Arap Dilinin Batı Afrika Kültürüne Etkisi

Batı Afrika okyanus ve çöl ile kuşatılmış, asırlar boyunca sözlü geleneğin hâkim olduğu izole bir coğrafyadır. İslâm’ın yayılmasından itibaren savaşlarla ve fetihlerle değil çöl aşırı ticaret yoluyla İslâm kültürü ve Arap dili ile tanışmıştır. Arap dili ve İslâm bölgede şehirden kırsala doğru yayılmış, eğitimli ve kültürlü insanların dili olmuştur. Bu sayede küçük gruplar bir arada yaşamayı öğrenmiş ve yönetimi ve kuralları olan devletler kurmaya başlamıştır. Bu durum asırlar boyu sürmüş, bölgede büyük İslâm devletleri kurulmuş, halkı veya yöneticileri Müslüman olan devletler ortaya çıkmış ve sömürgeciler 19. yüzyılda bölgeyi bölene kadar devam etmiştir. Bu çalışmada Arap dilinin bölgeye girişinden sömürgecilerin gelmesine kadar geçen süre boyunca Arap dilinin Batı Afrika’nın siyasî birliğine, diline ve edebiyatına olan katkıları ele alınmıştır. Ayrıca bu katkıların ortaya çıkmasında rol oynayan faktörler ortaya konmuştur. Bu çalışmanın amacı baskın kültüre ait dilin yayıldığı diğer toplumlar üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. Bu amaçla Arap dilinin Batı Afrika kültürü üzerinde etkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Arap dili, Batı Afrika, Afrika edebiyatı, kültür, İslâm kültürü

The Impact of Arabic Language on West African Culture

West Africa is an isolated region, surrounded by the ocean and desert, dominated by oral tradition for centuries. Since the spread of Islam, this region has known the Islamic culture and the Arabic language through trade but not through war and conquests. Arab language and Islam spread from the city to the countryside in the region and became the language of educated and cultured people. In this way, small groups learned to live together and began to form states with rules and rulers. This situation lasted for centuries, great Islamic states were established in the region. Indeed, States whose rulers or people are Muslims emerged and this situation continued until the colonists came to divide the region in the 19th century. In this study, the contribution of the Arab language to the political unity, language and literature of West Africa during the period from the entry of the Arab language into the region to the arrival of the colonists was discussed. In addition, the factors that play a role in the emergence of these contributions have been revealed. The aim of this study is to reveal the effects of dominant cultural language on other societies. For this purpose, the effects of the Arabic language on West African culture were discussed.

Keywords:

Arabic language, West Africa, African literature, culture, Islamic culture,

PDF

___

Arnold, Thomas. ed-Daʻvetu ile’l-İslâm. trc. İbrahim Hasan. Kâhire: Mektebetu’n-Nehda, 2. Basım, 1971.
Babekr, Hasan Muhammed. “Vâkiʻu’l-Harfi’l-ʻArabiyyi fî İfrîkiye beyne’l-Mâdî ve’l-Hâdır”. Havliyyetu’l-Harfi’l-ʻArabî. 1 (Ağustos 2015), 29-48.
Bârî, ʻOsmân Brayma. Cuzûru’l-Hadârati’l-İslâmiyye fi’l-Garbi’l-İfrîkî. Kâhire: Dâru’l-Emîn, 2000.
Bekrî, Ebu ʻUbeyd Abdullah b. Abdulaziz. el-Muğrip fi Zikri Bilâdi İfrîkiye ve’l-Mağrib. Alger: İmprimerie du Gouvernement, 1857.
Bertellî, Muhammed b. Ebu Bekr. Fethu’ş-Şekûr li maʻrifeti Aʻyâni Ehlit-Tekrûr. thk. Muhammed İbrahim el-Kettânî & Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1981.
Bossard, Laurent. Regional Atlas on West Africa. Paris: OECD Publications, 2009.
Câbî, Muhammed Emîn. Revâiʻu Âli Karamuhûba fî Fûta Tûbâ beyne 1805-2007. 502. Câbi’nin Özel Kütüphanesi.
Crystal, David. Dillerin Katli. trc. Gökhan Cansız. İstanbul: Profil Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
Davidson, Basil. A History of West Africa 1000-1800. Essex: Long-man Group, 6. Basım, 1985.
Dursun, Davut. “Afrika, (Din)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/428-435. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Dursun, Davut. “Afrika, (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/418-426. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Ebû Bekr, Ali. es-Sekâfetu’l-ʻArabiyyetu fî Nijeria. Kano: Dâru’l-Umme, 2. Basım, 2014.
Emîn, Kebîr Ebu Bekr. Edebun ve Nusûs. Zaria: ʻAla Yasir Publis-hers, 3. Basım, 2016.
Ferğalî, Ali. Târîhi İfrîkiya’l-Hadîsi ve’l-Muʻâsır. İskenderiye: Dâru’l-ʻİlm, 2008.
Feytûrî, ʻAtiyye Mahzûm. Dirâsâtun fî Târîhi Şarki İfrîkiye ve Cenûbi’s-Sahrâ. Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1988.
Fischer, Steven Roger. Dilin Tarihi. trc. Muhtesim Güvenç. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 4. Basım, 2017.
Galâdançî, Şeyho Ahmed Saîd. Hareketu’l-Lugati’l-ʻArabiyyeti ve Âdâbihâ fî Nîcîryâ. Kano: Dâru’l-Umme, 3. Basım, 2016.
Hamdan, Cemal. İfrîkiye’l-Cedîde Dirâsetun fi’l-Coğrafîya’s-Siyasîyye. Kâhire: Mektebet-u Medbûlî, 1996.
Havâle, Yusuf b. Ahmed. el-Hayâtu’l-ʻİlmiyye fî İfrîkiye (el-Mağribu’l-Ednâ). 2 Cilt. Mekke: Maʻhadu’l-Buhusi’l-ʻİlmiyye, 2000.
Humboldt, Wilhelm von. Dil-Kültür Bağlantısı. trc. Bedia Akarsu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 3. Basım,1998.
İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Levâtî. Tuhfetü’n-Nuzzâr fi Garâibi’l-Emsâr ve ʻAcâibi’l-Esfar. thk. Muhammed Abdulmünʻim el-ʻAryan. Beyrut: Dâru İhyâi’l-ʻUlûm, 1417/1997.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. el-ʻİber ve Dîvânu’l-Mubtedai ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-ʻArabi ve’l-ʻAcemi ve’l-Berber ve Men ʻÂsarahum min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şehhade. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
İmran, Kabâ. eş-Şiʻru’l-ʻArabî fi’l-Garbi’l-İfrîkî. Rabat: Isesco, 2011.
İncay, Malik. “Te’siru’l-ʻArabiyyeti fî Senegal”. Mecelletu’l-Lisâni’l- ʻArabî 8/1 (1965), 152-158.
Kaddâh, Naʻîm. İfrîkiya’l-Garbiyye fî Zılli’l-İslâm. Kâhire: Vezâretu’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, ts.
Kâdî, Muhammed Mahmud. “ʻUkbe b. Nâfiʻ” Fâtihu İfrîkiye. Kahire: Dâru’t-Tibâʻa, 1999.
Kadr Mârî, Bâbkar Hasan. Kubra’l-Lugâti’l-İfrîkiye ve Devruhâ fî’t-Tevâsul Beyne Şuʻûbi Kârrati'l-İfrîkiye. Hartum: Uluslararası Afrika Ünv. Yayınları, 2006.
el-Kalkaşendî, Ebu’l-ʻAbbâs Şihâbu’d-dîn Ahmet b. Ali. Subhu’l-A‘şâ fî Sinâ‘ati’l-İnşâ. 14 Cilt. Kâhire: el-Matba‘atu’l-Emîriyye, 1915.
Kane, Ousmane Oumar. Beyond Timbuktu, An Intellectual History of Muslim West Africa. Massachusetts: Harvard University Press, 2016.
Kavas, Ahmet. “Mali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/493-504. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kavas, Ahmet. “Tinbüktü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/190-192. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Levtzion, Nehemia & Pouwels, Randall L. The History of Islam in Africa. Ohio: Ohio University Press, 2000.
Lodhi, Abdulaziz Y. “The Language Situation in Africa Today”. Nordic Journal of African Studies 2/1 (1993), 79-86.
Mağîlî, Muhammed b. Abdulkerîm. Tâcu’d-Dîn fî mâ Yecibu ʻala’l-Mulûki ve’s-Salâtîn. Ed. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1994.
Recep, M. Abdulhalîm. el-Muslimûne fî İfrîkiyâ Cenûbi’s-Sahrâ. Bingâzî: Dâru’l-Kutubi’l-Vataniyye, 2010.
Sâlim, Abdullah. İntişâru’l-İslâm fî İfrîkiyâ Cenûbe Sahra. Misrâta: Yedi Ekim Üniversitesi, 2010.
Sambo, ʻÂmir. el-Edebu’s-Senegaliyyi’l-ʻArabî. 2 Cilt. Cezayir: eş-Şeriketu’l-Vataniyye, 1978.
TDK, “Güncel Türkçe Sözlük”. Erişim: 20 Ağustos 2019. http://sozluk.gov.tr/
ʻUmerî, Şehâbeddîn Ahmed b. Yahya. Mesâliku’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 2010.
Yaʻkûb, Ali. “el-Lugatu’l-ʻArabiyye fî Mıntakat-i Garbi İfrîkiye”. Mecelletu’l-Feysal. 399-400 (Eylül 2019), 49-57.