KÂDÎ ABDULCEBBÂR’IN MARİFETULLAH TEORİSİ

Bu çalışmada Kadı Abdulcebbar’ın görüşlerinden hareketle marifetullah ve bu konuya taalluk edendiğer meseleler incelenmiş ve ortaya konulmuştur. Bu bağlamda kendisine ilahî mesaj ulaşsın ya daulaşmasın kişiye Allah’ı bilmenin vâcip olup olmadığı incelenmiştir. Aynı zamanda marifetullah, vâcipise bu vücûbiyetin akıl ile mi yoksa nakil ile mi sabit olduğu konusu ele alınmıştır. Ayrıca Allah’ıbilmede nazar ve istidlalin rolü gözetilerek, marifetullah meselesinde nazar ve istidlalin dinî hükmü vekaynağı tespit edilmiş ve değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra Allah’ın hangi yönlerden bilgiye konuolamayacağı, hangi cihetlerden bilinebileceği üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde marifetullahınzorunlu bilgi olup olmadığı, değilse bunun gerekçelerinin neler olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıcamarifetullah konusunda taklidin bilgi kaynağı olup olmayacağı, her hangi bir açıdan akılyürütmeksizin sadece taklidî bir bilgiyle Allah’ı bilmenin yeterli olup olmadığı incelenmiştir. Sonolarak Kadı Abdulcebbar’ın, kendilerine ilahî davet ulaşmayıp Allah’ı bilmeyen kişilerin ahirettekidurumunun ne olacağına yönelik görüşleri belirtilmiştir. Kadı Abdulcebbar’ın bu meselelerdekiyaklaşımı ortaya konulmakla beraber bu meselelerle ilgili bir takım analizler ve değerlendirmeler deyapılmıştır.

QĀḌĪ ABD AL-JĀBBĀR'S THEORY ON KNOWING ALLAH (MA‘RIFATULLAH)

In this study, Qāḍī Abd al-Jābbār’s views on knowing Allah (ma‘rifatullah) and following issues have been analysed. In this context, either the divine message has reached to a person or not, it is examined whether ma‘rifatullah is obligatory (wajib) upon him. Subsequently, it is discussed whether this obligation is ensured by reasoning (‘aql) or revelation (naql). Furthermore, while keeping in mind the role of intellect (nazar) and argumentation (istidlāl), we have established and evaluated religious state and source of nazar and istidlāl. Also, we discussed to what extend God can be the subject of knowledge and from which aspects He can be known. Besides, we discussed whether ma‘rifatullah is an obligation and if not what its justification is. In addition, we examined whether imitative knowledge (taqlīd) is possible in the case of ma‘rifatullah or not and whether it’s sufficient to know God just by taqlīd without the reasoning at all. Finally, Qāḍī Abd al-Jābbār’s opinions on the religious situation of people to whom the divine revelation did not reach at all and so they lack of knowledge on God.

PDF

___

Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed. Minehu’r-ravdi’l-Ezher fî Şerhi’l-Fıkhi’lEkber. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.
Altıntaş, Ramazan. İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
Âmidî, Ali b. Muhammed Seyfuddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Suud-i Arabîstan: Dâru’s-Samii, 2003.
Ardoğan, Recep. “Mu’tezile’ye Göre Allah’a İman Konusunda Aklın Gücü ve Sorumluluğu”. Marife Dergisi 3/3 (Aralık 2003): 293-314.
Ardoğan, Recep. “Taklidî İmanın Geçerliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/2 (Aralık 2009): 39-70.
Ardoğan, Recep. Akideden Kelama –Kelam Tarihi-. 4. Baskı. İstanbul: klm yayınları, 2017.
Bağçeci, Muhittin. Allah’ı Bilmek. Kayseri: Etüt Ofset Yayınları, ts..
Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. M. M. Abdülhamid. Beyrut: Mektebutu İbni Sînâ, 1416/1995.
Bağdadî, Ebû Mansûr Abdilkâhir b. Tâhir et-Temimî. Usûlu’d-dîn. İstanbul: Matbaatu’t-Devle, 1346/1928.
Bakıllânî, el-Kadı Ebû Bekr b. Tayyib. el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâdihi velâ yecûzu’l-cehlu bihî. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. 2. Baskı. Kâhire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, 1421/2000.
Bardakçı, Sefa. “Kadı Abdülcebbâr’da Allah Teâlâ’yı Bilme ve Taklidî İman”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (Haziran 2010): 103-114.
Basrî, Ebû Hüseyn Muhammed b. Ali b. Tayyib. Kitâbu’l-Mu’temed fî usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hamîdullah, Dımeşk: y.y., 1385/1965.
Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. İşârâtu’l-merâm min ibârâti’l-İmam Ebî Hanife en-Nu’man fî usûli’d-dîn. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1428/2007.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Trc. Burhan KöroğluHasan Hacak-Ekrem Demirli. 2. Baskı. İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2000.
Carullah, Zuhdi Hasan. el-Mu’tezile. 4. Baskı. Beyrut: y.y. 1410/1990.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, 1419/1998.
Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. eşŞâmil fî usûli’d-dîn. thk. Ali Sâmi el-Yenşâr-Faysal Bedîr –Seyyid Muhammed Muhtâr. İskenderiyye: Dâru’l-Meârif, 1969.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Akîdetu’n-nizâmiyye fî erkâni’l-İslâmiyye. thk. M. Zâhid el-Kevserî. Kâhire: elMektebetu’l-Ezheriyye, 1412/1992.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Kitâbu’l-irşâd ilâ kavâidi’l-edilleti fî usûli’l-i’tikâd. thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ-Ali Abdulmun’îm Abdulhamîd. Mısır: Mektebetu’l-Hancı, 1329/1950.
Çoşkun, İbrahim. “Nazarî Akıl ile Allah’ın Bilinmesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2004): 1-19.
Dehlevî, Ahmet b. Abdurrahman Veliyyullah Hüccetullahi’l-bâliğa. thk. Seyyid Sâbık. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1426/2000.
Devvânî, Celâluddin Muhammed b. Es’ad es-Sadîk. Şerhu’l-Akâidi’l-Adûdiyye. b.y.: y.y., ts..
Ebû Udbe, el-Hasan b. Abdulmuhsin. er-Ravdatu’l-behiyye fîmâ beyne’l-Eşâira ve’lMâturîdîyye. Haydarâbâd: y.y., 1322.
Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1411/1990.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn, b.y.: Dâru’şŞa’b, ts..
Gazzâlî, Hüccetu’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fî’li’tikâd. Dımeşk: Dâru’l-Hikme, 1415/1994.
Harpûtî, Abdüllatîf. Tenkîhu’l-kelâm fî akâidi Ehli’l-İslâm. İstanbul: Necmu İstikbal Matbaası, 1327.
Hilmi, Mustafa. Marifetullah ve tarîku’l-vusûli ileyh inde İbni Teymiye. Beyrut: Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 2004.
Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. 6. Baskı. Beyrut: 1389/1969.
Işık, Kemal. Mu’tezilenin Doğuşu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed. el-Mücerred fî makâlâtı Ebî Hasan el-Eş’arî. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005.
İbn Murtaza, Ahmed b. Yahya. Tabakâtu’l-Mu’tezile. nşr. Diwald Wilzer. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat, 1961.
İbn Teymiye, Ebû Abbas Takiyuddin Ahmed b. Abdulhalîm b. Abdisselâm. Der’u teârudi’l-akli ve’n-nakli. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 2. Baskı. Suud-i Arabistan: y.y., 1411/1991.
İsferâinî, Ebu’l-Muzaffer. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyizi firaki’n-nâciyeti ani’l-firaki’lhâlikîn. thk. Kemal Yûsuf Hût. Beyrût: Dâru Âlemi’l-Kutub, 1403/1983.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
Kadı Abdulcabbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. el-Muhtasar fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed Ammara. Kâhire: Mektebetu Sâdeti’l-İşrâf, ts..
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. el-Mecmu’ fi’l-muhît bi’t-teklîf. nşr. Ebcîn Yûsuf. Beyrut: el-Matbaatu’l-Katolîkiyye, ts..
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’ladl. thk. İbrahîm Medkûr-Taha Hüseyin. b.y.: y.y., ts..
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdulkerîm Osmân. 3. Baskı. Kâhire: Mektebetu’l-Vehbe, 1416/1996.
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Trc. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2013.
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Tenzîhu’l-Kur’ân ani’l-metâin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan Abdullah b. Ahmed. Usûlü’l-hamse. thk. Faysal Bedir Avn. Kuveyt: y.y., 1998.
Kadı Abdulcebbar, Ebû Hasan b. Ahmed. Fazlu’l-i’tizâl ve tabakâtu’l-Mu’tezile. nşr. Fuad Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1986.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtu Ehli’s-Sünne (Te’vilâtu’l-Kur’an). thk. Mucdî Bâsellum. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
Nebuhâ, Hızır Muhammed. “Tefsîru Abdilcebbar el-Mu’tezilî”. Mevsûatu Tefâsîri’lMu’tezile. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. İtikadâtu fırakı’l-müslimîn ve’lmüşrikîn. Kâhire: el-Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1938.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Muhassal. 1. Baskı. b.y.: y.y., ts..
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtihu’l-Ğayb. b.y.: Dâru’lFikr,1401/1981.
Salimî, Ebu’ş-Şekûr Muhammed b. Abdu’s-Saîd b. Şuayb el-Kebşî. et-Temhîd. b.y.: y.y., ts..
Şaşa, Mehmet, “Kelâm Ekolleri Bağlamında Marifetullahın Vücûbiyet Kaynağı”, Artuklu Akademi Dergisi 5/1 (2018), 57-90.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed. Nihâyetu’likdâm fî ilmi’l-Kelâm. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1430/2009.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’nnihal. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
Taftazanî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdillah. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. 3. Baskı. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kutub,1419/1998.
Zemahşerî, Muhammed b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşaf an hakâiki gavâmidi’ttenzîl ve uyûni’l-ekâvîli fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.