CİZRE ŞEHRİNİN KURULUŞ VE GELİŞİMİ
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Dicle Bölümü’nde yer alan Cizre şehri, kurulduğu tarihten günümüze kadar önemini korumuştur. Şehrin kuruluş ve gelişmesinde; topografya, iklim, su kaynakları, tarım arazileri, ulaşım ve güvenlik faktörleri önemli rol oynamıştır. Bulunduğu konum itibariyle geçmişte önemli olaylara sahne olmuş şehir pek çok kez istilalara uğramıştır. Sakin dönemlerde ise şehir büyük gelişimler kaydetmiş ve önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Cizre şehri kuzeyden Diyarbakır ve Mardin üzerinden gelen ve Musul’a doğru giden ticaret yolunun kavşağında olmasından dolayı geçmişten itibaren ticari faaliyetler yönünden önemli bir merkez olmuştur. 1990’lı yıllarda başlayan terör olaylarının Cizre şehrinin mekânsal gelişimi ve demografik yapısı üzerinde önemli etkileri olmuştur. Kırsal alanlardan şehre doğru kitlesel göçler yaşamış bunun neticesinde Nur, Sur, Cudi ve Konak gibi mahalleler 1980 yılından sonra ortaya çıkmış, 1990 yılından sonra da hızla nüfuslanmışlardır. Bu çalışmada; Cizre şehrinin kuruluş ve gelişim evreleri belirlenerek, yerleşmenin sürekliliğini sağlayan coğrafi etmenler üzerinde durulmuştur. Bazı kaynaklara göre 4000 yıllık bir yerleşme tarihine sahip olan çalışma alanının günümüzdeki şehirsel özellikleri de ele alınmıştır. Cizre’nin şehirsel gelişimi ve fonksiyonel özelliklerinin ortaya konulması şehirle ilgili daha gerçekçi planlamaların yapılmasına katkı sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Cizre, Şehir, Yerleşme, Kuruluş ve Gelişim, Tarihi Coğrafya.
THE ESTABLİSHMENT AND DEVELOPMENT OF THE CİZRE CİTY
Cizre city, located in the Tigris section of the Southeastern Aantolia Region, has maintained its importance since its inception.Topography, climate, water resources, farmland, transportation and security factors have played on important factor in the establishment and development of the city. The city has been the scene of important events in the past because of its location and a result important wars occured between the states wishing to dominate the city. In peace times, the city had made great progress and became an important trade center. Cizre city has been an important city in terms of commercial activities since it is at the crossroads of the trade route which comes from the North through Diyarbakır and Mardin to Mosul. The terrorist incidents that began in the 1990’s had a significant impact on the spatial development and demographic structure of Cizre city. There were massive migrations from rural areas to the city and as a result neighborhoods such as Nur, Sur, Cudi and Konak emerged after 1980 and they were populatedafter 1990 rapidly. In this study, the establishment and development phases of Cizre city were determined and geographical factors that provide continuity of the settlement were emphasized. According to some sources, the present urban features of the study area which has a settlement history of 4000 years are also discussed. Discussing Cizre’s urban development and functional features will contribute to more realistic planning of the city.
Keywords:
Cizre, City, Settlement, Establishment and Development, Historical Geography,
___
- AKBAŞ, M. (2012). Hamdaniler Döneminde Cizre Ve Çevresinde Kültür Ve Medeniyete Dair Öğeler. Uluslar Arası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 47-54). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
- AKOVA, İ. (2018). Şehir Coğrafyası. Ö. Sertkaya Doğan, & M. Doğan İçinde, Beşeri Ve Ekonomik Coğrafya (S. 89-145). Ankara: Pegem Akdemi.
- AYDIN, S. (2001). Mardin: Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul: Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını.
- Belazüri. (2002). Fütuhu'l Buldan. (M. Fayda, Çev.) Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
- BEYSANOĞLU, Ş. (1998). Anıtları Ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi. Ankara: Irmak Yayınları.
- BİLGİN, F. (2012). Osmanlı Hâkimiyetindeki Cizre'de Siyasal Değişim Ve Merkez-Çevre İlişkisi (XVI-XIX). Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 67-78). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
- DARKOT, B. (1967). Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı Ve Fonksiyon Kriterleri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi(16), 3-8.
- DOĞAN, M. (2013). Geçmişten Günümüze İstanbul'da Sanayileşme Süreci Ve Son 10 Yıllık Gelişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 511-550.
- ELİAÇIK, M. (2012). Cizre Alayları Ve Eşkiyalık. Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 111-120). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
- EMİROĞLU, M. (1981). Türkiye'de Son Sayımlar Ve Kentleşme Olayının Boyutları. Coğrafya Araştırmaları Dergisi(10), 43-82.
- ERİNÇ, S. (1972). Türkiye: İnsan Ve Ortam. Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi-I, 165-194.
- EROL, O. (2004). Genel Klimatoloji. Ankara: Çantay Kitabevi.
- GÜMÜŞÇÜ, O., & YİĞİT, İ. (2012). XI-XVI. Yüzyıllarda Cizre Ve Çevresinde Ulaşım Ağı. Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 91-98). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
- GÜNGÖR, Ş., & UYSAL, A. (2017). Postyapısalcı Coğrafyalarda İlişkisel Bir Mekan Olarak Nevşehir'in Kavak Beldesindeki Doğal Soğuk Hava Depoları. Marmara Coğrafya Dergisi(36), 218-231.
- GÜZEL, A. (2009). Tarih Öncesi Bir Yerleşme Olan Şanlıurfa'nın Kuruluşuna Etki Eden Coğrafi Faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, 108-129.
- ĞANDUR, M. Y. (2008). Ortaçağ Cizre Tarihi (MS 815-1515). (F. Bedirhanoğlu, Çev.) Ankara: Beşir Ant Yayınları.
- KELEŞ, R. (1980). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- KOYUNCU, M. (2008). İlk İslam Fetihleri Döneminde El-Cezire Bölgesi Ve İslamlaşma Süreci. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi(1), 131-140.
- LAFLI, E. (2012). Eskiçağ‟Da Cizre Arkeolojisi Ve Tarihi. Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 15-22). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
- ÖZCOŞAR, İ. (2007). Makalelerle Mardin: Kültür-Tarih-Coğrafya (Cilt 1). Mardin: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No:7.
- ÖZÇAĞLAR, A. (2003). Coğrafyaya Giriş. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık.
- SERTKAYA DOĞAN, Ö. (2009). Nüfus Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Silivri. Marmara Coğrafya Dergisi, 1-19.
- TANOĞLU, A. (1969). Nüfus Ve Yerleşme (Cilt 1). İstanbul: Taş Matbaası.
- TOLUN DENKER, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
- TÜMERTEKİN, E., & ÖZGÜÇ, N. (2002). Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- TÜZÜN, M. (2014a). Cizre Tarihi. İstanbul: Nübihar Yayınları.
- UĞUR, A., & ALİAĞAOĞLU, A. (2015). Şehir Coğrafyası. Ankara: Nobel Yayınevi.
- YAŞİN, A. (2011). Tarih, Kültür Ve Cizre. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları.
- YILDIZ, M. Z., HAYKIR, M., & ERDEM, E. (2010). Cizre'nin Kentsel Gelişim Süreci. Uluslararası Şırnak Ve Çevresi Sempozyumu (14-16 Mayıs) (S. 223-240). Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları.
- İnternet Kaynakları https://tr.climate-data.org/asya/tuerkiye/sırnak/cizre-15468/ (21.08.2019).
- https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (02.07.2019).
- ISSN: 2149-6544
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Rating Academy
Sayıdaki Diğer Makaleler
Murat ERDEMİR, Mehmet Emin BAŞAR
SPOR MEDYASINDA MCDONALDLAŞMA: SOKRATES DERGİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Ebru Melis TUMBUL, Cumhur ASLAN
CİZRE ŞEHRİNİN KURULUŞ VE GELİŞİMİ
INCLUSIVE EDUCATION IN MULTICULTURAL ENVIRONMENTS IN EUROPE AND THE BALKANS
BELEDİYELERDE SERAMİK ATÖLYECİLİĞİNE BİR ÖRNEK:KEPEZ BALIK PARK SERAMİK ATÖLYESİ