Şemsüddîn es-Semerkandî’nin İlahi Sıfatlar Problemine Yaklaşımı

İlahi sıfatlar, tevhit kavramının merkezinde yer alması dolayısıyla her bir âlimin ilgisini çeken bir konu olmuştur. Özellikle sıfat-zât ilişkisi çerçevesinde süregelen tartışmalar konuyu daha ilgi çekici hale getirmiştir. Allah’ın sıfatları konusunu kendi döneminde tartışan isimlerden birisi de Şemsüddîn es-Semerkandî’dir (ö. 722/1322). Bu makalede temel amacımız, Şemsüddîn es-Semerkandî’nin Allah’a yüklediği sıfatların neler olduğunu ve ilahi sıfatlar tasnifinin İslam düşüncesindeki yerini tespit etmek ve sıfatlarla ilgili ortaya çıkan problemlere nasıl bir yaklaşım geliştirdiğini ortaya koymaktır. Bu nedenle betimsel nitelikli bu çalışmada doküman taraması yapılarak müellifin temel kelam eserleri çerçevesinde içerikler tahlil edilmeye çalışılacaktır. Semerkandî’nin hemen her eserinde sıfatları tahlil ettiği ve tasnife tabi tuttuğu anlaşılmıştır. O sıfatları vucûdî ve ademî olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Ayrıca vucûdî sıfatları da hakikî ve izâfî olarak ayrıma tabi tutmuştur. Ayrıca o, fiilî sıfatları izâfî sıfatlar içerisine dâhil etmek suretiyle Mâtürîdî gibi subûtî sıfatlardan saymamış, bunun yanında da Eş’arî’nin fiili sıfatların hâdis olduğu görüşüne de katılmamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, tevhit, sıfat, zât, es-Semerkandî

The Approach of Shams al-Dīn al-Samarqandī on the Problem of Divine Attributes

The subject of divine attributes have been attracted the attention of every scholar because of their centrality in the concept of monotheism (tawhid). In particular, the ongoing discussions within the framework of the relationship between attribute and person have made the subject more interesting. Shams al-Dīn al-Samarqandī is one of those who discussed the subject of God's attributes in his own time. In this article, our main aim is to determine the attributes that Shams al-Dīn al-Samarqandī attributed to Allāh, to point out the place of divine attributes classification in Islamic thought and to reveal how to develop an approach to problems arising from attributes. For this reason, in this descriptive study, we will analyze not only the content of the document but also the content of the author. It is understood that al-Samarqandī analyzed and classified the attributes in almost every book. He divided the attributes into two groups as wujudī and ʿadimī. In addition, he distinguished the wujudī attributes as ḥāqiqī (true) and iḍafī (relative). Moreover, he did not count the subjective attributes by including the actual attributes in the relative attributes as did al-Māturīdī. al-Samarqandī disagreed with al-Ashʿarī 's view that the actual attributes were true.

Keywords:

Kalām, tawḥīd, attribute, entity, al-Samarqandī,

PDF

___

Atay, Hüseyin. Fârâbî ve İbn Sînâ'ya Göre Yaratma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Bağdadî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. trc. E. R. Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbühü’t-Temhîd. nşr. R. J. McCarthy. Beyrut: yy., 1957.
Beyzâvî, Kâdî. Tavâli'u'l-Envâr Min Metâli'i'l-Enzar (Kelâm Metafiziği). trc. İ. Çelebi- M. Çınar. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Bizri, Nader. “Allah: Zât ve Sıfat İlişkisi Problemi”. trc. Ziya Erdinç, SAÜİFD 19/36 (2017), 199-217.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu'l-Mevâkıf. trc. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. 2015.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-İrşâd. trc. A. Bülent Baloğlu v.dğr. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Çelebi, İlyas. "Sıfat". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. 37/101.
Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıḳhü’l-ekber. trc. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2016.
Eş'arî, Ebû’l-Hasen. el-İbane an Usuli'd-Diyâne. Kahire: y.y., ts.
Eş'arî, Ebû’l-Hasen. el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida’ (Eş’arî Kelâmı). trc. K. A. Mavil-H. Y. Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Eş'arî, Ebû’l-Hasen. Mâkâlâtü’l-İslâmiyyîn. trc. M. Dalkılıç-Ö. Ay-dın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Fârâbî, Ebû Nasr. es-Siyâsetü’l-Medeniyye. trc. Mehmet S. Aydın v.dğr. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012.
Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-iʿtikâd (İtikad’da Orta Yol). trc. Kemal Işık, Ankara: AÜİF Yayınları, 1971.
İbn Sînâ, Muhammed Ali. en-Necât (Felsefenin Temel Konuları). trc. Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
İbn Sînâ, Muhammed Ali. Şifa Kitabı: Metafizik. Haz. H. Gazi Top-demir. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. Sad. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Kâdı Abdulcebbâr. Şerhu'l-Usûli'l-Hamse: Mu‘tezile'nin Beş İlkesi. trc. İlyas Çelebi. 3 Cilt. İstanbul: Y.E.K.B.Y., 2013.
Keskin, Halife. İslam Düşüncesinde Allah-Âlem İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
Mâturidî, Ebu Mansur. Kitabü’t-Tevhid, trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: İsam Yayınları, 2003.
Mavil, H. Yağlı. İmam Eş’arî’nin Kelâm Düşüncesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
Nesefî, Ebu’l-Muîn. Bahru’l-Kelâm. trc. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille. Haz. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
Neşşâr, Ali Sami. İslâm'da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. trc. Os-man Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
Râzî, Fahrüddîn, el-Muhassal (Kelam’a Giriş. trc. Hüseyin Atay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Râzî, Fahrüddîn, Esâsu’t-takdîs fî ilmi’l-kelâm. trc. İbrahim Coşkun. İstanbul: İz Yayncılık, 2011.
Sâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2000.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. el-Mu‘tekâd. Haz. İsmail Yürük-İsmail Şık. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. es-Sahâifu’l-İlâhiyye. thk. Ah-med Abdurrahman Şerif. Kahire: Mektebetü’l-Felah, ts.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. el-Me’ârif, Lâleli. 2432/5: 29b-104a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. İlmü’l-Ȃfȃk ve’l-Enfüs. Lâleli. 2432/3: 52b-70a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. Mu'tekadât. Laleli. 2432: 48a-70a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Semerkandî, Muhammed b. Eşref. el-Envârü’l-İlâhiyye. Lâleli. 2432/6: 143b-159a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. Milel ve Nihal. trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
Teftâzânî, Sa’deddin Mesud b. Ömer b. Abdillah. Şerhu'l Akâid. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
Tunçbilek, H. Hüseyin. “İlahi Sıfatların İsbatı, Sayısı, Kısımları ve İsim-Sıfat İlişkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11/15 (2006), 5-28.
Yavuz, Y. Şevki. “İrade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/379-380. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Yazıcı, Muhammet. “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007), 201-260.
Yüksel, Emrullah. Sistematik Kelâm. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
Yürük, İsmail. Şemsüddin Muhammed b. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî’nin Belli Başlı Kelâmî Görüşleri: Allah ve İman Anlayışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1987.