17. ve 18. Yüzyılda İstanbul ve Anadolu'da çocuk evlilikleri ve erişkinlik olgusu üzerine bir değerlendirme

Bu makale 17. ve 18. yüzyılda İstanbul ve Anadoluda çocuk evliliklerini anlamaya çalışmaktadır. Çocuk evlilikleri Osmanlı İmparatorluğunun hakim olduğu bölgelerde yalnızca Müslümanlar arasında değil Hıristiyan ve Yahudiler arasında da yaygındı. Bu evlilikler aileleri ve akrabaları tarafından bebekler adına dahi düzenlenebiliyordu. Ancak hukuk sistemi evlilik sözleşmesinin düzenlenmesiyle bu evliliğin fiili olarak gerçekleştirilmesi arasında ayırım yapmaktaydı. Evliliğin fiili olarak gerçekleşmesi çiftler cinsel ilişkiye hazır hale gelinceye kadar ertelenmekteydi. Bir kız çocuğu ergenliğe ulaştıktan sonra babası ve büyükbabası tarafından kendisi adına düzenlenen evlilikler dışındaki evlilikleri iptal ettirme hakkına sahipti. Bu ergenlik tercihi özellikle kız çocukları için çok önemliydi. Çünkü erkekler ergenliğe ulaşır ulaşmaz eşlerini boşama hakkını elde ediyorlardı. Bu evlilikler Osmanlı toplumunda aileden ne anlaşıldığına dair önemli ipuçları sağladıkları için aile ve toplum yaşamından bağımsız düşünülemez. Bu makale bu olguyu iki kaynak üzerinden ele almaya çalışmaktadır: 17. ve 18. yüzyıla ait fetva mecmuaları ile aynı dönemin İstanbuluna ve birkaç Anadolu kentine ait mahkeme kayıtları.

An evaluation on child marriages and phenomenon of puberty in 17th and 18th centuries İstanbul and anatolia

This article tries to understand child marriages in the 17th and 18th centuries Ottoman society. Child marriages were common in the regions dominated by the Ottoman Empire not only among the Muslism but also among the Christians and Jews. These marriages could be arranged by their families or relatives who were responsible from them even on behalf of infants. But legal system had made a distinction between arranging the marriage contract and its actual consummation. The actual consummation of the marriage was postponed until both partners were ready for sexual intercourse. A little girl had the right to refuse a marriage at the moment when she reaches puberty that had been arranged by her families and relatives other than her father or paternal grandfather. This right of option of puberty was very important especially for girls. Because boys had the right to divorce their wives as soon as they reached the puberty. These marriages can not be considered independent of Ottoman society and family life, since they provide important clues on what was understood from the family in Ottoman society. This article attempted to handle this phenomenon through two sources; the fatwas from the 17th and 18th centuries and court records of several Anatolian cities and Istanbul at the same period.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Afyon Şeriyye Sicilleri (AŞS). Defter No: 522, 524, 526.
Akbulut H. İ. (2010). 494 Nolu Galata Şeriyye Sicilinin Değerlendirmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akyıldırım T. (2010). 259 Numaralı Şeriyye Sicil Defterine Göre Galata (Metin ve Değerlendirme). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atabay F. (1998). H. 1215 (M. 1800) Tarihli İstanbul Davut Paşa Mahkemesi 35 Nolu Şeriyye Sicilleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atar F. (1995). Fetva. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları:12: 486-496.
Attila R. (1994). İstanbul Galata Kadılığı 353 Numaralı Şeriyye Sicili. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Çatalcalı Ali Efendi (1894). Fetâvâ-yı Ali Efendi (Cilt 1-2). İstanbul: Sahâfiye-i Osmaniye Şirketi.
Çocuk Koruma Kanunu. 22 Mart 2012, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1527.html
Düzdağ M. E. (1983). Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Feyzullah Efendi (1850). Fetâvâ-yı Feyziye. İstanbul: Darut-Tıbâatil-Âmire.
Hajnal J. (1983). Two Kinds of Pre-Industrial Household Formation Systems. In Wall R, Robin J. & Laslett P. (Ed.), Family Forms in Historic Europe. Cambridge: Cambridge University Press: 65-104.
Giladi A. (1995). Saghîr. In The Encyclopaedia of Islam. New Editon (VIII, 821- 827). Brill: Leiden.
Ginio E. (2001). Childhood, Mental Capacity and Conversion to Islam in the Ottoman State. Byzantine and Modern Greek Studies, 25: 90-119.
Heyd U. (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford: Clarendon Press.
Imber C. (1997). Ebus-Suud the Islamic Legal Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press.
İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi. Yeniköy Şeriyye Sicilleri (YŞS). Defter No: 2.
James A., Jenks C., Prout A. (1998). Theorizing Childhood. Cambridge: Polity Press.
Karaaslan A. (2007). 61 nolu Manisa Şeriyye Sicilinin (H.1039-1040) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Koca F. (1995). Fetvahâne. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları:12: 496-500.
Kumdakcı H. (2009). 402 Nolu Üsküdar Şeriyye Sicil Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H. 1153-54). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Kurt A. (1998). Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876). Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
Lamdan R. (1996). Child marriage in Jewish society in the Eastern Mediterranean during the sixteenth century. Mediterranean Historical Review, 11(1): 37-59.
Levine D. (2001). The Population of Europe: Early Modern Demographic Patterns. In Encyclopedia of European Social History from 1350 to 2000. New York: Charles Scribners Sons: 2: 109-124.
Maddern P. & Tarbin S. (2010). Life Cycle. In A Cultural History of Childhood and Family In The Early Modern Age. Oxford: Berg: 3: 113-135.
Marcus A. (1989). The Middle East on the Eve of Modernity Aleppo in the Eighteenth Century. New York: Columbia University Press.
Menteşzâde Abdurrahim Efendi (1827). Fetâvâ-yı Abdurrahim (Cilt 1-2). İstanbul: Darut-Tıbâatül-Mamûre.
Motzki H. (1996). Child Marriages in Seventeenth-Century Palestine. In Masud M. K., Messick B., Powers D. (Ed.), Islamic Legal Interpretation Muftis and their Fatwas. Cambridge: Harvard University Press: 129-140.
Mustafa Ebul-Feyz (2006). Tuhfetül-Müteehhilin Evlilik Armağanı. Haz. İlter Uzel, Ankara: Kebikeç.
Özdemir M. (1997). 36 Numaralı Davudpaşa Mahkemesi Şeriyye Sicili (19 Receb-24 Zilkade 1215/7 Aralık 1800-14 Nisan 1801). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özen Ş. (2005). Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türk Hukuk Tarihi, 3 (5): 249-378.
Pay S. (1987). 1069-1070/1659-1660 Bursa Şeriyye Sicili. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Peirce L. (2003). Morality Tales Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab. Berkeley: Univesity of California Press.
Peirce L. (2000). Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı. İçinde Zilfi M. C. (Ed.), Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (161-187). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Rapoport Y. (2005). Marriage, Money and Divorce in Medieval Islamic Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Rozen M. (2010). İstanbul Yahudi Cemaatinin Tarihi Oluşum Yılları (1453- 1566). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sonbol A. El A. (1996). Adults and Minors in Ottoman Sharia Courts and Modern Law. İçinde El Azhary Sonbol A. (Ed.), Women, the Family, and Divorce Laws in Islamic History. Syracuse: Syracuse University Press: 236- 256.
Spectorsky S. A. (2010). Women in Classical Islamic Law. A Survey of the Sources. Leiden: Brill.
Todorova M. N. (2006). Balkan Family Structure and the European Pattern Demographic Developments in Ottoman Bulgaria. Budapest: Central European University Press.
Tucker J. E. (1998). In the House of the Law: Gender and Islamic Law in Ottoman Syria and Palestine. Berkeley: University of California Press.
Türk Medenî Kanunu. 22 Mart 2012, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4721.html. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. 22 Mart 2012, http://www.hips.hacettepe.edu.tr.
Uğur Y. (2003). Mahkeme Kayıtları (Şeriye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türk İktisat Tarihi, 1 (1): 305-344.
Van Gennep A. (1960). The Rites of Passage. Chicago: The University of Chicago Press.
Wall R. (2001). The Household. In Encyclopedia of European Social History from 1350 to 2000. New York: Charles Scribners Sons: 4: 109-124.
Wilson J. C. (1996). The Apostle to Islam: The Legacy of Samuel Zwemer. International Journal of Frontier Missions, 13 (4): 163-168.
Yazbak M. (2002). Minor Marriages and Khıyâr al-Bulûgh in Ottoman Palestine: A Note on Womens Strategies in a Patriarchal Society. Islamic Law and Society, 9 (3): 386-409.
Yenişehirli Abdullah Efendi (1741). Behcetül-Fetâvâ. University of Michigan. Special Collections Islamic Manuscripts, Isl. Ms. 673.
Yıldırım F. (1995). 108 Numaralı Gaziantep Şeriyye Sicili. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yılmaz E. (2010). 100/2 Numaralı Kayseri Şeriyye Sicili (H. 1104/M. 1692). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zeevi D. (1996). An Ottoman Century, The District of Jerusalem in the 1600s. New York: Suny Press.
Zwemer S. M. (1915). Childhood in the Moslem World. New York: Fleming H. Revell Company.