġrı Àb bol- : bağrı su olmak, çok çok üzülmek, 199/46. baàrı köy- : bağrı yanmak, iç sıkıntısı çekmek, 157/28. baàrını òÿn şıl- : bağrını kan eylemek, 63/16. bahÀsı ikki pul : çok kıymetsiz, değeri çok düşük, 190/8. baórge àavta ur- : denize derinlik vurmak, bir konuda çabalamak, bir alanda büyük gayret göstermek, bir konuda derinlik kazanmak, (?) 27/45. baòye-i ìmÀnge reng ü rìv sal-: imanın dikişine hile salmak, inancını bozmaya çalışmak, tereddüt oluşturmak, 178/84. bÀl u per bol- : kol kanat olmak, destek olmak, yol göstermek, 133/15. bÀl u perini tüzet- : kol ve kanadını düzeltmek, bir yere ulaşmak için kullanılan aracı düzeltmek, 238/7. bÀl u per ur- : kol kanat vurmak, çabalamak, gayret sarfetmek, 204/30. baş köterme- : başını götürmemek, uzaklaşmamak, bir şeyden vaz geçmemek, 195/6. başı çayna- : başı kaynamak, büyük sıkıntıya düşmek, 12/19, 144/2, 179/30. başı bilen kit- : yok olmak, başını kaybetmek, 175/2. başıdın aylan- : birinin çevresinde dolanmak, ayrılmamak, tabi olmak, 199/77, 119/49. başıge yit- : başına yetmek, başını kaybetmesi için yeterli olmak, yok olmak, 132/9, 146/3, 158/6. başıÆa tüş- : başına gelmek, rast gelmek, karşılaşmak, 2/3, 105/44, 141/99. başına belÀ kil- : felakete düşmek, başına bela gelmek, 206/23, 226/19. başına òÀk saç- : başına toprak saçmak, pişman olmak, pişmanlıklar yaşamak, feryat etmek, ayıplamak, 202/8, 89/17. başına tofraà saç- : başına toprak saçmak, kınamak, ayıplamak, 60/37, 69/24. başına kÿhlar tüş-: büyük dertlerle karşılaşmak, başına büyük belalar gelmek, 113/37, 237/ baş ur- : baş vurmak, necat istemek, secde etmek, 35/10, (8 defa). baş üstide sÀyebÀn bol- : başın üstünde gölge olmak, korumak, muhafaza etmek, kötülüklere karşı engel olmak, 155/9. başı arşke yet- : çok başarılı olmak, değer kazanmak, onurlanmak, 100/5. başı kit- : yok olmak, büyük felakete uğramak, 198/11. başını ur- : başını vurmak, kurtuluş istemek, secde etmek, 20/45, (6 defa). başını fÀrià kıl- : bir şeyden uzaklaşmak, terk etmek, 33/9. başını şalem yap- : başını kalem yapmak, (?) 199/10, 211/17. başını keraòt şıl- : başını sabit kılmak, 178/69. başını yi- : yok etmek, büyük belaya düşürmek, 185/15. başke tüş- : başa gelmek, karşılaşmak, 54/15, 59/24, 73/56, 99/6. bÀùın çeşmini aç- : gönül gözünü açmak, kalp gözünü açmak, sırları keşfetme kabiliyeti kazanmak, 199/3. behre tap- : nasip bulmak, payını almak, 215/1 behri açıl- : nasibi açılmak, iyi şeylerle karşılaşmak, 108/5. berhem ur- : karma karışık bırakmak, karıştırmak, bozmak, 6/8, (29 defa). berhem yi- : karışıklık yemek, bozulmak, keşmekeş olmak, 98/4. bì-cÀ oş at- : yersiz ok atmak, sonuç getirmeyecek, yersiz iş yapmak, 48/31. bil baġla- : bir şeye dayanmak, bir şeyden medet ummak, 226/31, 121/8, 122/3, 142/8. bilini iòlÀãdın kemer baàla- : işini samimiyetle yapmak, samimiyet ipine sarılmak, ihlas sahibi olmak, 198/40. biliÆni baġla- : önlem almak, tedbirli olmak, 222/2. bì-perde süòan şıl- : perdesiz söz söylemek, açık söylemek, açık konuşmak, 81/66. bir birini dÀmenige yapuş- : bir birinin eteğine yapışmak, birbirinden yardım istemek, 118/ (bir şeyden) bir şadem çışma- : bir şeyden az miktarda bile uzaklaşmamak, 205/16. bir nefesde yetti deryÀnı yut- : yedi deryayı yutmak, olağanüstü güçlere sahip olmak, 242/ bir yaşadın ikki bÀk baş köter-: bir yakadan iki korkunun baş göstermesi, çok korkmak, 240/ C cÀn baàışla- : can vermek, hayatta kalmasını sağlamak, 43/11, 205/38, 212/20. cÀn şulaàıdın işit- : can kulağından işitmek, dikkatli bir şekilde dinlemek, 24/11, 129/6. cÀn şulaàı birle işit- : can kulağı ile işitmek, dikkatli dinlemek, 51/15. cÀn şulaàı birle aÆla- : çok iyi anlamak, iyi anlamak, 216/10, 114/18. cÀnı çış- : canı çıkmak, ölmek, 36/20. cÀnı titre- : canı titremek, çok korkmak, tedirgin olmak, 184/40. cÀnıdın keç- : kendini feda etmek, canından geçmek, 35/45, 243/13. cÀnıdın sìr: canına doymuş, her şeyden vaz geçmiş, 184/2. cÀnını bir- : canını vermek, bir şeye canını feda etmek, 73/31. canını teng şıl- : canını sıkmak, üzmek, 216/7. cÀnı kit- : canı gitmek, ölmek, yok olmak, 78/12, 141/165. ciger-bend : evlat, çok sevilen şey, 97/46, (18 defa). cismini şalem şıl- : cismini kalem kılmak, (?) 192/5. cihÀnnı toyını kör- : dünyanın güzelliklerini görmek, mutlu olmak, 152/8. cūş ur- : coşmak, heyecana gelmek, 1/29, 1/36, (27 defa). cüdÀ tüş- : bir şeyden ayrı düşmek, ayrı kalmak, 17/9. Ç çÀk-ı girìbÀn bol- : yakasını yırtmak, feryat etmek, yardım istemek, pişman olmak, 128/ çarò ur- : geri dönmek, 5/37, 31/5, (13 defa). çeng sal- : pençe atmak, ele geçirmek için el atmak, 49/28, 97/65, (18 defa). (birinin) çenàÀlige tüş- : tuzağına düşmek 36/18, 178/89. çeşm baàla- : gözü bağlanmak, görememek, 15/30. çeşm-i aóvel: şaşı gören, doğru göremeyen, yanlış yolda olan, 16/9. çeşm-i dilni aç- : gönül gözünü açmak, iç dünyasıyla görebilmek, 19/2, 120/19, 150/23. çeşmini tik- : gözünü dikmek, dikkatle bakmak, 141/126. çeşm-ter bol- : gözü yaşlı olmak, çabuk ağlamak, 199/74, 99/74. D dÀmÀnını tut- : eteğine yapışmak, yardım istemek, bağlanmak, 199/69, (5 defa). dÀmge tüş- : tuzağa düşmek, 90/10. dÀmen-i devletni tut- : mutluluğun eteğinden tutmak, insanı yücelten şeye bağlanmak, 237/ dÀmenin ber ur- : (?) 226/47. dÀmenini maİbÿù uşla- : eteğini sıkı tutmak, birine sıkı sıkıya bağlanmak, 237/86. dÀmenini şoyma- : eteğini bırakmamak, bir şeye sıkı sıkıya yapışmak, bağlanmak, 85/ dÀmenige Àteş tüş- : eteğine ateş düşmek, büyük bir tehlike ile karşı karşıya gelmek, 119/ dÀmenige dest ur- : eteğine el vurmak, 167/8. dÀmenni yıà- : eteği yığmak, eteğini toplamak, gitmek, uzaklaşmak, 186/67. dÀne’i òuşk cÀyıge sep-: tohumu kuru yere serpmek, sonuç alınmayacak bir işe girişmek, bir şey elde edilmeyecek işe yatırım yapmak, 106/9. dÀne-i iòlÀãnı ik- : ihlas tohumu ekmek, 148/3. (bir şeyden) dÀstÀn aç-: anlatmak, hikayeleştirmek, 40/26, (beş defa). (bir şeyden) defter aç- : anlatmak, hikayeleştirmek, 1/32, 5/14, (8 defa). defteridin saòt tig- : anlatılan şeyden rahatsız olmak, 178/69. defterni biti- : defteri yazmak, anlatmak, 27/55. defter-i ışşdın gepür- : aşk defterinden bahsetmek, aşkı anlatmak, 35/54. dehÀnnı baàla-: ağzı bağlamak, konuşmamak, diline sahip olmak, 17/11. dem al- : dinlenmek, istirahat etmek, 58/9. dem urma- : söz etmemek, anlatmamak, 57/57, 211/17, (17 defa). derd kör- : dert görmek, dert yaşamak, sıkıntılarla karşılaşmak, 8/20, 8/29, 22/11, 89/67. derd-i seri bol- : baş derdi olmak, en öncelikli dert olmak, 11/29, 113/31. derdni aç-: derdini anlatmak, 8/20. deryÀ-dil bol- : derya gönüllü olmak, gönlü zengin olmak, 190/40. dest bir- : el vermek, yardım etmek, 54/5, 97/22, 118/19, 158/10, 236/89. dest ur- : el vurmak, dokunmak, 3/25, 8/70, (14 defa). dest ü pÀ kuru- : eli ayağı kurumak, ölümü yaklaşmak, 229/3. dest ü pÀ yetür- : el ayak yetiştirmek, yardımına yetişmek, 243/6. destidin kit- : elinden gitmek, kaybetmek, 150/2. destiÆe kir- : eline geçmek, sahip olmak, yönetimi altına girmek, 236/32. destiÆni kūtah eyle- : elini kısa etmek, gücü azalmak, 91/7. destiÆni taşla- : (?) elini çırpmak, elini sallamak, 159/6. dest-i kÿteh bol- : eli kısa olmak, bir şeye zayıf davranmak, 159/1. destini al- : elini almak, elini tutmak, 148/10. destini uzat- : bir kimseye iyilik amacıyla yaklaşmak, elini uzatmak, 199/45. dest tap- : el bulmak, destek bulmak, 24/4, 53/28, 54/9, 54/14, 97/3. dest tigür- : el değdirmek, dokunmak, 186/97. dest tut- : el tutmak (?), 42/37, 111/16, 160/2, 198/57, 200/14. dest ü pÀy ur- : el ve ayak vurmak, çabalamak, mücadele etmek, 42/30, (14 defa). dest-vasièlik: el genişliği, bolluk, zenginlik 44/19. dest yetiş- : el ulaştırmak, kavuşmak, 21/9. dıraht-ı bì-åemer bolma- : meyvesiz ağaç olmamak, faydalı olmak, faydalı işler yapmak, 143/ dıraòt åemerge yatar bol- : ağacın meyve vermeye başlar olması, bir şeyden netice almaya başlamak, ürün elde etmeye başlamak, 6/14. dìde aç- : göz açmak, (?) 15/28, 25/14, 39/8, 47/6, 215/35. dìde òÿn-Àlÿde: gözü kanlı, çok ağlamış, çok dertli, 16/15. dìde tig- : göz dikmek, zarar vermek üzere kastetmek, 54/11. dìde tik- : göz dikmek, dikkatle bakmak, 215/25. dìdeni nemnÀk şıl- : gözü yaşlı kılmak, ağlamak, 221/8. dìdeni rÿşen şıl- : gözü aydın kılmak, sevindirmek, güzel haber vermek, 237/70. dìdesin aldıda: birinin gözünde bir şeyin kıymeti, 117/25. dìdesidin òÿn tök- : gözünden kan dökmek, çok ağlamak, 119/28, 127/44. dìdesi ter bol- : gözü yaşlı olmak, ağlamak, 160/8. dil aç- : gönlünü açmak, bir şeyi sevebilmek için gönlünde yer vermek, 57/92, 83/8. (bir şeye) dil baàla- : gönül bağlamak, çok sevmek, 149/5. dil ber- : gönül vermek, âşık olmak, bağlanmak, 36/5, 238/7. dildin çışar-: bir sözü gönülden söylemek, 69/41. dil dü-nìm bol- : gönlü iki parça olmak, çok korkmak, derinden etkilenmek, 156/61. dil tapşur- : bir şeye ya da kimseye gönlünü teslim etmek, sevmek, âşık olmak, 35/2. dilge cÀ şıl- : gönülde yer etmek, 63/29. dilge cÀ bol- : gönülde yer bulmak, bir şeyin sevgisinin gönülde oluşmaya başlaması, 178/ dilige derd tüş- : gönlüne dert düşmek, kaygılanmak, 234/27, 237/52. dilge àam tüş- : gönüle gam düşmek, kederlenmek, üzülmek, 89/42. dilge şek keltür- : gönüle şüphe getirmek, şüphe etmek, şüpheye düşmek, 36/1, 223/2. dilge naşş şıl- : gönülde iyice yer etmek, hatırına almak, 126/28. dilge tökül- : gönüle dökülmek, gönüle gelmek, 52/29. dilge ur- : gönle vurmak, gönülde ortaya çıkmak, 207/68, 211/9, 165/16. dilġa yetüş- : gönüle yetişmek, gönüle ulaşmak, 224/5. dili sefìd bol- : gönlü ağarmak, gönlü tertemiz olmak, gönlü parlamak, 178/15. dili titre- : gönlü titremek, ürpermek, 7/6, 106/67, 141/119. dilni boz- : gönlü bozmak, gönülde çirkin duygular oluşturmak, 179/8, 197/37. dilini pÀkize şıl- : gönlünü temiz kılmak, çirkin duyguları uzaklaştırmak, 107/8. dilini süst şıl- : gönlünü tembel kılmak, bir işi yapma konusunda isteksiz olmak, 98/10. dilini şÀd it-: gönlünü mutlu etmek, sevindirmek, 178/70. dili uyàan- : gönlü uyanmak, gerçekleri görmeye başlamak, 190/27. dilini uyġat- : gönlünü uyandırmak, gerçekleri görmesini sağlamak, 219/2. dilini üz- : bir şeyden gönlünü ayırmak, gönlünü koparmak, 208/2, 235/15. dilni arıt- : gönlü temizlemek, gönlü kötü duygulardan arıtmak, 40/19. dilni ġaflet bas- : gönlü gaflet basmak, gönlün gerçekleri göremez olması, 221/18. dilni àubÀr şıl- : gönlü kirletmek, gönüldeki güzel duyguları kaybetmek, 10/13. dil ü dìde rūşeni: gönlü ve gözü parlatan, insana mutluluk veren, 226/61. dìni kit-: dini gitmek, dinsiz kalmak, dinden çıkmak, 178/19. dost tut- : dost edinmek, 215/32, 106/81, 182/1. dükÀn aç- : bir şeyle meşgul olmak, bir usul üzere hareket etmek, 23/52, 23/54. (bir şeyin) dükÀnın şur- : bir şeyle meşgul olmak, bir şey üzere hareket etmek, 193/49, 197/ dünyage kil- : dünyaya gelmek, doğmak, 168/1. dü reng bol-: iki renk olmak, iki yüzlü olmak, 31/15. dürni saç- : bir sırrı açığa vurmak, 199/21. E elem tart- : elem çekmek, sıkıntı içinde olmak, 202/4. engüşt-nümÀ bol- : parmakla gösterilmek, meşhur olmak, insanlar tarafından dikkat çekmek, 146/16. esb-i dilni daàla- : gönül atını yaralamak, 35/28. eåer şıl- : eser kılmak, iz bırakmak, etkilemek, 44/34, 140/11, (6 defa). eåer şal- : belirti kalmak, iz kalmak, 62/9. G àam ye- : dert edinmek, üzüntü çekmek, 36/22, 57/67, (7 defa). ġam-òÀr bol- : gam yemek, üzüntü çekmek, kederlenmek, 99/77. àayrnı dildin çışar- : her türlü yabancı unsuru gönülden çıkarmak, tasavvufta Allah’tan başka her şeyi gönülden çıkarmak, 58/66. gerden bir- : boyun vermek, boyun eğmek, emri altına girmek, tabi olmak, 106/52. gerden ig- : boyun eğmek, uymak, tabi olmak, 121/4. gerden ur- : boyun vurmak (?) 11/39, 50/3. gerdenige şal- : boynuna kalmak, üzerinde kalmak, sorumluluk almak, 226/125. gerdeni òam (şıl-) : boynunu eğmek, acizliğini kabul etmek, tabi olmak, 37/15, (7 defa). gerdenini sın- : boynunu kırmak, boynunu eğmek, acizliğini kabul etmek, 106/37. gevherni aç- : gevheri açmak, sır olan kıymetli bir bilgiyi söylemek, bir sırrı açığa vurmak, 7/5. girìbÀn çÀk (şıl-) : yakasını yırtmak, perişan olmak, çok üzülmek, 16/14, (3 defa). gÿş-ı dil birle işit-: gönül kulağı ile işitmek, isteyerek dinlemek, 114/20. gÿş-mÀl bir- : uyarmak, azarlamak, kulağını çekmek, 50/17, 110/34, (5 defa). gÿş-mÀl tap- : uyarılmak, azarlanmak, kulağı çekilmek, 150/17. gÿş-mÀl tig- : uyarı değmek, uyarılmak, azarlanmak, 180/25. H òÀk-i pÀyın közge sürt- : ayağının tozunu gözüne sürtmek, birine her şeyiyle hizmet etmek ve bağlanmak, 119/46. Óaş’nı sat- : Hakk’ı satmak, dünya menfaati için Allah’ın emirlerine aykırı hareket etmek, 97/10. òÀlì cÀm iç- : boş bardak içmek, taklit etmek, yapıyor gibi görünmek, 98/5. òalşnı mÀlın yıà- : halkın malını toplamak, hırsızlık yapmak, ticarette sahtekarlık yapmak, 83/3. òÀne-i dilni süpür- : gönül evini süpürmek, nefsani duygulardan uzaklaşmak, 25/4. òÀnmÀnıdın keç- : evinden geçmek, evini terk etmek, 35/45, 243/13. òÀùırdın çış- : hatırından çıkmak, unutmak, değer vermemek, 18/27, 18/34, 184/21. òÀtırıge kil- : hatırına gelemek, hatırlamak, 8/4, 48/60, 179/28, 190/46, 191/10, 240/22. òÀtırıge yüz girih sal- : içine yüz düğüm salmak, kafasını karıştırmak, üzüntüye sevk etmek, 149/15. helÀl loşma yetkür- : helel kazanç kazanmak, 125/4. himmetdin kemer bağla- : himmetten kemer bağlamak, Allah’ın yardımına dayanmak, 5/15, 23/7. òoş kil- : hoş gelmek, mutlu etmek, 14/24, 81/14, 81/116. òÿn-Àbe tök-: kanlı göz yaşı dökmek, çok ağlamak, 129/1. òÿn-Àbe yut- : kan yutmak (?) 136/4, 141/83, 184/25. òÿn-ı óasÿdın ye- : hasetçi kanını yemek (?) 141/135. òÿnını tök- : kanını dökmek, yaralamak veya öldürmek, 114/15. òÿn yut- : kan yutmak (?) 193/51. hÿş kit- : aklı gitmek, şuuru kaybolmak, 65/33. hÿşıge kil- : hatırına gelmek, hatırlamak, 81/34. hüner ur- : hüner vurmak, beceri göstermek, 112/4. İ èibret al- : ibret almak, kötü bir olaydan ders çıkarmak, 8/43, 30/17, (14 defa). igri yoldın şayt- : eğri yoldan dönmek, kötü davranışlarını bırakmak, 178/34. ikki dünyÀnı kilidini tap- : iki dünyanın kildini bulmak, her iki dünyanın sırrını çözüp mutlu olmanın yolunu bulmak, 119/73. ikki işni başını tut- : iki işi birden yapmaya çalışmak, 178/46, 178/47. ikki közidin şan tök- : iki gözünden kan dökmek, çok ağlamak, 76/5. ìmÀnı köy- : imanı yanmak, imansız duruma düşmek, 103/8, 106/10. ìmÀnını sat- : imanını satmak, dünya için imanından vaz geçmek, 48/31. ìmÀn kiltür- : iman getirmek, inanmak, 225/28, 225/44. işikini baàla- : eşiğini bağlamak, kapısını kapatmak, girişe engel olmak, 66/51. K şaddiÆni òam şıl- : boyunu bükmek, gururdan uzak olup acziyetini kabul etmek, 194/2. şadem şoy- : ayak koymak, bir şeye başlamak, bir yere girmek, 2/1, 2/7, (28 defa). şademni ilgeri şoy- : ayağını ileri koymak, bir şeyde ileri gitmek için dayima mücadele etmek, 37/3, 107/4, 119/100, 167/1, 178/3. (bir şeyin) şadrin bil- : bir şeyin kadrini, kıymetini, değerini bilmek ve ona göre davranmak, 111/13. şahrı kil- : kahrı gelmek (?), 27/36. şalbi pÀre bol- : kalbi parçalanmak, kalbi kırılmak, incinmek, üzülmek, 76/4. şalem ur- : kalem vurmak (?), 81/81. şÀmetini nÿn eyle- : boyunu nun etmek (?), 124/50. şan yıġla- : bir sıkıntıdan dolayı çok ızdırap çekmek, çok ağlamak, 8/25, (16 defa). şan yut- : kan yutmak (?), 141/67, 193/79. şarÀrı şalma- : kararı kalmamak, gücü kalmamak, karar verememek, 199/53. kÀrvÀn kitti: fırsat kaçtı, 170/7, 227/11. kÀse-i òÿn yut- : kan çanağı yutmak (?), 27/34. şaygudın şaddı kemÀn bol- : kaygıdan boyu bükülmek, çok çile çekmek, dertten iki büklüm olmak, 119/8. şaİÀdın şaç- : kazadan kaçmak, takdire boyun eğmemek, 218/19. (birini) kem kör- : birini küçük görmek, hafife almak, 145/9. (bu yolda) kemer baġla- : kararlı olmak, 206/17. keyfiyet al- : keyfiyet almak, bilgi edinmek, doğruları öğrenmek (?), 63/20. kirÀàa iş buyur- : kendi yapması gereken işi başkasına havale etmek, 237/34. kiştdin dest köter- : ekinden eli uzaklaştırmak, çabalamamak, gayreti bırakmak, 45/12. şol bir- : el vermek, müritliğe kabul etmek, 186/90. şolı baàlan- : eli bağlanmak, hareket kabiliyeti elinden alınmak, 89/61. şoluÆnı saòla- : elini saklamak, eline sahip olmak, eli ile zarar vermemek, 129/4. şoluÆnı kÿtÀh eyle- : elini kısa eylemek, bir işle ilgilenmeyi azaltmak, 139/4. şol köter- : el kaldırmak, dua etmek, 37/15, 72/5, 112/14. (-dın) şol köter-: bir şeyden eli uzaklaştırmak, bir şeyden uzaklaşmak, 221/13, (4 defa). şol yu- : bir şeyden el yumak, sahip olunan bir şeyden vaz geçmek bırakmak, bir şeyle ilgisini kesmek, 1/68, 1/68, (14 defa). şolda nÀmı kÿzede Àbı bolma- : elde namı kasede suyu olmamak, hiçbir şeye sahip olamamak, 45/6. şolge kir- : ele girmek, bir şeye sahip olmak, 14/9, 27/14, (9 defa). şolge al- : ele almak, yönetimi altına alamak, 223/3, 142/5. şolge kil- : ele gelmek, birinin idaresi altına girmek, 97/51. şolge tut- : ele tutmak, elde tutmak, sahip olmaya devam etmek, 112/10. (birinin) şolıge bir- : birinin idaresine vermek, 39/71, 69/55. (birinin) şolıge tüş- : birinin eline düşmek, birinin insafına kalmak, 124/5, 49/4. şolını tut- : elini tutmak, yardım etmek, 10/8, 203/5, 193/55, 226/114. şolını sal- : elini salmak, elini bırakmak, dayanaktan vaz geçmek, 10/10, 54/25, 180/10. şolını öp- : elini öpmek, saygısını göstermek, 119/56. şolunı üz- : elini bırakmak, desteğini kesmek, 203/6, 221/7, 243/33. şolıge rahtı (bolma-): elinde azığı olmamak, hazırlığı olmamak, 199/62. şoluÆdın kil- : elinden gelmek, bir işi becerebilmek, 13/14, 142/1, (7 defa). şoldın al- : elden almak, birini bir şeyden mahrum etmek, 220/8, 184/54, (4 defa). şoldın kit- : elden gitmek, sahip olduğu şeyi kaybetmek, 27/34, 39/45, (17 defa). şoldın üz- : elden koparmak, yoksun bırakmak, 243/28. şolnı ur- : eli vurmak, el sürmek, dokunmak, 220/37, 172/25. şolnı tart- : eli çekmek, el sürmemek, dokunmamak, 156/40. qoluÆdın birme- : elinden vermemek, bırakmamak, 10/6, 44/26, (6 defa). şol uzat- : el uzatmak, yardım etmek, destek olmak, 50/36, 53/25, 203/3. köÆül üz- : bir şeyden sevgisini kesmek, uzaklaşmak, gönlünü koparmak, 226/10. köÆlin aġrıt- : birini kırmak, üzmek, 199/49, 58/43. (birinin) köÆlini al- : teselli etmek, sıkıntısını gidermek, ilgilenmek, 105/27, 142/8. köÆlini tap- : gönlünü bulmak, teselli etmek, gönlünü almak (?), 76/19, 77/13. köÆlige naşş şıl- : gönlüne nakş etmek, içine işlemek, 216/17. köÆlige cÀ bir- : gönlünde yer vermek, sevgisini taşımak, 178/24. köÆlige àayret tüş- : gönlüne gayret düşmek, şevke gelmek, 193/5. (bir duyguyu) köÆlige sal- : gönlüne salmak, içine ilham etmek, 90/42, 113/3, 156/35. köÆlige ziyÀ ber- : gönlüne ziya vermek, içini aydınlatmak, 176/1. köÆüldin köter- : bir duyguyu gönülden uzaklaştırmak, gidermek, 18/16, 65/32. köÆüldin dÿr bol- : gönülden uzak olmak, 47/5. köz açıp yaşın bil- : bir şeyi çok yakın bilmek, 89/18. köz tik-: göz dikmek, bir şeyi elde etmek istemek, 17/12, 28/18, 40/13, 215/7. köz tut- : göz tutmak, kendisini olduğundan farklı göstermek, 30/11. közdin sal- : gözden uzaklaştırmak, 162/18. köz yumul- : ölmek, 12/13, 112/54. közüÆni nÿrı kit- : gözünün nuru gitmek, yaşlanmak, 13/3, (7 defa). közüÆni aşı bol- : gözünün akı olmak, çok yakın olmak, 142/1. közüÆ aç- : gözünü açmak, uyanmak, dikkatini toplamak, 69/51, 89/48. közi tüş- : gözü bir şeye düşmek, bakmak, 115/5, 135/3, 184/8. köziÆ çıksın! : Gözün çıksın! Yazıklar olsun! 141/98. közidin òÿn tök- : gözünden kan dökmek, çok ağlamak, çok üzülmek, 155/33. şucaà aç- : kucak açmak, yakınlık göstermek, misafir etmek, ilgilenmek, 36/17. kūçe-i teslìmni tut- : teslim köşesini tutmak, tevekkül etmek, 206/23. şulaş sal- : kulak salmak, kulak vermek, dinlemek, 1/5, 121/2, 128/2, 141/27, 199/31. şulaşàa al- : kulağa almak, söyleneni dikkate almak, 185/31. kÿtÀh aşl: aklı kısa, anlayışı kıt, 231/3. kūteh-naźar: kıt görüşlü, anlaşı kısa, 6/15, 20/2, 37/13. L lÀf ur- : laf vurmak, söylemek, anlatmak, 8/40, 58/26, (16 defa). M maèrifet şapısı açıl- : marifet kapısı açılmak, bilgi yollarını keşfetmek, manevi bilgileri öğrenmeye başlamak, 81/34. maşÀm tut- : makam tutmak, yer edinmek, 211/14. mÀl óabs it- : mal biriktirmek, zengin olmaya çalışmak, 236/79. maãlaóat körset-: maslahat göstermek, barışmak, yakınlaşmak, 12/5, 39/2. mÀtem tut- : yas tutmak, çok üzülmek, 27/34, 141/83. mÀ vü menì şıl- : kibirlenmek, enaniyet göstermek, ben ben demek, 126/43. menzil bir- : yer vermek, yöneltmek, yönlendirmek, 117/30. menzil tut- : menzil tutmak, yer edinmek, mekan tutmak, 13/10, 193/51. menzildin çış- : menzilden çıkmak, yoldan çıkmak, doğruluktan uzaklaşmak, 125/29. merdni ser-riştesini boz- : (?), 178/3. mukaddem tut- : önde tutmak, bir şeye daha fazla önem vermek, 17/10. mÿm şıl- : mum kılmak (?), 47/16. (bir şeyi) mum it- : mum etmek, eritmek, yıkmak, 214/21. muãìbet tonıdın dÀmÀn izle- : musibet elbisesinden etek istemek, kendisi bela olan bir şeyden yardım istemek, 25/8. mühr şıl- : mühürlemek, onaylamak, 58/12. mülk-i dilni aç- : gönül mülkünü açmak, iç dünyasını ortaya koymak, 132/8. mülk-i dilni boz- : gönül mülkünü bozmak, huzurunu kaçırmak, iç sıkıntısı yapmak, 141/ mülk-i naòvetke alev sal- : gurur ülkesini aleve vermek, gururu ortadan kaldırmak, 135/ müşkili açıl- : sıkıntısı giderilmek, problemi çözülmek, 82/25. N nÀmını tut- : adını tutmak (?) 16/5, 16/7. nÀr-ı ışşıàa tutaş- : aşk ateşine tutuşmak, âaşık olmak, 35/57. naôarnı dilge şoy- : bakışını gönle çevirmek, gönlüne dikkat etmek, 21/14. naôarı tüş- : nazar etmek, bakmak, 46/11. naôar tap- : nazar bulmak, nazar değmek (?) 60/23. nazarnı ilgeri qoy- : nazarı ileri koymak, ileri görüşlü olmak, geleceğe bakmak, 10/2. nefes tutul- : nefesi tutulmak, yaşlanmak, zor nefes almak, 46/14. neseb bÀzÀrını àarşı (bol-) : asabiyet yapmak, kavmiyetçilik yapmak, 119/2. nìm-nigÀ şıl- : yarım bakmak, bakıverip geçmek, 97/7. Ö öz ayaàına tìşe ur- : kendi ayağına balta vurmak, farkında olmadan kendi kendine kötülük yapmak, 141/89. öziÆdin kiç- : kendinden geçmek, kendini feda etmek, 142/9. özini taşla- : kendi kendini atmak, 28/10. özini ur- : kendi kendine vurmak, çok üzülmek, 225/10, 225/26. P pÀ tut- : ayak tutmak (?) 212/50. pÀy şoy- : ayak koymak, bir işe dahil olmak, bir iş için hareket etmek, 47/13, 182/5. pÀyıge baş şoy- : ayağına baş koymak, yalvarmak, yakarmak, 92/24. pÀyıge dÀm tüş- : ayağına tuzak düşmek, ansızın bir belaya çatmak, 217/15. pÀyı baġlan- : ayağı bağlanmak, bir engel sebebiyle hareket edememek, 217/15. pÀyıge yışıl- : ayağına yıkılmak, yalvarmak, yakarmak, 119/18. perde bol- : perde olmak, görünmesine engel olmak, 88/20. perdesini yırt- : perdesini yırtmak, gizli olanı ortaya çıkarmak, 214/20, (7 defa). perde tut- : perde tutmak, gerçeğin görünmesine engel olmak, 117/25. R rÀóat kör- : rahat etmek, sıkıntı çekmemek, 17/12. rÀh tut- : yol tutmak, yönelmek, 199/52. rÀh-ı èÀcizlikni tut- : acizlik yolunu tutmak, tasavvufta müridin kendisini Allah’ın varlığında yok kabul etmesi, 110/42, 111/27, 120/25. rÀhını baàla- : yolunu bağlamak, ilerlemesine engel olmak, 119/31. rÀh-ı vefÀ tut- : vefa yolunu tutmak, vefalı olmak, 1/92. regi titre- : damarı titremek, çok korkmak, 103/5. reng-ü rÿyı uç- : yüzünün rengi uçmak, beti benzi atmak, çok heyecanlanmak, çok korkmak, hastalanmak, 178/51. rÿ bir- : yüzünü göstermek, ortaya çıkmak, tezahür etmek, 35/63, 47/9, (14 defa). rÿ-gerdÀn bol- : yüz çevirmek, dönmek, bir anlayıştan dönmek, 127/25, 138/4, 141/128. rìşe-i iòlÀã tut- : ihlas püskülü tutmak, ihlaslı olmak, 24/9. S sÀbit-şadem (bol-): ayağı sabit olmak, kararlı olmak, 18/12, 27/49, (19 defa). saşal akarıp tiş tüş- : sakalı ağarıp dişi düşmek, yaşlanmak, 33/10, 227/8. sarı şadem şoy- : -e doğru ayak koymak, yönelmek, 110/33. sÀyebÀn izle- : gölge istemek, korunak istemek, koruyucu istemek, 91/35. sÀye-i merdìge yışıl- : bir kişinin gölgesine yıkılmak, birinin koruması altına girmek, 115/ sÀyebÀn tile- : gölge istemek, korunak istemek, koruyucu istemek 141/53. sÀyesi tüş- : gölgesi düşmek, belirmek (?) 41/31, 132/5, 197/29. seferni pìş tut- : seferi ileride tutmak, tasavvufta tasavvuf ehlinin seyr-i süluku her şeyden önde tutması, 8/51. seferni ilgeri tut-: seferi ileride tutmak, tasavvufta tasavvuf ehlinin seyr-i süluku her şeyden önde tutması, 204/46. ser aç- : baş göstermek, ortaya çıkmak, 36/11. ser ur- : baş göstermek, ortaya çıkmak, görünmek, 1/46, 1/62, (10 defa). ser-ber ur- : baş göstermek, ortaya çıkmak, görünmek 1/80, 9/3, (12 defa). ser-gerdÀn şıl- : başını döndürmek, kendinden geçirmek, âşık etmek, 157/5. serini şoy- : başını koymak, bir amaç uğruna kendini feda etmek, 45/50. seride sÀyebÀn bol- : başında gölge olmak, her an için koruma altına almak, 157/50. ser-riştedin cüdÀ bol- : ipin ucundan ayrı olmak, rehberden uzak olmak, 126/10. sìnelerni òÀlì şıl- (it-) : gönlünü boşaltmak, gönlünde bir şey bırakmamak, 8/77, 10/8. sìnesige seng ur- : bağrına taş vurmak, büyük pişmanlık duymak, ah vah etmek, 227/45. sìnesi kebÀb bol- : içi yanmak, feryat etmek, 241/5. sìnesini çÀk şıl- : göğsünü parçalamak, feryad u figan etmek, 60/28, 79/7, 127/15. sofradın çörek aç- : sofradan çörek açmak (?) 165/5. söz ur- : söz vurmak, söz etmek, anlatmak, 62/19. suvge tüş- : suya düşmek, boşa gitmek, 30/2. süóan aç- : söz açmak, anlatmaya başlamak, 111/17. Ş şevketni aç-: büyüklüğünü göstermek, azametini hissettirmek, 29/11. T ùÀèatın sat- : ibadetini satmak, dünya menfaati için ibadetini kullanmak, 206/71. ùabl şaş- : davul çalmak, eğlenmek, 103/29. tÀc u taòt taşla- : tacı ve tahtı terk etmek, dünya makamını bırakmak, 226/102. taósìn qal- : hayret etmek, garip karşılamak (?) 1/ 58. ùay ur- : atlayıp geçmek, sıçramak, üzerinden geçmek, 5/4, 104/22, (11 defa). tekebbür üyini boz- : büyüklük evini bozmak, gururu yok etmek, 159/4. telbìsni yi- : oyun yemek, aldatılmak, oyuna gelmek, 178/78. tenidin cÀn çık- : teninden canı çıkmak, ölmek, 8/75, 105/37, 240/4. terÀzÿnı şur- : teraziyi kurmak, ölçmek, tartmak, hesaplaşmak, 62/26. tevsen-i himmetke min- : himmet atına binmek, himmete layık olmak, himmeti kazanmak, 25/13. ùınÀb-ı bendeligin boynuÆa sal- : kulluk ipini boynuna salmak, kulluğa layık bir şekilde yaşamak, 116/2. tilni saòla- : diline sahip olmak, yanlış söz etmemek, diliyle kimseyi üzmemek, 129/4. tügün sal- : düğüm salmak, kusur yapmak, zarar vermek, 39/60. tüş kör- : düş görmek, rüya görmek, 31/20, 45/21, 170/17. Ü ümìd üz-: ümit kesmek, ümitsiz olmak, 29/15, 184/51, 197/34. V vÀpes tüş- : geride kalmak, 33/3. vefÀnı yolını tut- : vefa yolunu tutmak, vefalı olmak, 6/17. vücÿdını sındır- : vücudunu kırmak (?) 128/9. Y yakÀ çÀk (şıl-): yakasını yırtmak, feryat etmek, üzülmek, 16/15, 221/8, (7 defa). yÀdıdın çış- : hatırından çıkmak, unutmak, 105/18, 178/13. yÀdıge kil- : hatırına gelmek, hatırlamak, 218/33, 193/39, 240/6, 240/38. yÀdıàa tüş- : aklına düşmek, hatırlamak, 242/5. yÀdıÆa al-: hatırına almak, gönlüne yerleştirmek, 218/33. yaşa çÀk eyle- : yakasını yırtmak, feryat etmek, üzülmek, 105/7, 146/4, 162/5. yaşasını tut- : yakasını tutmak, yakalamak, yetişmek, 33/10. yaşasını yırt-: yakasını yırtmak, feryat etmek, 33/14, 45/31, 73/28. yÀr-ı gÀr bol- : çok yakın arkadaş olmak, dost olmak, 114/25, 118/24, 149/24. yışılàanda kolını al- : yıkılanın elinden tutmak, zora düşene yardım etmek, 236/77. yolda şal- : yolda kalmak, hedefine ulaşamamak, 47/10, 72/3, (8 defa). yolda şoy- : yolda bırakmak, hedefine ulaştırmamak, 49/32, 205/36. yoldın az- : yoldan çıkmak, sapıtmak, 47/15. yoldın çış- : yoldan çıkmak, sapıtmak, 71/11, 106/44, 141/41, 179/36. yoldın şal- : yoldan kalmak, yola devam edememek, 166/22. yoldın şayt- : yoldan dönmek, bir anlayıştan ya da işten vazgeçmek, 237/53. yoldın şoy- : yoldan koymak, bir işten ya da anlayıştan alıkoymak, 30/13, 187/6. yolàa sal-: yola salmak, anlayışını düzeltmek, belli bir anlayış üzere yönlendirmek, 8/31, 39/71, 148/10, 179/36, 179/39, 199/71, 227/20. yolge şal- : yola kalmak, devam edememek, 237/51. yolge kir- : yola girmek, belli bir anlayışa uygun davranmak, 35/52, (13 defa). yolge tüş- : yola düşmek, yola çıkmak, belli bir anlayışa yönelmek, 220/19, (5 defa). yol adaş- : yoldan çıkmak, sapıtmak, azıtmak, şaşkınlık üzere kalmak, 1/27, (11 defa). yol az- : yoldan çıkmak, sapıtmak, azıtmak, şaşkınlık üzere kalmak, 13/11. yol açuş: yol açık, engelsiz, 35/53. yol tap- : yol bulmak, çare bulmak, 35/66, 79/18, 81/27, 125/36. yol tart- : yol çekmek, yol sürmek, yönelmek (?) 19/4. yolnı aç- : yolunu açmak, önünü açmak, ilerlemesini sağlamak, 24/8, 90/9, (7 defa). yolını baàla- : yolunu bağlamak, engel olmak, 10/7, 17/7, (7 defa). yolını tut- : yolunu tutmak, ilerlemesine engel olmak, 169/4. yolnı ur- : yolu vurmak (?) 151/3, 176/3. yoluÆa baş ur- : yoluna baş vurmak, bir şeye yönelmek (?) 1/54. yurtnı tut- : yurdu tutmak, ülkeye hakim olmak (?) 92/17. yüküÆni yükle- : yol hazırlığı yapmak, 33/1. yürekke taş ur- : yüreğe taş vurmak, üzüntüsünü içine atmak, 199/36. yüregini daàla- : yüreğini dağlamak, derin üzüntüye kapılmak, 67/9. yürek şan eyle- : yürek kan eylemek, güçsüz düşürmek, sıkılmasına sebep olmak, 62/ yüz ögür- : yüz çevirmek, birinden ya da bir şeyden uzaklaşmak, ilgiyi kesmek 11/17. Z żamìriÆ rÀzını açma- : içindeki sırrı söylememek, sırrı gizli tutmak, 188/2. zebÀn aç- : dil açmak, konuşmak, anlatmaya başlamak, 241/11. zebÀnı beste (bol-) : dili bağlanmak, konuşamamak, 199/54. zebÀn-ı fitneler aç- : diliyle fitne yaymak, konuşarak fitne çıkarmak, 20/2. zebÀn-ı kūteh: dili kısa, dikkatli konuşan, az konuşan, 199/56, zehrdin óalvÀ pişür- : zehirden helva pişirmek, kötü bir şeyden güzel bir şey üretmek, 225/ zehrni üstige engübìn şoy- : zehrin üstüne bal koymak