Ashâbu’l-Hadis’in Allah’ı Tenzih Anlayışı Olarak Bilâ Keyf

İslam geleneğinde dini metinlerin anlaşılmasında ekoller arasında yöntem farklılıkları görülmüştür. Bu yaklaşım farkları İslam teolojisinin merkezi ögesi olan Allah’a ilişkin algılarda da ortaya çıkar. Allah’a ilişkin temel sorun O’nun yaratılmış evrenden farklı olduğu kurgusuna dayanır. Bir teolojik kabul olarak Allah âlemden farklı olunca O’na ilişkin algı zorluklarının doğurduğu teolojik söylem zorlukları da ekoller arasında kaçınılmaz söylem ve iddialara kaynaklık etmiştir. Bu çalışmada Ehlu’l- Hadis’in dini metinleri anlama çabasının bir yöntem olarak öne çıkardığı bilâ keyf yaklaşımının Allah’ı yüceltme ve takdis etme çabasının bir ürünü olduğu varsayımıyla, söz konusu kavram ele alınmıştır. Rivayet ekollerinin yoğunlukla kullandığı bu dini yaklaşımın teolojik olarak ne anlam ifade ettiği, söz konusu ekolün bu yöntemi kullanmak itibarıyla benzerlerinden ayrışıp ayrışmadığı da tespit edilmeye çalışılmıştır. Rey ve rivayet ekolleri arasında bu dini yaklaşımı kullanmak açısından bir farkın olup olmadığını tespit etmek de çalışmada yer verilen bir diğer konu olmuştur. Buna ek olarak, bilâ keyf yaklaşımını ortaya çıkaran teolojik nedenler/gerekçeler de bu vesile ile çalışmamız çerçevesinde tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, bir teolojik söylem olarak sunumu yapılan bilâ keyf’in teolojik bir suskunluk halini ifade ettiğini dolayısıyla teolojik çözümsüzlük sebebiyle takınılan sığınma tavrı olduğunu iddia eder. Bir teolojik tavır olarak İslam geleneğinde oldukça saygın olan bilâ keyf’in, teolojik bir söylem olarak kocaman bir boşluk olduğunu dolayısıyla bir anlam içermediğini varsayar. Fakat bu teolojik acizlik âlim yetersizliği sebebiyle oluşan bir acizlik değil, Allah’ın âlemden farklı niteliklere sahip olması sebebiyle algılanamamasından kaynaklanan bir insan acizliğidir. Bu yüzden söz konusu teolojik duruş, Allah’ın evrenden farklılığının insan potansiyelini aşmasının doğurduğu teolojik suskunluk olduğu varsayılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Ehlu’l-Hadis, Ehlu’r-rivaye, Ehlu’r-rey, Bilâ keyf

Bilâ Kayfa As a Perception of Ashâb al-Hadîth to Bless Allâh

Abstract: In the Islamic tradition, there have been differences in method among İslamic schools in understanding religious texts. These differences in approach also emerge in the perceptions of God, the central element of Islamic theology. The main problem with God is based on the fiction that He is different from the created universe. When God, as a theological acceptance, is different from the world, the theological discourse difficulties caused by the difficulties of perception about Him have also been the source of inevitable discourses and claims among the schools. In this study, with the assumption that the bilâ kayfa approach, which is emphasized as a method Ahl al-Hadîth's effort to understand religious texts is a product of the effort to glorify and sanctify Allâh. It has also been tried to determine what this religious approach, which is used extensively by Riwâya schools, means theologically, and whether this school differs from its counterparts in using this method. Another subject included in the study is to determine whether there is a difference between the Ra’y and Riwâya theological schools in terms of using this religious approach. In addition, the theological reasons that reveal the arbitrary approach are also tried to be determined within the framework of our study. This study claims that arbitrariness, which is presented as a theological discourse, expresses a theological silence, therefore, it is an attitude of refuge due to the theological deadlock. As a theological attitude, it assumes that arbitrariness, which is highly respected in the Islamic tradition, is a huge void as a theological discourse, therefore it has no meaning. However, this helplessness is not a weakness caused by the inadequacy of scholars, but a human helplessness resulting from the inability to perceive Allâh due to his different qualities from the universe. Therefore, the theological stance in question is assumed to be the theological silence caused by God's difference from the universe exceeding human potential.

Keywords:

Kalâm, Ahl al-Hadîth, Ahl al-Riwâya, Ahl al-Ra’y, Bilâ Kayfa,

PDF

___

Abdulhamit, İrfan. İslâm’da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları çev. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
Abrahamov, Binyamin. “The Bi-Lâ Kayfa Doctrine and İts Foundations in İslamic Theology.” Arabica 42/3 (1995), 365–379.
Baljon, Johannes Marinus Simon. “Kur’ân’ın İnsan-Biçimci Dili çev. Mevlüt Erten.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2004), 293–301.
Bedevi, Hüseyin Sâmî. el-Huccetu’d-Dâmiğâ. el-Mektebetu’t-Tahsisiyye li’r-Reddu a’lâ’l- Vahabiyye, 1999.
Berbehârî, Ebu Muhammed. Şerhu’s-Sunne thk. Hâlid b. Kâsım Er-Radâdî. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyye, 1993.
Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed. el-Esmâ ve’s-Sıfât thk. Muhammed Muhibbu’d-Din Ebu Zeyd 3 Cilt. Mısır: Dâru’ş-Şûhedâ, 2015.
Bizrî, Nader, el-. “God: essence and attributes”. The Cambridge companion to classical Islamic theology. 121-140. Cambridge: Camridge University Press, 2008.
Çelebi, Bekir Topaloğlu-İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Çınar, Bayram. “Eş‘arî Ekolünde Allah Tasavvuru.” Erciyes Akademi 35/1 (2021), 79–110.
Çınar, Bayram. “Gazzâlî’de Akıl ve Nakil İlişkisi Kuramı.” Kalemname 5/10 (2020), 363–386.
Çınar, Bayram. “İslam Kelamında Tanrı Hakkında Konuşmanın İmkânı: Din Dili Tartışmaları”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/3 (2020), 29-48.
Çınar, Bayram. “Tanrı Hakkında Konuşmanın Felsefî İmkanı:Negatif Din Dili”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 231-249.
Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde İtikâdî Mezheplerce Benimsenen Dil Anlayışları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/26 (2012), 1-24.
Ebu Bekir Ahmed b. İbrahim el-İsmailî el-Cürcânî. İ’tikâd eimmetu’l-Hadîs thk.Adurrahman el Humeyyis. Riyad: Dâru’l-’âsime, 1412.
Ebu Hanife, Nu’man b. Sabit. “El-Fıkhu’l-Ebsat thk. Muhammed Zahid el-Kevserî.” El-Âlim ve’l-Müteallim, El-Fıkhu’l-Ebsat, El-Fıkhu’l-Ekber, Risâletü Ebî Hanîfe, El-Vasıyye. 41–59. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türas, 2001.
Ebu Hanife, Nu’man b. Sabit. El Fıkhu’l-Ekber. Haydarabad: Meclisu’d- Dairetu Me’arif el Osmaniye, 1979.
Ed-Dûrî, Kahtan Abdurrahman. el-Akîdetu’l-İslamiye ve Mezâhibuhâ. Lübnan: Kitâb-Naşirûn, 2012.
Erkit, Turan. Sahabe ve Tabiin Döneminde Müteşâbih Sıfatların Yorumu Meselesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Evkuran, Mehmet. “İslâm Düşünce Geleneğinde Tanrı Tasavvuru-Tevhid, Tenzih ve Teşbih Kavramları Ekseninde Bir Analiz.” İslami İlimler Dergisi 1/3 (2007), 45–62.
Frank, Richard M. “Elements in the Development of the Teaching of al-Ash’arI.” 104.1-2 (1991): .” Le Muséon (1991), 141-190.
Gazzâlî, Ebu Hamid. El-İktisad Fi’l İtikad çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Gazzâlî, Ebu Hamid. “İlcamu’l-Avam thk. İbrahim Emin Muhammed.” Mecmuatu Resail. Kahire: Mektebetu’t -Tevfikiyye, ts.
Gazzâlî, Ebu Hamid. “Kanûnu’t-Te’vil. thk. İbrahim Emin Muhammed.” Mecmuatu Resail. Kahire: Mektebetu’t -Tevfikiyye, ts.
Gazzâlî, Ebu Hamid. “Mişkatu’l- envar, thk. İbrahim Emin Muhammed.” Mecmuatu Resail. Kahire: Mektebetu’t -Tevfikiyye, ts.
Gazzâlî, Ebu Hamid. El-Kıstasu’l-mustakim çev. İbrahim Çapak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
Herevî, Abdullah b. Muhammed b. Ali el-. Zemmu’l-kelam ve ehlihi 5 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyyye, 1998.
İbn Abdilber, Ebu Ömer Yusuf en-Nimerî el-Kurtubî. Camiu beyani’l-ilm ve fazlihi. thk. Ebu Eşbal Ez-Zuheyrî. Riyad-Cidde: Dâr ibnu’l-Cevzî, 1994.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan. Selesetu mecâlis li İbn Asâkir thk. Â’sım El-Keyâlî. Dubaî: Matbaa’tu’l-Beyân, 1996.
İbn Ebî Asım, Ebu Bekr. es-Sünne thk. Nâsruddin El- Albanî 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu‘l- İslamiye, 1980.
İbn Halife, El-U’leyvî. Hazihi a’kitetu’s- selef ve’l-halef fi zâtilleh. Dimeşk: Matbaatu Zeyd ibn Sâbit, 1397.
İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İhtilâf fi’l-lafz ve’r-red ‘ale’l-Cehmiyye ve’l-Müşebbihe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Kalaycı, Mehmet. “Eşarilik ve Maturdiliği Uzlaştırma Girişimleri, Tacuddin Es-Subki ve Nuniyye Kasidesi”. Dini Araştırmalar 15/40 (2012), 112-131.
Kâdî İ’yâz, İbn Musâ. Tertîbu’l-medârîk ve tekrîbu’l-mesâlîk 8 Cilt. Mağrib: Vezâretu’l-Evkaf ve Şu’uni’l-İslamiyyeti’l-Mağrib, 1983.
Neşşâr, Ali Sâmî. Neş’etu’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1977.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu sahîh-i Müslim b. Haccâc 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyai’t-Turasi’l-’Arabî, 1392.
Öz, Ruhullah . “Fahreddîn er-Razî’nin Tanrı Tasavvurunu Üzerine İnşa Ettiği Yedi Öncül.” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 / 22 (June 2019): 232-249.
Râzî, Fahreddin er-. Esâsu’t-takdîs thk.Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
Sem’anî, Ebu Sa’d Abdulkerim b. Muhammed. Edebu’l-imlâ ve’l- istimlâ thk.Ahmed Muhammed Abdurrahman. Cidde: Matbaatu Mahmudiyye, 1993.
Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin hadis anlayışı ve Hanefi mezhebinin hadis metodu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
Watt, W. Montgomery. “Created in His image: a study in Islamic theology”. Oriental Society Transactions, Glasgow University 17/ (1961), 38-49.
Yurt, Yusuf. “Mukatil b. Süleyman ve Antropomorfizm.” Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2017), 251–282.
Zehebî, Ebu Abdillah Şemsüddîn. el-Arş thk. Ali et-Temîmî 2 Cilt. Medînetu’l-Munevvere: Câmiatu’l-İslamiye, 2003.