Bird shelters in Turkey: birdhouses and dovecotes

Bu makalede, Anadolu’nun çeşitli yörelerinde bulunan kuş yuvalarının tanıtılması ve bunlardan yola çıkılarak, Türk tarihinde insan-hayvan ilişkisinin niteliğinin ele alınması amaçlanmıştır. Kuşlar, hayvanlara önem veren Türk toplumlarında, çok sevilen ve uğur getirdiğine inanılan canlılardır. Özellikle serçe, kırlangıç, kumru, güvercin ve leylek gibi kuşlar kutsal hayvanlar olarak kabul edilmiş ve bu kuşlara diğerlerine kıyasla daha farklı bir değer verilmiştir. Türk tarihinde, kimi zaman kuşları tehlikelerden korumak, kimi zaman ise onlardan faydalanmak için 13. yüzyıldan başlayarak özel barınaklar yapılmıştır. Bu barınaklar kuşevleri ve güvercinevleri olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Kuş yuvalarının yapıldığı yerler, dönemleri, yapılış şekilleri gibi noktaların ayrıntılı değerlendirilmesinden sonra kuşevlerinin genel olarak hayvanmerkezli, güvercinevlerinin ise insanmerkezli bakış açısıyla tasarlanan özel yapılar oldukları ve yapıldıkları dönemin sosyo-kültürel özelliklerini yansıtan izler taşıdıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

yaban hayatı yönetimi, kuşlar, barınak, Türkiye

Türkiye’de kuş yuvaları: kuşevleri ve güvercinevleri

The present paper was aimed at the description of bird shelters constructed in various regions of the Anatolian peninsula, and based on these findings, at the qualitative assessment of the human - animal bond throughout Turkish history. In Turkish societies, all which have valued animals greatly; birds have been creatures well-loved and believed to bring luck. In particular, birds, including sparrows, swallows, collared doves, pigeons and storks, have been considered to be sacred and have been valued dearly. In Turkish history, starting from the 13th century, special shelters were built for birds, sometimes to protect them from danger and sometimes to make use of them. These shelters may be classified under two titles, namely, birdhouses and dovecotes. Following the detailed assessment of several features of bird shelters, including their site and date of construction, and architecture, it was concluded that birdhouses and dovecotes were distinctive structures; the former designed from a zoocentric point of view and the latter an anthropocentric perspective, all which reflect the sociocultural features of the period in which they were built.

Keywords:

wildlife management, birds, shelters, Turkey,

PDF

___

1. Özen R, Özen A: Birdhouses in Turkey. In, Rodriguez JMM, Alvarez JGF, Vazguez FAR (Eds): XXXVII International Congress of the World Veterinary Association for the History of Veterinary Medicine & XII Spanish National Congress on the Veterinary History. pp. 545-548, Leon, 21-24 September, 2006.
2. Melikoğlu B: Osmanlı toplumunda hayvana yaklaşım. In, Özen A (Ed): I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri. s. 603-618, Elazığ, 28 Mart-02 Nisan, 2006.
3. Menteş-Gürler A, Melikoğlu B, Osmanağaoğlu Ş: A Historical evaluation of animal protection efforts of non-governmental organizations in Turkey. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 17 (6): 901-908, 2011.
4. Merey LŞ: Kuşevleri-Serçesarayları. Fifth International Congress of Turkish Art. s. 605-612, Budapest, 23-28 Eylül, 1978.
5. Tanrıöver HS: Ne istiyoruz? Türk Yurdu, 239, 409-411, 1954.
6. Koç B: Tanzimat sonrası hukuk metinlerinde çevre bilincinin arka-planı olarak “av yasak ve sınırlılıkları” üzerine bazı düşünceler. OTAM, 19, 271-281, 2006.
7. Yılmaz M: Kuşlar, kuş sarayları ve Kayseri çeşme sarayları. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 25, 54-59, 1989.
8. Barışta HÖ: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul’undan Kuşevleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
9. Bektaş C: Kuş Evleri. Bileşim Yayınları, İstanbul, 2004.
10. Menteş Gürler A, Osmanağaoğlu Ş: Türkiye’de Hayvanları Koruma Kanununun tarihsel gelişimi. Kafkas Univ Vet Fak Derg 15 (3): 325-330, 2009.
11. Korumaz M: Korunması gereken bir yapı dokusu, Kayseri güvercinlikleri. In, Denktaş M, Özbek Y, Sağıroğlu Aslan A (Eds): VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildirileri. s. 505-513, Kayseri, 8-10 Nisan, 2002.
12. Güven E: Kuş evleri. Şehr-i İstanbul, 4, 25-26, 2005.
13. Türkmen K: Kayseri’ye özgü bir yapı türü güvercinlik. Sanatsal Mozaik, 4, 102-105, 2000.
14. İmamoğlu V, Korumaz M, İmamoğlu Ç: A fantasy in Central Anatolian architectural heritage: Dove cotes and towers in Kayseri. M.E.T.U. Journal of the Faculty of Architecture, 22 (2): 79-90, 2005.
15. Büyükmıhçı G: 19. Yüzyıl Anadolu’sundan günümüze yansıyan özgün bir tarımsal ticaret yapısı: Güvercinlikler. Erciyes Üniv Sosyal Bil Enst Derg, 21 (2): 97-119, 2006.
16. Bekleyen A: Diyarbakır kırsalındaki güvercin evleri: Boranhaneler, Karaçalı (Tilalo) Köyü. Trakya Univ J Sci, 8 (2): 99-107, 2007.
17. Doğan S: Merhamet medeniyetinin sembolü kuş evleri. Avrupa Diyanet Aylık Dergi, 80, 40-42, 2005.
18. Akay F: Merhamet ve estetiğin sembolü kuş evleri. www.thy.com/tr-TR/skylife/archive/tr/2004_3/konu10.htm. Erişim tarihi: 21 Eylül 2011.
19. Göksoy HA: Osmanlılarda kuş sevgisi, kuş evleri. İlgi, 10 (24): 13-15, 1976. 20. Aksel M: Kuş evleri ve kuşlar. Türk Folklor Araştırmaları, 11 (225): 4722-4726, 1968.
21. Barışta HÖ: Osmanlı İmparatorluğu Balkanları’ndan Bazı Kuş Evleri. Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, s. 107-126, Ankara, 17-19 Mayıs, 2001.
22. Beysanoğlu Ş: Diyarbakır folklorunda güvercin. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 360, 8709-8711, 1979.
23. Anonim: Eski çağlarda, Türkler de ve Osmanlılar da güvercin yetiştiriciliği. http://guvercin-guvercinci.blogspot.com/2009/01/eskialardatrkler-de-ve-osmanlilar-da.html. Erişim Tarihi: 16 Aralık 2011.
24. Kılıç S: İlâhi Dinlerde Yiyecek ve İçecekler. Sarkaç Yayınları, Ankara, 2011.
25. İşcen Y: Gesi bağları güvercinlikleri. Peribacası Dergisi, 3, 8-12, 2007.
26. İşcen Y: Kapadokya ve güvercinlikler. Amfora Cappadocia Dergisi, 1, 30-34, 2004.
27. Varış T: Giderek kaybolan bir özellik ve güzellik Kapadokya’nın güvercinlikleri. Tarih ve Toplum, 33 (196): 251-254, 2000.