Es-Sebü’s-Seyyâr fî Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar’ın Deşt-i Kıpçak Tarihindeki Yeri Ve Ehemmiyeti

XVIII. yüzyılda Seyyid Mehmed Rıza tarafından telif edilen “Es-Sebü’s-Seyyâr fî Ahbâr-ı Mülûki’t Tatar” başlıklı yazma eser bilinen en mufassal Kırım tarihidir. Dili Osmanlı Türkçesidir, üslûbu fevkalâde ağdalıdır. İsminden de anlaşılacağı üzere yedi büyük Kırım hanının icra-yı saltanatı üzerine inşa olunmuştur. Kırım Hanlığı’nın tarihî coğrafyası, siyasî tarihi, iktisadî yapısı ve kurumları hakkında emsalsiz bilgiler sunmaktadır. Bundan başka, Altın Orda Devleti ve halefleri olan diğer Türk-Tatar hanlıklarına ilişkin muhtasar malumat ihtiva etmektedir. Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Devleti ile olan ilişkileri, Ruslara karşı verdiği mücadele, Lehistan ile yürüttüğü münasebetler ve daha başka konularda da ayrıntılı bilgileri içeren bu değerli kaynak, XIX. yüzyıldan itibaren Rus müsteşriklerin ilgisini çekmiştir. Ayrıca Türkiye’de ve Batılı akademik çevrelerde de eserin önemine vurgu yapılmış fakat tarih yazımında layıkıyla istifade edilememiştir. Zikredilen ihmalin haklı ve muteber sebepleri olsa da Deşt-i Kıpçak tarihinin bu seçkin kaynağı daha fazla ilgiyi hak etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Altın Orda, Kırım, Moskova, Osmanlı Devleti, Tatarlar

Significance of al-Sab’a al-Sayyār fī Akḥbār Mulūk al-Tatar in Studies of the Qipčak Steppes

The manuscript Al-Sab’a al-Sayyār fī Akḥbār Mulūk al-Tatar (The Seven Stars about Deeds of Tatar Rulers) compiled by Seyyid Mehmet Rıza in the 18th century is the most detailed history of Crimea then known to us. Its language is Ottoman Turkish and is very redundant and literary. As it can be extracted from the name, the book tells about histories of seven great Crimean khans. It includes peerless information about historical geography, political history, economical structure and institutions of the Crimean Khanate. Besides, there are detailed accounts on the Golden Horde and its successor states. Having rich as a source on the relations of the Crimean Khanate with the Ottoman Empire, their struggles with the Russians, Tatar-Polish relations and other concerning topics, this precious book has taken attention of Russian orientalists from the 19th century on. Its significance was underlined in Turkish and Western academic circles, too, but it has not been utilized deservedly in historiography. Though there may be true causes of this negligence, this distinguished source of the history Qipčak steppes in late medieval and early new age deserves more interest.

Keywords:

Golden Horde, Crimea, Moscow, Ottoman Empire, Tatars,

PDF

___

Acar, Serkan, “İlya V. Zaytsev, Krımskaya İstoriografiçeskaya Traditsiya XV-XIX Vekov”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 37, İlkbahar 2013, s. 215-218. Asseb-o-Sseyyar ili Sem Planet, Soderjaşçey İstoriyu Krımskih Hanov ot Mengli Girey Hana I-go do Mengli Girey Hana II-go t.e. s 871/1466 po 1150/1737 g. Soçinenie Seyida Muhammeda Rizı, İzdannoye İmperatorskim Kazanskim Universitetom pod Nablyudeniem Mirzı Kazembeka, Kazan 1832. Hartahay, Feoktist Avraamoviç, “İstoriçeskaya Sudba Krımskih Tatar”, Vestnik Yevropı, Tom II, St. Petersburg, İyun 1867, s. 140-174. PSRL XIII, Letopisnıy Sbornik İmenuemıy Patriarşey ili Nikonovskoy Letopisyu, Moskova 2000. Seyityahya, Neriman, “13.-18. Yüzyıllarda Kırım Tatar Tarih Nesri”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı IV, Edt. Fikret Türkmen-Gürer Gülsevin, Ankara 2007, s. 1869-1873. Seyityahya, Neriman, “Seyyid Muhammed Rıza’nın Kökeni (XVIII. Yüzyıl Mensur Kırım Tarihleri Arasında “Es-Sebü’s Seyyâr”ın Yeri Hakkında)”, Çev. Serkan Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV/2, İzmir 2010, s. 625-636. Smirnov, Vasiliy D., Krımskoye Hanstvo pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı do Naçala XVIII Veka, T. I, Moskova 2005. (Türkçe çevirisi: Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2016). Söylemez, Yavuz, “Kırım Hanlığı Tarihine Müteallik Mühim Bir Kaynak: Es-Sebü’s-Seyyâr Fî Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar”, Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, Edt. Yücel Öztürk, İstanbul 2015, s. 381-399. Söylemez, Yavuz, Es-Sebü's-Seyyâr Fi Ahbâr-ı Mülûki't-Tatar (Tenkitli Metin Neşri, İnceleme), Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2016. Togan, Zeki Velidî, “Reşidüddin Tabib”, İA, C. IX, s. 710. Togan, Zeki Velidî, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul 2019. Zaytsev, İlya V., Krımskaya İstoriografiçeskaya Traditsiya XV-XIX Vekov, Moskova 2009.