Kelamcıların Problemleri Ele Alışında"Çevre" Unsurlarının Etkisi: "Elem Problemi Örneği"

Muhâsibî 1 (ö.243/857), Allah’ın bazı sıfatlarını nefyeden Mu’tezile’ye karşı bu sıfatları ispat eden ve bu yüzden kendilerine Sıfatiyye denilen ekolün önde gelen temsilcilerindendir. Muhâsibî, İslam coğrafyasında akılla ilgili ilk çalışmalarda bulunan ve Kur’ân-ı Kerîm’in anlaşılması üzerine eserler veren öncü şahsiyetlerden biridir. 2 Muhâsibî’nin yaşadığı hicrî üçüncü asır, İslam düşünce ve kültür hayatının zirve noktada olduğu bir dönem olmasından dolayı önemlidir. Mesela; Kelâm ilmi ile ilgili olarak Mu’tezile’nin önde gelen bilginlerinden Ebu’l-Huzeyl el-Allâf (ö.234/849), en-Nazzâm (ö.231/845) ve Câhız (ö.255/868) Muhâsibî ile çağdaştır.

Anahtar Kelimeler:

HÂRİS, EL-MUHÂSİBÎ, Sıfatiyye

-

III. century of Hegira is important as it is the time when Islamic sciences were systematically discussed. Although Muhasibi didn’t try to establish a sect, because of the method he used, he is among the scholars who contributed to the formation of the kalam of Ahl al-Sunnah. He is the scholar having the highest number of texts in the Sıfatiyye school. His text, Fahmu'l-Qur'an, is important since it reflects Muhâsibî's views on kalam. Predecessors had accepted only what God said and what was transmitted from the Prophet without questioning their meaning. They had paid attention to reject every kind of anthropomorphism having a conflict with God’s own specific subjects presented by Qur’an. As for their successor scholars, they had asserted that the apparent meaning of the basic religious sources associtaing the God with the created ones should explain God by referring to attributes which are possible to define Him. In this respect, Muhasibi had made a comprehensive evaluation and rational explanations by following a way between the scholars of predecessors and successors. He was among the first ones who supported the God’s attributes against Mu'tazila. In this respect, he was criticized by scholars of predecessors in his time.

Keywords:

Muhâsibî, reported attributes ta’wil, allegorical verses, Fahmu’l-Qur’an,

PDF

___

Abde, Muhammed-Tarık, Abdülhalim, el-Mu’tezile Beyne’l-Kadîm ve’l- Hadîs, Birmingham 1987.

Altıntaş, Ramazan, “Haşeviyye’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 1999, S. 3.

Aydın, Hüseyin, Muhâsibî’nin Tasavvuf Felsefesi, Ankara 1976.

Aydın, Ömer, “Haberî sıfatları Anlama Yolları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1999, S.1.

Aydın, Hüseyin, Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nazar ve İstidlal, Malatya 2003.

Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temîmî, Usûlü’d-dîn, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1981.

Baktır, Mehmet, “Mütekaddimûn Selefiyye ve Metod Anlayışı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2004, c. 8, S: 2.

Budak, Ali, “Haberi Sıfatlara Dair Rivayetlerin Tevil Yoluyla Çözümü Bağlamında Razi’nin Esâsu’t-Takdis Adlı Eseri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, cilt: X, sayı: 19.

Cüveynî, Abdülmelik, el-Akîdetü’n-Nizâmiyye, Kahire 1992.

Çelebi, İlyas, İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtikadî Görüşleri (Beyazizade ve el-Usûlü’l-Münîfe), MÜİFV. Yay., İstanbul 1996.

Çelik, İbrahim, “Kur’ân’da Haberî Sıfatlar ve Mukâtil b. Süleyman’a İsnâd Edilen Teşbih Fikri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 2, S. 2.

Çubukçu, İbrahim Âgâh, Gazzali ve Şüphecilik, A.Ü.İ.F. Yay., II. Baskı, Ankara 1989.

Desûkî, Muhammed, Menhecu’l-Bahs fi’l-ulûmi’l-İslâmiyye, (b.y) 1984.

Düzgün, Şaban Ali, Nesefî ve İslam Filozoflarına Göre Allah-Âlem İlişkisi, Ankara 1998.

Erginli, Zafer, “Muhâsibî”, DİA, İstanbul 2006, XXXI.

Ess, J. Van, “Muhasibi”, İslam Ansiklopedisi, M.E.B. Yay., İstanbul 1971.

Eş’arî, Makâlât, (nşr.: Ritter), Weisbaden 1980.

Gazzâli, Ebû Hâmid, el-İktisâd fi’l i’tikâd, Beyrut 1983.

Gölcük, Şerafeddin, Kelâm Tarihi, Kitap Dünyası Yay., Konya 2011.

Güllüce, Veysel, “Kur’ân-ı Kerim’de Allah’a Müşâkele Yoluyla İsnat Edilen İfadelerin Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 2006, sayı: 25.

Işık, Kemal, Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1967.

İbn Haldun, Mukaddime (trc.: Süleyman Uludağ), İstanbul 1983.

İbn Hallikân, Ahmed Muhammed Ebu Bekr, Vefeyâtu’l-A’yân, (tah.: İhsan Abbas), Dâru’s-Sadr, Beyrut trs..

İbn Teymiye, Mecmûu Fetâvâ İbn Teymiye, (thk.: Muhammed b. Kasım el- Asımî en-Necdî) Mekke 1398.

İşler, Emrullah, Muhâsibî ve Fehmu’l-Kur’ân’ı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü.İ.F, Ankara 1989.

İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, İstanbul 1343.

Karadaş, Cağfer, Ana Hatlarıyla Kelâm Tarihi, Ensar Yay., İstanbul 2013.

Kehhale, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-Müellifîn, Beyrut 1957.

Kılavuz, A. Saim, Ana Hatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yay., İstanbul 2010.

Yüksel, Emrullah, Sistematik Kelâm, İz Yay., İstanbul 2011.

Koç, Turan, Din Dili, İz Yay., İstanbul 1998.

Koçar, Musa, Matürîdî’de Allah-Âlem İlişkisi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004.

Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1989.

Magnisâvî, Ebu’l-Müntehâ, Şerhu’l-Fıkhil-Ekber, Dâru’n-Nîl, İstanbul 2007.

Muhâsibî, Hâris b. Esed, Adâbu’n-Nufûs (thk.: Abdulkadir Ata), Dâru’l-Cîl, Beyrut 1987.

…………., el-Akl ve Fehmu’l-Kur’ân, (nşr. ve thk.: Hüseyin Kuvvetli), Beyrut 1971/1391.

……………, er-Riâye li-Hukukillah (thk.: Abdülkadir Ata), Dâru’l Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut trs. (trc.: Abdulhakim Yüce, Kalp Hayatı, Çağlayan Yay., İzmir 1997).

Nesefî, Ebu’l Muîn, Tabsırâtu’l-Edille, (thk.: Hüseyin Atay) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.

Öksüz, Adil, “Muhâsibî: Fehmu’l-Kur’ân”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/2002.

Öz, Mustafa, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, İstanbul 1992.

Özervarlı, M. Sait, “Kalânisî, Ebu’l-Abbas”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 223.

Özler, Mevlüt, İslam Düşüncesinde Tevhid, İstanbul 1995.

Râzî, Fahreddin, Esâsü’t-Takdîs (nşr.: Ahmed Hicâzî es-Sekkâ), Kahire 1986.

Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ebî Bekr Ahmed, el- Milel ve’n-Nihal, (thk.: Emir Ali Mühennâ, Ali Hasan Fa’ur) Dâru’l-Marife, Beyrut 1997.

Taftazânî, Ebu’l-Vefâ el-Guneymî, Kelâm İlminin Belli başlı Meseleleri (trc.: Şerafettin Gölcük), İstanbul 1980.

Tehânevî, Muhammed A’la b. Ali, Keşşâfu Istılâhâti’l- Fünûn, (trc.: Ali Dahrûc, Abdullah el-Hâlidî), Beyrut 1996.

Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İSAM Yay., İstanbul 2010.

Topaloğlu, Bekir, “Allah”, DİA, İstanbul 1989, II, 489.

……………, Allah İnancı, İSAM Yay., İstanbul 2008.

……………., Kelâm İlmi Giriş, Damla Yay., İstanbul 1991.

Tüccar, Cengiz, Haris el-Muhâsibî’nin Kelâmî Görüşleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya 1998.

Uludağ, Süleyman, İslâm’da İnanç Konuları ve İ’tikâdî Mezhepler, Marifet Yay., İstanbul 1996.

Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri (trc.: Kasım Turhan), İstanbul 2001.

Yeşilyurt, Temel, Tanrının Aşkınlığı Bağlamında Ru’yetullah Sorunu, Malatya 2001.

Yurdagür, Metin, “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1983, S: 1.

Yücedoğru, Tevfik, “Ebu’l Abbâs el-Kalânisî’nin Kelâmî Görüşleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2011, c.20, S:2.

……………, Ehl-i Sünnet’e Giden Yolda İbn Küllâb ve Küllâbiyye Mezhebi, Emin Yayınları, Bursa 2006.

Ziriklî, Hayreddin, el-A’lâm, Beyrut 1990.