İslâm Bilimini Kurumsallaştıran Bir Akademi: “Beytülhikme” (Kuruluşu, Misyonu ve Etkileri)

Bilim tarihinin gelişim duraklarından biri olan Beytülhikme akademisi uzun yıllar boyunca bilimsel faaliyetlerin merkezi konumunda olmuştur. Bağdat’ta kurulmuş olan Beytülhikme’de özellikle Hint, Helen ve Yunan bilimine ait eserler tercüme edilerek kadim bilgiler geliştirilmiş, bilimsel çalışmalar daha ileriye taşınmıştır. Farklı etnik ve dini kökenlere ait düşüncelerin de kayda değer görülerek, zamanın şartları çerçevesinde bilimsel bilgi üretebilme gayesiyle çalışılan Beytülhikme’de dünyanın değişik coğrafyalarından bilginler buluşmuşlardır. Beytülhikme’de toplanan bilginler matematikten felsefeye, tıptan ilâhiyata, geometriden şiire, hayatın tüm alanlarındaki konular ile ilgili bilimsel çalışmalar yapmışlardır. Günümüz bilimlerinin temeli bu çalışmalar ile atılmıştır. Bu makalede, bilimsel mirasın gelişme ve ilerleme sürecinde farklı yerlerden gelerek Beytülhikme’de çalışan değişik inançlara sahip bilginler, yapılan tercümeler ile ortaya konan belli başlı eserlere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Beytülhikme, Me’mûn, Abbâsî Halifeleri, Tercüme Faaliyetleri, Müslüman Filozoflar, Süryani Mütercimler.

İSLÂM BİLİMİNİ KURUMSALLAŞTIRAN BİR AKADEMİ: “BEYTÜLHİKME” (KURULUŞU, MİSYONU ve ETKİLERİ)

Bilim tarihinin gelişim duraklarından biri olan Beytülhikme akademisi uzun yıllar boyunca bilimsel faaliyetlerin merkezi konumunda olmuştur. Bağdat’ta kurulmuş olan Beytülhikme’de özellikle Hint, Helen ve Yunan bilimine ait eserler tercüme edilerek kadim bilgiler geliştirilmiş, bilimsel çalışmalar daha ileriye taşınmıştır. Farklı etnik ve dini kökenlere ait düşüncelerin de kayda değer görülerek, zamanın şartları çerçevesinde bilimsel bilgi üretebilme gayesiyle çalışılan Beytülhikme’de dünyanın değişik coğrafyalarından bilginler buluşmuşlardır. Beytülhikme’de toplanan bilginler Matematikten felsefeye, tıptan ilâhiyata, geometriden şiire, hayatın tüm alanlarındaki konular ile ilgili bilimsel çalışmalar yapmışlardır. Günümüz bilimlerinin temeli bu çalışmalar ile atılmıştır. Bu makalede, bilimsel mirasın gelişme ve ilerleme sürecinde Abbasi Halifelerinin verdiği destekler, farklı yerlerden gelerek Beytülhikme’de çalışan değişik inançlara sahip bilginler, yapılan tercümeler ile ortaya konan belli başlı eserlere değinilecektir.

Keywords:

Beytülhikme, Me’mûn, Abbâsî Halifeleri, Tercüme Faaliyetleri, Müslüman Filozoflar, Süryani Mütercimler. Beytülhikme, Me’mûn, Abbâsî Halifeleri, Tercüme Faaliyetleri, Müslüman Filozoflar, Süryani Mütercimler.,

PDF

___

Alper, Mahir ve Mustakim, Arıcı. İslâm Felsefesi, İlahiyat Lisans Programı, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2010).
Apak, Adem. “Şuûbiye Hareketinin Tarihî Arka Planı ve Tezâhürleri: Asabiyeden Şuûbiye’ye, ”İstem 6,(2008),17- 51.
Biçer, Şükran Erden. Beytü’l-Hikme Ve Tercümeler Dönemindeki Önemi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2020.
Bingöl, Yılmaz ve Süleyman, Taşkın. “İslâm Bilim Tarihinde Temel Bir Eser: Fahreddin Er-Râzî’ nin Câmi’u’l-’Ulûm’ u,” Keşfi Kadimden Vazı Cedide, Editörler:
İbrahim Özcoşar vd., 259- 271, İstanbul: Divan, 2019.
Bozkurt, Nahide. “Hârûnürreşîd,” TDV İslâm Ansiklopedisi16 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları, 1997), 258-261.
Bozkurt, Nahide. “Mansur,” TDV İslâm Ansiklopedisi 28 içinde, (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 5-6.
Bozkurt, Nahide. “Mehdi Billah,” TDV İslâm Ansiklopedisi 28 içinde, (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 377-379.
Bozkurt, Nahide. “Me’mûn,” TDV İslâm Ansiklopedisi 29 içinde, (Ankara: TDV Yayınları, 2004), 101-104.
Çeçen, Kazım ve Atilla, Bir. “Benî Mûsâ,” TDV İslâm Ansiklopedisi 5 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları, 1992), 450-451.
Çelebi, Ahmed. İslâm'da Eğitim-Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, Damla Yayınevi 2013.
Demirci, Mustafa. Beytü’l-Hikme, İnsan Yayınları, 1996 İstanbul.
Demirci, Mustafa. “Abdullah İbnü’l-Mukaffâ’nın “Risâletü’s Sahabe” Sahabe” Takdim ve Tercüme Adlı Risâlesi, ”İstem 6, (2008), 217- 240.
Demirpolat, Enver. “Benu Musa (Şakiroğulları)’nın İlmi ve Felsefi Etkinlikleri,” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1,(2004): 69-78.
Durmuş, İsmail. “İbnü’l Mukaffa, ”TDV İslâm Ansiklopedisi, 21, (İstanbul: TDV Yayınları,2000), 134-137.
Ekinci, İsmail. “Hârizmî’nin Kitâbu’l-Cebr Ve’l-Mukâbele İsimli Eserinin Arap Dilindeki Yeri ve Önemi, ”İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi 5, (2021):103-116.
Elmalı Hüseyin, “Mufaddal ed-Dabbi,” TDV İslâm Ansiklopedisi 30 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları,2005), 364.
Erdem, Gazi, “İslâm Kültür Tarihinin İlk İlimler Akademisi: Beytü’l-Hikme,” Dini Araştırmalar Dergisi 16, (Haziran 2013): 57- 77.
Erdem, Murat, Süleyman Akarsu ve Murat Gülsün. “Plasebo Etkinin Nörobiyolojisi,” Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi 3, (2013):299- 312.
Gökdoğan, Melek Dosay. “Orta Çağ İslâm Uygarlığında Bazı Türk Bilginlerinin Bilimsel Faaliyetleri, ”Keşfi Kadimden Vazı Cedide, Editörler: İbrahim Özcoşar vd., 167- 179, İstanbul: Divan, 2019.
Hıreysat, Muhammed Abdülkadir. “Halid Bin Yezid Bin Muaviye,” TDV İslâm Ansiklopedisi15içinde, (İstanbul: TDV Yayınları, 1997),292-293.
Hizmetli, Mustafa. “Beytül Hikme: Kökeni ve Abbasi İdeolojisini Biçimlendirmedeki Rolü,”3. Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi, (Mardin: 15-18 Kasım 2018).
İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist fî Ahbâri’l-‘Ulemâi’l-Musannifin Mine’l-Kudemâ’ ve’l-Muhdesîn ve Esmâ’i Kütübihim, neşr. Rızâ Teceddüd, (Tahran: Çaphane-i Bank-ı Milli, 1975).
İzgi, Cevat. “Fezâri, Muhammed bin İbrâhim,” TDV İslâm Ansiklopedisi 12 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları, 1995),540-541.
Karakuş, Nadir. “Abbasî Halîfesi Ve Frenk Hükümdarı Büyük Karl İlişkisi,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, (2017/ 2):463-486.
Katipoğlu, Hasan ve İlhan, Kutluer. “Huneyn b. İshâk,” TDV İslâm Ansiklopedisi 18 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları, 1998), 377-380.
Katipoğlu, Hasan ve Mustafa, Çağrıcı. “İshak bin Huneyn,” TDV İslâm Ansiklopedisi 22 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları,2000),534.
Kaya, Cüneyt. “Yuhannâ Bin Bıtrîk,” TDV İslâm Ansiklopedisi 43 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları,2013),579-580.
Kaya, M. Cüneyt. “Yuhannâ b. Mâseveyh,” TDV İslâm Ansiklopedisi 43 içinde, (İstanbul: TDV Yayınları,2013),582.
Kaya, Mahmut. “Haccâc b. Yûsuf b. Matar,” TDV İslâm Ansiklopedisi 14, (İstanbul: TDV Yayınları,1996),427.
Kaya, Mahmut. “Kindî, Ya'kûb bin İshak,” TDV İslâm Ansiklopedisi 26 içinde, (Ankara: TDV Yayınları, 2002),41-58.
Kusta b. Luka el-Yunani “Ruh ve Nefs Arasındaki Fark Hakkında,” çev. İbrahim Halil Üçer, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 36, (2009/ 1):195-208.
Kutluer, İlhan. “Kustâ b. Lûka,” TDV İslâm Ansiklopedisi 26 içinde, (Ankara: TDV Yayınları,2002),465-467.
Kütük, Ahmet. “Tarihi Süreç İçerisinde Nusaybin Yahudileri,” İslâmi İlimler Dergisi 10, (Güz 2015):93-115.
Macit, Muhittin. “Tercüme Hareketleri,” TDV İslâm Ansiklopedisi 40 içinde, (İstanbul: 2011),498-504.
Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm ve Bilim, çev. İlhan Kutluer, (İstanbul: İnsan Yayınları,2006).
Özcoşar, İbrahim. vd., Keşf-i Kadîmden Vaz’-ı Cedîde İslâm Bilim Tarihi ve Felsefesi, İstanbul: Divan, 2019,(önsöz).
Ronan, Colin A. Bilim Tarihi (Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi Ve Gelişmesi 1983),çev. Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu ve Prof. Dr. Feyza Gunergun, (Ankara: TÜBİTAK, 2003).
Sezgin, Fuat. Türkiye Bilimler Akademisi Forumu İslâm Kültür Dünyası’nın Bilimler Tarihindeki Yeri, (Ankara: Semih Ofset, 2004).
Şahintürk, Ramazan. “Kindî’ye Göre Âlemin Hudusu Problemi, ”Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 1996.
Tanrıverdi, Eyüp. “Arap Kültüründe Çeviri Çalışmaları ve Huneyn b. İshâk Ekolü,” Dîvân Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi 12,(2007):93-150.
Unat, Yavuz. “Ortaçağ İslâm Dünyasında Bilim Ve Batıya Etkileri,” Keşfi Kadimden Vazı Cedide, Editörler: İbrahim Özcoşar, vd., 137- 168, İstanbul: Divan, 2019.
Uyanık, Mevlüt. “İslâm Dünyasında Bilgi ve Bilim Tasavvurunun Yeniden İnşâsı -Fuat Sezgin Merkezli Bir İnceleme,” Keşf-i Kadîmden Vaz’-ı Cedîde, Editörler: İbrahim Özcoşar vd., 331- 376, İstanbul: Divan, 2019.
Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, (İstanbul: Ülken, 2007).
Yavuz, Kübra ve Ali, Dadan. “Abbâsîler’de Muktedir Halifeler Dönemindeki Halifelerin Kişilikleri,” Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20, (Kış 2020):637- 658.