Uzunyayla Çerkeslerindeki Ceug Kavramına Oyun ve Karnaval Literatüründen Bakmak

Bu çalışmanın konusu Uzunyayla Çerkeslerindeki ceug ritüelini oyun ve karnaval literatürü içinde tartışmaktır. Ceug Çerkes çok tanrılı inancında ayin, oyun ve kurban gibi pek çok farklı ritüel disizinden oluşan büyük bir merasimdir. Uzunyayla Çerkeslerindeki ceug merasiminin özellikle oyunsal ve karnavalesk yapısını yansıtan ritüel vuıc ve bu ritüellerde önem arz eden karakter ise ceuguako/hatiyako karakteridir. Eldeki çalışmada vuıc ritüeli ve ceuguako/hatiyako karakterlerine odaklanılarak genel anlamda ceug kavramının çok tanrılı Çerkes inancına kıyasla Uzunyayla’daki Çerkeslerde ne şekilde dönüştüğü ortaya koyulmaktadır. Sonuç olarak çok tanrılı Çerkes inancındaki anlamlarına kıyasla Uzunyayla’daki ceug kavramının kimi yönleriyle oyun ve karnaval karakterini koruduğu kimi yönlerinin ise farklılaştığı ve karnavalesk anlamının daraldığı sonucuna varılabilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ritüel, Uzunyayla, Çerkes, Oyun, Karnaval, ceug

Uzunyayla Çerkeslerindeki Ceug Kavramına Oyun ve Karnaval Literatüründen Bakmak [Analysing the Jeug Concept in Uzunyayla with Play and Carnival Literature]

This study discusses the jeug ritual of the Circassians of Uzunyayla (an area in eastern Turkey) within the play and carnival literature. Jeug of the polytheist Circassian belief is a big ceremony composed of various elements as sacrament, play and sacrifice. Wuic ritual and the jeuguako/hatiyako character that has a very important place in these rituals are the two things that reflect the play and carnavalesk structure of the jeug ceremony of the Circassians of Uzunyayla. This paper reveals how jeug has continuities and disjoints in Uzunyayla from the polytheist Circassian belief by focusing on the jeuguako/hatiyako character. In conclusion, it can be said that despite its different meaning in the Circassian polytheist belief the jeug concept in Uzunyayla has protected some aspects of the play and carnaval characteristics while some has changed and the carnavalesk meaning has shrinked.

Keywords:

jeug, carnival, ritual, Uzunyayla, play, Circassian,

PDF

___

Agamben, Giorgio. Çocukluk ve Tarih: Deneyimin Yıkımı Üzerine Deneme, Kanat Kitap, 2010.
And, Metin. Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı, Yapı Kredi Yayınları, 2012.
Bahtin, Mihail. Dosteyevski Poetikasının Sorunları, Metis Yayınları, 2004.
Bahtin, Mihail. Rabelais ve Dünyası, Ayrıntı Yayınları, 2005.
Caunce, Stephen. Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001.
Değirmenci, Handan. Çerkes Toplumunda Evlilik Pratikleri: Uzunyayla Örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Dumanış, Avledin. Çerkes Kültürü Üzerine Etüd, Kayseri Kafkas Derneği, 2004.
Dumezil George. Mit ve Destan I. Hint-Avrupa Halklarının Destanlarında Üç İşlev İdeolojisi, 2012.
Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş, Kabalcı Yayınevi, 2003.
Geertz, Clifford. Yerel Bilgi, Dost Kitabevi Yayınları, 2007.
Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması, Dost Kitabevi Yayınları, 2010.
Ğut, I.M. “Literaturem yi kupseher ceguakoher”. Der. H. Bakuv, M. Ğut, H. Tımıj, Adığe literaturem yi thıde, (2010): 2–120.
Hakune, Elz; Vunereko, Ray. Adığe Nısaşe Cegum Yi Orı’uat, Mıyekuape Thılh Tedzap, 2014.
Hasanov, Behram. “Clifford Geertz’e Göre Kültürel Bir Sistem Olarak Din”, Bülent Ecevit Üniveritesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt1, Sayı 2, (2014): 79-96.
Huizinga, Johan. Homo Ludens: Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, Ayrıntı Yayınları, 2006.
Kardenğuş, Zıramuk. “Adığer yi duney tetıç’eç'e vusakueş: Hetıt adığe voredıjher zivusır?”, Thığe Kıhehaher, Nalşik Thılh Tedzape, (2009): 68–77.
Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, Bağlam Yayıncılık, 2005.
Mıjey (Mijayev), Mihail; Paştı (Pashtova), Madina. Adığe mifologiyem yi entsiklopediye; thaher, l’ıhujher, kulther, neşeneher, Çerkessk-Nalşık-Mıyekuape, 2012.
Mıjey (Mijayev), Mihail; Paştı (Pashtova), Madina. “Peserey Adığe thalhe’uhem yi davodapşe neşeneher”, Psalh, (2015): 11-12, 141–52.
Naloyev, Zavur. İnstitut ceguako, Tetragraf, 2011.
Neguma, Şora. Adığe narodım yi thıde, Kabardey-Balkar Thılh Tedzap'e, 1958.
Paştı (Pashtova), Madina. “Uzunyayla vorşer ceguakom yi institutır, Sosyokultur mehaneher”, Psalh, Mıyekuape, (2010): 6(9), 214–228.
Tuite, Kevin. “Lightning, Sacrifice, and Possession in the Traditional Religions of the Caucasus”, Anthropos, (2004): 143–159.
Ünal, Muhittin. Uzunyayla Rapor ve Belgeleri II, Kafdav Yayınları, 2008.
Yemıkova, Nurcan. “Adığe din şu’oşhunığem yehıtla'ğeu Aşıne Ahmet kı'otejığeher”, Psalh, (2015): 11-12, 273-279.