Macar Şehirlerine Verilen Kırım Tatar Vesikaları

Fatih döneminden itibaren Osmanlı Devletine iltihak eden ve özel bir statüde bulunan Kırım Tatarları, 1521 Belgrad Muhasarası’ndan beri Osmanlıların bütün Macar seferlerine katılmışlardır. 1526 Mohaç Meydan Savaşı’ndan sonra Macaristan Krallığı üç bölgeye ayrıldı. Kuzey ve batı bölgeleri Habsburglara, orta kısımları Osmanlılara ve Doğu Macaristan ve Erdel, vassal statüde Osmanlı Devletine bağlandı. Başta 10.000, sonra 15.000 ve 17. yüzyılın ortalarından itibaren de 40 bin altın ödemekle yükümlüydü. Osmanlı hâkimiyetinde olan Macar toprakları dost, Habsburgların elinde olan şehirler de düşman ilan edildi. Macar şehirlerine verilen Kırım Tatar vesikaları bu ilişkiler çerçevesinde oluşmuştur. 16. yüzyıla kadar ortaya sadece bir vesika çıkmış iken, 17. yüzyılda itibaren bu vesikalar çoğalmaktadır. Bu vesikalar, genellikle Tatarların halka zulmetmemeleri yönündedir. Meselâ; 1658-1664 Osmanlı-Avusturya savaşları sürecinde 1660’ta Varad kalesi ve 3 yıl sonra da Uyvar kalesi Osmanlılar tarafından zaptedildi. Tatar ordusu da bu seferlere katılmıştı. Bu sefer sırasında Cenceş şehrine verilen bir mektupta özetle, Cenceş’in sultanın reayasından olduğu, Tatar askerinden hiç kimsenin bir ferdi dahi rencide etmemeleri, aksi davrananların haklarından gelinmesi istenmiştir. Bunun gibi daha pek çok himaye mektupları vardır. Bu örneklerden de görüleceği gibi, Macaristan belediye ve vilayet arşivlerinde, bölgenin tarihi bakımından önemli bilgiler ihtiva eden belgeler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlılar, Kırım Tatarları, Macaristan

Crimean Tatar Documents Given to Hungarian Cities

Since the siege of Belgrade in 1521, the Crimean Tatars have been involved in all Hungarian campaigns of the Ottomans. The Kingdom of Hungary was divided into three regions after the Battle of Mohaç pitched battle. The northern and western regions were connected to the Habsburgs, the central parts to the Ottomans, and Eastern Hungary and Erdel were connected to the Ottoman State in vassal status. At first it was obliged to pay 10,000, then 15,000, and 40,000 gold from the mid-17th century. The Hungarian lands under Ottoman rule were declared friendly, and the cities in the hands of the Habsburgs were declared enemies. The Crimean Tatar documents given to the Hungarian cities were formed within the framework of these relations. While only one document appeared until the 16th century, these documents are increasing from the 17th century onwards. These documents are generally about that the Tatars do not persecute the people. For example, during the Ottoman-Austrian wars in 1658-1664 Varad castle in 1660 and Uyvar castle 3 years later was captured by the Ottomans. The Tatar army also participated in these campaigns. During this expedition, in a letter to the city of Cenceş, it was asked that no one the Tatar soldiers would hurt people of Cenceş because people of Cenceş was the reign of the Ottoman sultan. There are many more letters of protection like this. As can be seen from these examples, the Hungarian municipal and provincial archives contain documents containing important information regarding the history of the region.

Keywords:

Hungary, Ottomans, Crimean Tatars,

PDF

___

BARTHOLD, W. and WHEELER, G.E., “Is̲h̲ān”, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. (son indirim 23 Ekim 2019). BLAŠKOVIČ Jozef, Rimavská Sobota v čase osmanskotureckého panstva. [Osmanlı hakimiyetinde Rimavská Sobota] Bratislava: Obzor 1974. BOEHEIM Ferdinand Carl, Chronik von Wiener Neustadt. Vol. I−II. Wien, 1830, s. 100−103. http://www.archive.org/details/chronikvonwiene00bhgoog (son indirim 22. 10. 2019.) Erdélyi krónika, 1608-1665 [Tarih-i Erdel 1608−1665]. haz: VOGEL Sándor, Budapest: Egyetemi Nyomda 1994. FEKETE Lajos, A hódoltság török forrásai nyomában. [Osmanlı Hakimiyetine ait Kaynakların İzinde ], Budapest Oriental Reprints, Series A 6. haz:. Géza Dávid, Budapest: Magyar Tudományos Társaság Könyvtára 1993. 307−332, 333−412. KRAELITZ Friedrich Greifenhorst, “Aufforderungs- und Kontributions- schreiben des Tataren-Hans Murad Giraj vom Jahre 1683 an Wr. Neustadtˮ, Mitteilungen zur osmanischen Geschichte 1 (1921−1922), s. 223−231 HEGYI Klára, Jászberény török levelei [Jászberény şehrinin Osmalıca mektupları]. Szolnok: Szolnok Megyei Levéltár 1988. IVANICS Mária, Enslavement, slave labour and treatment of captives in the Crimean Khanate, In: Géza Dávid – Pál Fodor (Eds.) Ransom Slavery along the Ottoman Borders (Early Fifteenth − Early Seventeenth Centuries). Leiden-Boston: Brill 2007, s. 193−218. IVANICS Mária, The Military Co-operation of the Crimean Khanate with the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, In: Gábor Kármán – Lovro Kunčević (Eds.) The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Leiden-Boston: Brill 2013, (The Ottoman Empire and Its Heritage: Politics, Society and Economy, 53.). s. 275−299. LIPTÁK János , A portai adó története az Erdélyi Fejedelemségben, [Erdel haracının tarihi] Késmárk 1911. MONUMENTA Hungariae Historica IV. Acta Extera-Diplomáciai emlékek, haz: Áron SZILÁDY – Sándor SZILÁGYI. In: Monumenta Hungariae Historica 4. Diplomataria. II.: Okmánytár a hódoltság történetéhez Magyarországon. Nagy-Kőrös, Czegléd, Dömsöd, Szeged, Halas levéltáraiból. [Macaristan’da Osmalı Hakimiyeti tarihine ait dokümanlar. Nagy-Kőrös, Czegléd, Dömsöd, Szeged, Halas şehirlerinin arşivlerinden] II. cild. Pest, 1863. 129; 137−138. RÉTYI Péter naplója [Péter Rétyi muhtirası] haz: Maria Ursuțiu Bucureşti: Kriterion 1983. VÁSÁRY István, “The Institution of Foster-brothers (emildäš and kökeldäš) in the Chingisid Statesˮ, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 36 (1982), s. 549−562.