ORTAÇAĞ’DA İSLÂM/TÜRK-İSLÂM TIBBININ PARLAK BİR MÜMESSİLİ: NUREDDİN HASTANESİ

Musul Atabeyliği Büyük Selçuklu Devleti’ne tabi bir devlet iken Selçuklu Devleti’nin parçalanmaya yüz tuttuğu bir dönemde müstakil hareket etmeye başlamıştır. Selçuklular’da atabeylik unvanı sultan çocuklarının terbiyesi ile uğraşan kişilere verilmiştir. Bu unvan ilk olarak Selçuklu Veziri Nizamülmülk’e verilmiştir. Atabeyler, başlangıçta sorumlu oldukları Selçuklu hanedanına mensup şehzadeyi sultan ilan edebilmek için uğraşırken, devletin zayıflamasıyla birlikte kendi hakimiyetlerini kurmak için faaliyetlerde bulunmuşlardır. Zengiler de bu şekilde ortaya çıkmıştır. Nureddin Mahmud b. Zengi de Zengiler’in en meşhurlarındandır. Nureddin Mahmud b. Zengi Haçlılar ile yaptığı başarılı mücadelelerin yanı sıra kurmuş olduğu kendi adı ile anılan hastane dolayısıyla da İslâmî tıp alanında önemli bir yere sahiptir. Zengi’nin bu hastaneyi Haçlı Seferleri sırasında esir almış olduğu bir Frank kralından alınan fidye ile yaptırmış olduğu rivayet edilmektedir. Bu yapı, orijinal hali ile bugüne kadar ulaşan en eski Selçuklu hastanesidir. Burası aynı zamanda ünlü bir göz hekimi ve tıp tarihçisi olan İbn Ebu Usaybiya’nın Tabakâtü’l-Etibbâ adlı eserinde yazdıkları sayesinde döneminde tıp eğitiminin nasıl yapıldığına dair en geniş malumata sahip olduğumuz eğitim kurumudur.

Anahtar Kelimeler:

Zengi, Nureddin, Nureddin Hastanesi, Şam, Tıp

Nur al-Din’s Hospital: A shining example of Islamic / Turkish-Islamic Medicine in the Medieval period

Atabegs of Mosul who were subject of the Great Seljuk state and began to act independently during the disintegration of the Seljuk State. To the Seljuks the title “atabeg” was given to those individuals who were engaged in the education of the sultan’s children. This title was initially given to the Seljuk vizier Nizam al-Mulk. Atabegs were originally responsible with dealing with the princes of the Seljuk dynasty and their crowning as sultans. As the state was weakening the Atabegs engaged in establishing their own sovereignty and rule. The Zengid Dynasty also has emerged in the same manner and Nur al-Din Mahmud Zengi is considered as one of the most renowned of the Zengids. In addition to his successful struggles against the Crusaders, he has an important place in Islamic medicine because of the hospital which were founded under his own name. It is rumoured that he had built this hospital with the ransom taken from a Frankish king who had been captured during the Crusades. The present state of the structure reveals to us the oldest Seljuk hospital and it is still intact in its original form. Quite extensive information about this educational institution and how the education was conducted within it reaches us from the ophthalmologist and medical historian Ibn Abi Usaibia through his book Ṭabaqāt al-Aṭibbā.

Keywords:

Zengi, Nur al-Din, Nur al-Din’s Hospital, Damascus, Medicine,

PDF

___

Abdülmecid, Cemil; Atıyye Tanzimu San’atü’t –Tıbb Hilâle Usûri’l-Hadarati’l Tabiyyeti’l İslâmiyye Riyad, 2002.Akdeniz, Nil; Osmanlı Hekim ve Deontolojisi, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, İstanbul 1977.Altınölçek, Haşmet; “Türk Tıbbında Müzikle Tedavi”, Türkler, C. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.1412-1423Beksaç, A. Engin; “Nureddin Zengi Bimaristanı”, DİA, C. XXI., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s.262-263.Buharalı, Eşref; “3 Türk Hükümdarının Yaptırdığı 3 Sağlık Kurumu: Tolunoğulları, Zengiler ve Memlüklerde Sağlık Hizmetleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2006, s.29-39.Demirkent, Işın; Haçlı Seferleri Tarihi, Dünya Kitabevi, İstanbul 2004.Döğen, Şaban; İlme Yön Veren Müslüman İlim Adamları, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2004.Eğilmez, Mustafa; “Musul ve Halep Atabeyi Nureddin Mahmud” , Türkler Ansiklopedisi, C.IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 825-835.Gregory Abû‟l Farac, Abû‟l Farac, Gregory; Abû’l Farac Tarihi, C.II, TTK, Ankara 1999. İnan, Afet; “Kayseri’de Gevher Nesibe Şifaiyesi” Malazgirt Armağanı, Ankara 1993, s.3-7.İnce, Fatma; Nureddin Mahmud Zengi ve Haçlılar’la Mücadelesi, Pegem Akademi, Ankara 2013.Kahya, Esin; “ibnü’n Nefis”, DİA, XXI, İstanbul 2000, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.173-176.Kök, Bahaeddin; Nureddin Mahmud Bin Zengi ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri, İşaret Yayınları, İstanbul 1992.Max Meyerholf-Joseph Schocht, The Theologus Autodidactus of İbn al-Nafis, Oxford, 1968.Nasr, Seyyid Hüseyin; İslam ve Bilim, Çev. İlhan Kutluer, İnsan Yayınları, İstanbul 2006.Rahman, Fazlur; İslam Geleneğinde Sağlık ve Tıp, Çev. A. Bülent Balağu, Adil Çiftçi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1997.Sayılı, Aydın; İbni Sina Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Gönen Yayınevi, Ankara 1984.Şehsuvaroğlu, Bedi; Anadolu’da 9 Asırlık Türk Tıp Tarihi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1957.Şevki, Osman; Beş Buçuk Asırlık Türk Tababeti Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.Taceddin Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübra, C.IV, Beyrut 1999.Terzioğlu, Arslan; “Yerli ve Yabancı Kaynaklar Işığında Selçuklu Hastaneleri ve Tabebetin Avrupa’ya Tesirleri”, Türkler, C.V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2005, s.1386-1411.Terzioğlu, Arslan; Türk-İslam Hastaneleri ve Tababetinin Avrupa’da Tıbbî Rönesansı Etkilemesinden Türk Tıbbının Batılılaşmasına, Hipokrat Basım Yayın, İstanbul 1992.Terzioğlu, Arslan; Türk-İslam Psikiyatrisinin ve Hastanelerinin Avrupa’ya Tesirleri, Bifaskop Yayınevi, İstanbul 1972.Turan, Osman; Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Türk Kültürü Araştırma Merkezi, Ankara 1960.Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004.Ünver, A. Süheyl; Selçuklu Tababeti XI- XIV Asırlar, TTK, Ankara 1940. Ünver, A. Süheyl; Umumi Türk Tarihi (Bazı Resimler ve Vesikalar), Türkiye Basımevi, İstanbul 1943.