HEİDEGGER’İN SORUSU, DESCARTES’IN SUSKUNLUĞU VE TAŞKÖPRÜLÜZÂDE’NİN CEVABI

XVII. yüzyıl filozoflarından Descartes, bir seferinde bilimler tasnifi bağlamında felsefeyi bir ağacabenzetir. Descartes’a göre felsefe, “kökleri metafizik, gövdesi fizik, dalları tıp, mekanik ve etikten oluşan birağaç”tır. Felsefe ağacı olarak da adlandırılan bu tasnif genel anlamda Kartezyen geleneğin vedolayısıyla modern felsefenin bilim paradigmasını sembolize eder. Descartes’ın ünlü ağacı üç asır sonragelen bir filozofun yönelttiği ağır bir soruyla köklerinden çatırdamaya başlar. Bu zat Alman filozofHeidegger’dir. Heidegger, Fransız filozofa “Felsefe ağacının kökleri hangi toprakta tutunur?” diye sorar.Heidegger’in bu sarsıcı sorusunu yanımızda mahfuz tutarak biz Descartes öncesi asra gitmek istiyoruz.Bu soruya ünlü Osmanlı âlimi Taşköprülüzâde tarafından dolaylı olarak verilmiş cevabın peşinedüşüyoruz. Üç ciltlik Miftâhu’s-Saâde adlı eserinde Taşköprülüzâde, kendinden önce örneği olmayan birtarzda oldukça farklı bir ilimler tasnifi ortaya koyar. Burada dikkatimizi çeken şey Taşköprülüzâde’ninde ilimleri Descartes gibi ağaç sembolü üzerinden temellendirerek nazarlarımıza sunmasıdır. Butemellendirmeyi Taşköprülüzâde’nin tasnifini yaparken eserinin konu başlıkları için seçtiği bölümbaşlıklarında görüyoruz. Diğer yandan bu başlıklar Osmanlı ilim geleneğinin sınırlarını ve derinlikdüzeyini göstermesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir.

HEIDEGGER’S QUESTION, DESCARTES’ SILENCE AND TASHKUBRIZADAH’S ANSWER

Descartes, one of the 17th century philosophers, likens philosophy to a tree in the context of the classification of sciences. According to him, philosophy is a tree: roots are metaphysics, body is physics and branches are medicine, mechanics and ethics. This classification is also called as the tree of philosophy and it symbolizes the scientific paradigm of the Cartesian tradition and therefore the modern philosophy in general. Descartes' famous tree was shaken with a heavy question asked three centuries later by the German philosopher Heidegger. Heidegger asks the French philosopher: “What is the soil of the Philosophy tree?”. We want to go back in time before Descartes, keeping this challenging question of Heidegger and aiming to find the answer given by the famous Ottoman scholar Tashkubrizadah. In his three-volume work called as Miftâh al-Sa‘âdah, Tashkubrizadah sets out a very distinctive classification of ‘ulûm that have not seen before. What also attracts our attention here is that Tashkubrizadah also draws a tree symbol just like Descartes in his classification. We see this foundation in the section headings of his work. These headings also have a special importance in terms of showing the boundaries and depth of Ottoman ‘ilm tradition.

PDF

___

Atay, Hüseyin. “Bazı İslam Filozof ve Düşünürlerine Göre İlimlerin Sayımı ve Tasnifi”. Ankara: İslami İlimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 4, 1980: 01-41.
Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. s. 277. İstanbul: Kubbealtı Yay., 2016.
Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 1333.
Descartes, René. Principles of Philosophy, (in The Philosophical Writings of Descartes), trans. John Cottingham, Robert Stoothoff, Dugald Murdoch. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. I-III.
Cürcânî, Es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed. Hâşiye alâ Levâmi‘il-Esrâr fî Şerhi Metâli‘il Envâr. İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası,1303.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, Mîzânü’l-Amel. thk. Dr. Süleyman Dünya, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1964.
Râzî, El-İmam Fahruddin, el-Metâlibu’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî. thk. Dr. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-arabî, 1987.
Râzî, Kutbuddin. er-Risâletü’l-ma‘mûle fî’t-tasavvur ve’t-tasdîk. Nşr. Mehdî Şerîatî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Teftazani, Sadüddin. Şerhu’l-Akaid Tercemesi. müt. Sırrî Girîdî. Rusçuk: Âsitâne, 1292 (h).
Heidegger, Martin. Metafizik Nedir?. çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2009.
Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
Heidegger, Martin. Was Ist Metaphysik?. Frankfurt: Vittorio Klostermann Frankfurt AM, 1955.
Heidegger, Martin, Was Heisst Denken, Tübingen: Max Niemeyer Verlag Tübingen, 1954.
Kutluer, İlhan. “Miftâhu’s-Saâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30: 18- 19. İstanbul: TDV Yayın, 2005.
Mustafa, İbrahim, vd. “devh”, el-Mu‘cemu’l-vesît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
Mütercim Asım Efendi. “devh”, el-Okyânûsû’l-basît fi tercimeti’l-Kâmûsi’l-MuhîtKâmûsu’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi. 1-6. 2: 117. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzûâti’lulûm. nşr. Muhammed Ali Beydun. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. er-Risâletü’l-câmia li vasfi’l-ulûmi’n-nâfia. thk. ve çev. Murat Kaş. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yay., 2016.
Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. es-Seâdetü’l-fâhira fî siyâdeti’l-âhira fî mevzûâti’l-ulûm. thk. ve trc. Sami Turan Erel. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yay., 2016.
Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi. Sayı: 22, İstanbul 2011: 533-556.
Unan, Fahri. “Taşköprülü-zâde’nin Kaleminden XVI. Yüzyılın “İlim” ve “Alim” Anlayışı”. Osmanlı Araştırmaları. 17, İstanbul 1997: 149-264.