Zeydî Fıkhının Teşekkülüne Katkı Sağlayan Başlıca Fakihler

Zeyd b. Ali’nin (ö. 122/740) el-Mecmû‘ adlı eseriyle ilk nüveleri atılan Zeydî fıkhı, diğer mezheplerin doğal sürecinde olduğu gibi mezhep fakihleri tarafından geliştirilerek sonraki nesillere aktarılmıştır. Bu bağlamda Zeydî fıkhının gerek kuruluşunda gerek gelişiminde ve gerekse sistematik hale kavuşmasında önemli rol oynayan fakihler bulunmaktadır. Zeydî fıkhının oluşumuna katkı sağlayan başlıca fakihler Kâsım b. İbrâhim er-Ressî (ö. 246/860), Ahmed b. İsa (ö. 247/861), Hasan b. Yahya (ö. 260/873), Hasan b. Zeyd (ö. 270/883), Muhammed Mansûr el-Murâdî (ö. 290/913), Yahya b. Hüseyin (ö. 298/911) ve Ebû Muhammed Hasan b. Ali (ö. 304/917)’dir. Çatı isimlendirme olan Zeydîyye mezhebinde bu imamlardan bazılarının isimlerine nispetle Kâsımiyye, Hâdeviyye, Nâsıriyye ve Mansûriyye gibi fıkıh ekolleri kurulmuştur. Zamanla yok olan bu ekollerden günümüze kadar ulaşan ve halen müntesipleri bulunan tek Zeydî fıkıh ekolü Hâdevîyye’dir. Kâsım er-Ressî’nin ismine nispetle kurulan Kâsımiyye ekolü ise Hâdevî fıkhı içerisinde devam ettirilmişse de Kâsım’ın görüşleri artık ona nispet edilen “Kâsımiyye fıkıh ekolü”nün görüşleri olmaktan çıkmış, Hâdevî fıkhı ile kaynaşmıştır. Bu çalışmamızda Zeydî fıkhının kuruluşuna ve teşekkülüne önemli katkıları bulunan başlıca fakihlerin hayatları hakkında bilgi verildikten sonra kısa bir şekilde başlıca eserleri tanıtılacak ve bunların Zeydî fıkhına yaptıkları katkılar ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Zeydiyye, Fıkıh, Fakih, Kuruluş, Teşekkül.

MAJOR FAQIHS WHO CONTRIBUTED TO THE FORMATION OF ZAIDI FIQH

Zaydî fiqh whose first cores were laid with the work named al-Mecmû ‘of Zayd b. Ali's (d. 122/740), has been developed by the scholars of the sect and passed on to the next generations, as in the natural process of other sects. In this context, there are jurists who played an important role in the establishment, development and systematization of Zaydî fiqh. Major scholars who have contributed to the formation of Zaydi fiqh, al-Kasim b. İbrâhim ar-Ressî (d. 246/860), Ahmed b. Isa (d. 247/861), Hasan b. Yahya (d. 260/873), Hasan b. Zayd (d.270/883), Muhammed Mansur al-Murâdî (d.290/913), Yahya b. Husayn (d. 298/911) and Abu Muhammad Hasan b. Ali (d. 304/917). In the Zeydîyye sect, which is the roof naming, fiqh schools such as Kasimiyya, Hâdeviyye, Nâsıriyye and Mansûriyye have been established in relation to the names of some of these imams. Of these schools that disappeared over time, the only Zaydi Fiqh School that has survived to the present day and still has followers is the Hâdevîyye. Although the Kasimiyye School, which has been established in relation to the name of Kasim al-Ressî, continued within the Hâdevi fiqh, the views of Kasim HAVE no longer the views of the "Kasimiyye Fiqh School" attributed to him, but HAVE fused with the al-Khadwi jurisprudence. In our study, after giving information about the lives of the main jurists who have contributed to the establishment and formation of Zaydî fiqh, İt will be introduced briefly their main works and try to reveal their contributions to Zaydî fiqh.

Keywords:

Zaydiyya, Fıqh, Faqih, Establishment, Corporation.,

PDF

___

Ahmed, Ahmed b. İsa. el-Emâlî. thk. Ali b. İsmail Müeyyed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1. Basım, 1990.
Ahmed, Şevkî İbrahim. el-Hayâtü’s-siyâsiyye ve’l-fikriyye li’z-Zeydiyye fi’l-meşriki’l-İslâmî (132-365/749-975). Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1. Basım, 2000.
A.K, Kazı. “Notes On The Development of Zaidi Law”. çev. Kadir Demirci. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/ (2014), 183-189.
Alevî, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Câmi’u’l-kâfî fî fıkhi’z-Zeydiyye. 2 Cilt. Yemen: Müessesetü’l-Mustafa es-Sekafiyye, I., 2014.
Bebek, Adil. “Kâ’bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 02 Ağustos 2018. https://islamansiklopedisi.org.tr/kabi
Cühenî, Mânı’ b. Hammâd el-. el-Mevsûatü’l-müyessere fî’l-edyân ve’l-mezheb ve’l-ahzâb el-muâsıre. Riyad: Dâru’n-Nedveti’l-Âlemiyye li’t-Tabâati ve’t-Tevzi’, 4. Basım, 1999.
Çeker, Huzeyfe. Hanefî Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: NEÜ. Kültür Yayınları, 1. Basım, 2018.
Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. İmam Zeyd hayâtühu ve asruhu ârâ’ühu ve fıkhıhu. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2005.
Ebü’l-Abbâs, Ahmed b. İbrahim. el-Mesâbîh. thk. Abdullah b. Abdullah. Sana: Müessesetü’l-İmam Zeyd, 2. Basım, 2002.
Ehdel, Ahmed Abdulbari. Kitâbü’l-fevâidi’l-fıkhiyye fî mesâili’l-hilâfi beyne mezhebi’ş-Şâfiiyye ve’z-Zeydiyye. Sana: Mektebetu Hâlid b. Velid, 1. Basım, 2007.
Ekinci, Ahmet. Zeydî Fıkhının Gelişimi ve Hâdî-İlelhak. İstanbul: Kitap Dünyası, 2019.
Ekva’, İsmail b. Ali. ez-Zeydiyye neşetuhâ ve mu’tekaduhâ. Sana, III., 2000.
Eymen, Fuâd Seyyid. Târîhu’l-mezâhibi’d-diniyye fî bilâdi’l-Yemen hatta nihâyeti’l-karni’s-sâdis el-hicri. Kahire: Dâru’l-Mısriyye el-Lübnâniyye, 1. Basım, 1988.
Fudaylî, Zeyd b. Ali. ez-Zeydiyye alâmâtun ve efkâr, 2008.
Gökalp, Yusuf. “Zeydilik ve Yemen’de Yayılışı”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2006.
Gündüz, Eren. “İmam Zeyd b. Ali el-Mecmû’u’l-Fıkhî Adlı Eseri ve İslâm Hukuk Düşüncesindeki Yeri”. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2007.
Habeşî, Abdullah b. Muhammed. Hükkâmü’l-Yemen el-müellifûne’l-müctehidûn. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1. Basım, 1979.
Hâdî-İlelhak, Yahya b. Hüseyin. el-Müntehab. Sana: Dârü’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1. Basım, 1993.
Hâdî-İlelhak, Yahya b. Hüseyin. Kitâbü’l-ahkâm fi’l-helâl ve’l-harâm. thk. el-Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. 3 Cilt. Yemen: Mektebetü Bedr, 3. Basım, 2014.
Hamîdüddin, Abdullah b. Muhammed b. İsmail. ez-Zeydiyye kırâatun fi’l-meşrû’ ve bahsün fi’l-mükevvinât. Yemen: Râid, 1. Basım, 2004.
İbnü’l-Vezîr, İzzüddîn Muhammed b. İbrâhîm. el-Avâsım ve’l-kavâsım fî’z-zebbi an sünneti Ebi’l-Kâsım. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1992.
İbnü’l-Vezîr, Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed. el-Fusûlü’l-lü’lü’iyye fî usûli fıkhi’l-’itrati’z-zekiyye ve a‘lâmi’l-ümmeti’l-Muhammediyye. thk. Yahyâ Sâlim İzzân. 2 Cilt. Sana: Merkezü’t-Turâs ve’l-Buhûsi’l-Yemenî, ts.
İbnü’n-Nedim, Muhammed b. Ebi Yakub İshak b. Muhammed b. İshak. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
İsfehânî, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed. Mekâtilü’t-Tâlibiyyîn. thk. Kazım Muzaffer. Mesâdirü’l-Hadîsi’ş-Şîiyye, 2. Basım, 1965.
Köse, Saffet. “Fıkıh Litaretürünün Tartışmalı İki Eseri; el-Mecmû’u’l-Kebîr ve el-Mehâric Fi’l-Hiyel”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 289-311.
Kuhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn terâcimi musannifi’l-kutubi’l-Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Basım, 1993.
Me‘ğazi, Ahmed Ali el-. “ez-Zeydiyye el-fıkh”. el-Mevsûatu’l-Yemeniyye. C. 2. Beyrut: Müessesetü’l-Afîfi’s-Sekâfiyye, 2003.
Muhallî, Hamîdü’ş-Şehîd b. Ahmed. el-Hadâiku’l-verdiyye fî menâkibi eimmeti’z-Zeydiyye. thk. Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. 2 Cilt. Sana: Mektebetü Merkezi Bedri’l-İlmî ve’s-Sekâfî, 2002.
Murâdî, Mecduddin b. Muhammed b. Mansûr. et-Tühef şerhü’z-Zulef. Sana: Mektebetü Bedr, 3. Basım, 1997.
Mütevekkil-Alallâh, Ahmed b. Süleyman b. Muhammed. Usûlü’l-ahkâm el-câmiu li edilleti’l-helâl ve’l-harâm. thk. Abdullah b. Hamûd el-İzzî. Sana: Müessesetü’l-İmam Zeyd, 2003.
Nâtık-Bilhak, Ebû Tâlib Yahya b. el-Hüseyn. el-İfâde fî târîhi’l-eimmeti’s-sâde. Yemen: Mektebetü Ehl-i Beyt, 4. Basım, 2014.
Ressî, Kâsım b. İbrahim b. İsmail. Mecmû’u kutub ve resâil li’l-İmam el-Kâsım b. İbrahim er-Ressî. thk. Abdulkerim Ahmed Cebdân. 2 Cilt. Sana: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 2001.
Sâmi, el-Ğarîrî. ez-Zeydiyye beyne’l-İmâmiyye ve Ehli’s-sünne. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2006.
Seyyâği, Şerifüddin el-Hüseyn b. Ahmed. er-Ravdun’n-nadîr şerhü Mecmûi’l-fıkhi’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
Sezgin, Fuat. Târîhu’t-turâsi’l-Arabî. çev. Mahmud Fehmî Hicâzî. 2 Cilt. Riyad: Câmiatu’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmî, 1991.
Sübhânî, Ca’fer. Buhûsun fi’l-Milel ve’n-nihal. 8 Cilt. Kum: Müessesetü İmam Sâdık, ts.
Şâyif Nu’man, Abdulfettah. el-İmam Hâdî Yahya b. el-Hüseyin b. Kasım er-Ressî vâliyen ve fakîhen ve mücâhiden, 1989.
Şehâde, Usâme - Kisvânî, Heysem. el-Mevsûatü’ş-şâmile li’l-firaki’l-muâsire fi’l-âlem. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1. Basım, 2009.
Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
Şerifüddin, Ahmed Hüseyin. Târîhu’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen ez-Zeydiyye eş-Şâfiiyye, el-İsmâîliyye. Riyad: Mektebetu Tihâme, 2. Basım, 1980.
Ubeydullah, Ali b. Muhammed. Sîretü’l-Hâdî-İlelhak Yahyâ b. Hüseyin. thk. Süheyl Zekkâr, ts.
Ümit, Mehmet. “Zeydiyye Mu’tezile Etkileşimi ve Kâsım er-Ressî”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2003.
Vecîhi, Abdüsselam b. Abbas. A’lâmü’l-müellifîne’z-Zeydiyye. Sana: Müessesetü’l-İmam Zeyd, 1. Basım, 1999.
Yaşaroğlu, Hasan. “Taberistan Zeydîleri”. Marmara Üniversitesi, Doktora, 1998.