Hava Trafik Kontrol Hizmetlerinde Emniyet Yönetim Sistemi Uygulamaları

Temel amacı sivil havacılık ATM/ATC birimlerindeki EYS uygulama ve süreçlerine pozitif emniyet kültürünün etki ve katkısını tespit ederek, pro-aktivite ile pozitif emniyet kültürünü önceleyen bir EYS modeli önermek olan bu araştırmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Atatürk Havalimanı, Esenboğa Havalimanı, Türkiye Hava Trafik Kontrol Merkezi/Ankara ve DHMİ Genel Müdürlüğünde “Hava Trafik Kontrolörü” olarak çalışan 484 kişiden oluşmaktadır. Anket aracılığıyla toplanan veriler SPSS 25.0 ve AMOS 18 programlarında analiz edilerek ulaşılan bulgular literatür çerçevesinde toplanan bilgiler ışığında değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda pozitif emniyet kültürünün algısal ve davranışsal boyutunun EYS yönetim süreçlerinin organizasyonel, prosedürel ve davranışsal boyutlarıyla bu sistemin tümü üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Emniyet kültürünün negatif alt boyutunu oluşturan “suçlama kültürü” ise ATM/ATC sistemlerindeki EYS uygulamaları üzerinde her üç boyutta da zayıf ancak negatif yönde etkileşime neden olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hava trafik yönetimi (ATM), Emniyet Yönetim Sistemi (EYS), Pozitif Emniyet Kültürü

Safety Management System Applications in The Air Traffic Control Services

Qualitative and quantitative research methods have been used in this research, which proposes an SMS model that predicts the positive safety culture with pro-activity by determining the impact and contribution of positive safety cultures to the SMS practices and processes in the basic purpose of civil aviation ATM / ATC units. The research population is composed of 484 people and are working as Air Traffic Controller at Ataturk Airport, Esenboğa Airport, Turkey Air Traffic Control Center / Ankara General Directorate of State Airports Authority. The data collected through the questionnaire were analyzed in SPSS 25.0 and AMOS 18 programs and the findings were evaluated in the light of the information gathered in the literature. At the end of the research, it was determined that the perceptual and behavioral dimension of the positive safety culture was statistically significant and has positive effect on the overall system with the organizational, procedural and behavioral dimensions of the EMS management processes. The "accusatory culture", which constitutes the negative sub-dimension of safety culture, has been found to have a weak but negative effect on the EMS practices in ATM / ATC systems in all three dimensions.

Keywords:

Air traffic management (ATM), Safety management system (SMS), Positive safety culture,

PDF

___

Aytaç, S., (2011) İş Kazalarını Önlemede Güvenlik Kültürünün Önemi, Türk Metal Sendikası Dergisi, 147, 30-38.
Bergh, M. (2011). Safety Climate: An evaluation of the safety climate at Akzo Nobel Site Stenungsund. Göteborg: Chalmers University of Technology.
Bhattacharya, S., (2011). The Effectiveness Of The ISM Code: Aqualitative Enquiry. Marine Policy, 36(1), 528-535.
Bükeç, C.M., (2015). Türkiye’deki Hava Aracı Bakım İşletmelerinde Olumlu Emniyet Kültürünü Destekleyen Bir Disiplin Sistemi Önerisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Byrne, B. M. (2001). Multivariate applications book series.Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming. USA:Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Choudhry, R. M., Fang, D. And Mohamed, S., (2007). The nature of safety culture: A survey of the state-of-the-art. Safety Science, 45(10). Choules, C., (2013). Maintenance and Repair Organisation Exposition:CE12, Issue1 (Çevrim İçi), Erişim Tarihi: 7.10.2020.
https://www.transdigm.com/investor-relations/sec-filings/
Cooper, M. D. (2000). Towards a model of safety culture. Safety Science, 36 (2), 1-23.
Cox, S. J. and Cheyne, A. J. T. (2000). Assessing safety culture in offshore environments. Safety Science, 34(1), 111-129.
Dekker, S., (2009). Just culture: who gets to draw the line?. Cognition, Technology & Work, 11(3), 17-36.
DHMİ, (2011), Hava Trafik Hizmetleri Emniyet Yönetim Sistemi El Kitabı, Versiyon 1.0 Doküman, Ankara: DHMİ Yayınları Dictionary of Aviation, (2019). Havacılık Terimleri Sözlüğü. Ankara: SHGM Seyrüsefer Dairesi Başkanlığı Hava Trafik Müdürlüğü Yayınları.
Dursun, E., (2015). Türk Sivil Havacılık Sektöründe Haberleşme Seyrüsefer Gözetim (CNS) Hizmetleri İçin SCOR Esaslı Bakım Yönetim Modeli Önerisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
FAA (2007). Federal Aviation Administration: Introduction to safety management systems (SMS) for airport operators, U.S. Department of Transportation, Advisory Circular AC 150/5200-37. Washington, D.C., USA: Sage Publication.
Farrell, A.D., (1994). Structural equation modeling with longitudinal data: Strategies for examining group differences and reciprocal relationships. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 62(3), 477–487.
Field, A.P., (2005). Discovering statistics using SPSS (2nd edition), USA: Sage Publication.
Gerede, E., (2005). Havacılık Emniyetinin Artırılmasında Önemli Bir Araç: Emniyet Yönetim Sistemi, Ulusal Havacılık Sempozyumu ve Çalıştayı adlı Sempozyumda sunulan bildiri, Temmuz, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2),535-537.
Ghobbar, A. A.; Boutahri, M. F. and Curran, R. (2009). A seven-factor procedural analysis of safety culture Known measurement: A case study at KLM E&M. 9th AIAA Aviation Technology, Integration, and Operations Conference (ATIO) and Aircraft Noise and Emissions Reduction Symposium, South Carolina, USA:Sage Publication.
Glendon, A. I. and Stanton, N. A. (2000). Perspectives on safety culture. Safety Science, 34(1), 193-214.
Goin, J., (2019). Powered Paragliding Bible 2, Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020, http://www.footflyer.com/paramotor-fatalities/.
HAD/T-16, (2011). Havaalanlarında Kapasite Kriterleri, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları; (Uluslararası Hava Taşıyıcıları Birliği (IATA) tarafından yayımlanan “Airport Development Reference Manual” dokümanının Türkçe’ye tercümesi), Ankara.
HAD/T-18, (2012). Emniyet Yönetim Sistemi Temel Esasları. Ankara. SHGM Yayınları.
Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J. and Anderson, R.E., (2010). Multivariate Data Analysis A Global Perspective, Pearson, (7th Edition), London: Global Edition.
Halligan, M. and Zecevic, A. (2011). Safety Culture in Healthcare: a Review of Concepts, Dimensions, Measures and Progress. BMJ Quality & Safety, 20, 338-343.
Hox, J.J. and Bechger, T.M. (1998), An introduction to structural equation modeling. https://scholar.google.com/citations?user=M1pZvM4AAAAJ&hl=en#d=gs_md_cita-d&u=%2Fcitations%3Fview_op%3Dview_citation%26hl%3Den%26user%3DM1pZvM4AAAAJ%26citation_for_view%3DM1pZvM4AAAAJ%3AXoXfffV-tXoC%26tzom%3D-120. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020.
Hoyle, R. H., (1995). The structural equation modeling approach: Basic concepts and fundamental issues. In R. H. Hoyle (Ed.), Structural equation modeling: Concepts, issues, and applications (p. 1–15). USA:Sage Publications.
ICAO, (2006). Global Air Navigation Plan for CNS/ATM Systems, Second Edition, International Civil Aviation Organization Doc 9750, AN/963. Montreal, Canada.
ICAO (2009). International Civil Aviation Organization Safety Management Manual, “Safety Management Manual –SMM” (Doc 9859-AN/460). Montreal, Canada: ICAO Pub..
ICAO, (2013). Air Transport Results Confırm Robust Passenger Demand, Sluggish Cargo Market, Montreal, Canada.
Honeywell, J.K., (2014). CNS/ATM The Revolutionary Evolution, http://www.cas.honeywell.com/ ats/products/cnsatm_whtpaper.cfm. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020.
Leape, L.L., Shore, M. F., Dienstag, J. L., Mayer, R. J., Edgman, L.S. Meyer, G.S. and Healy, G.B., (2012). Perspective: a culture of respect, part 2: creating a culture of respect. Academic Medicine, 87(7), 853-858.
Lee, T. and Harrison, K. (2000). Assessing safety culture in nuclear power stations. Safety science, 34(1), 61-97.
Mearns, K.; Whitaker, S. M. and Flin, R. (2003). Safety climate, safety management practice and safety performance in offshore environments. Safety Science, 41(8), 641-680.
Muniz, B. F.; Peon, J. M. and Ordas, C. J. V. (2007). Safety culture: a tool to improve corporative competitiveness. In Conocimiento, innovación y emprendedores: camino al futuro (p. 228). Universidad de La Rioja.
Newbold, P., Carlson, W., Thorne, B., (2009). Statistics for Business and Economics, 7. Eddition, NJ: Prentice Hall.
Özkan, T., ve Lajunen, T., (2003). Güvenlik Kültürü ve İklimi. Pivolka Dergisi, (2)10, 3-4.
Öztürk, A. ve Afacan, M., (2011). “Havacılıkta Emniyet Anlayışının Evrimi ve THY A.O. Emniyet Yönetim Sistemi”, TMMOB VI. Ulusal Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı 06-07 Mayıs 2011, Bildiriler Kitabı içinde, 63-75. Eskişehir.
Parker, D., Lawrie, M. ve Hudson, P. (2006). A framework for understanding the development of organisational safety culture. Safety Science, 44(6), 551-562.
Pooley, D. and Robson, D., (2011). The Air Pilot's Manual 3: Aviation Law & Meteorology. 10. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing.
Raykov, T., Tomer, A., Nesselroade, J.R., (1991). Reporting structural equation modeling results in Psychology and Aging: some proposed guidelines. Psychol Aging, 6(4):499-503.
Reiman, T., Oedewald, P. and Rollenhagen, C., (2004). Characteristic of Organizational Culture at the Maintenance Units of two Nordic Nuclear Power Plants, Reliability Engineering and System Safety, 89, 331-345.
Richter, A. and Koch, C. (2004). Integration, differentiation and ambiguity in safety cultures. Safety Science, 42(8), 703-722.
Robson, D., Pooley, D. and Hughes, H., (2009). The Air Pilot's Manual 7: Radiotelephony. 3.baskı. Cranfield: Aviation Theory Centre.
Roughton, J. and Mercurio, J. (2002). Developing an effective safety culture: A leadership approach. USA: Butterworth-Heinemann. Safety analysis, Second edition, June 2002. http://flightsafety.org/files/methods_tools_safety_analysis.pdf, Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020, pp.16-24.
Schreiber, J., Amaury, N. and Frances K. S., (2006). Confirmatory Factor Analyses and Structural Equations Modeling: An Introduction and Reveiw. The Journal of Educational Research, 99(6), 323-337.
SHGM- SHT-SMS/HAD, (2011), Emniyet Yönetim Sistemi El Kitabı, (SMS El Kitabı). Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
SHGM, HAD/T (2012). Emniyet Yönetim Sistemi (SMS) Elkitabı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
SHGM, SHT – SMS (2015). Hava Seyrüsefer Hizmet Sağlayıcıları Tarafından Emniyet Yönetim Sistemlerinin Kullanılmasına İlişkin Talimat. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/talimat/ Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020,
SHGM, SHT – SMS/HAD, (2016). Havaalanlarında Emniyet Yönetim Sisteminin Uygulanmasına İlişkin Talimat. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, Ankara, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/talimat/. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020,
SHGM, SHT-HES/SDED, (2014). Havaalanı Emniyet Standartları Talimatı. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/talimat/. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020.
SHGM, SHT-OLAY, (2013). Sivil Havacılık Emniyet Olaylarının Raporlanmasına Dair Talimat, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/talimat/. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020, Ankara.
SHGM, SHY/65-02, (2014). Hava Trafik Yönetim Hizmetleri İle Bağlantılı Emniyet Olaylarının Rapor Edilmesi ve Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, Ankara, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/yonetmelik/, Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020.
SHGM, SHY-GÖZETİM, (2011). Hava Trafik Yönetiminde Emniyet Gözetimi Hakkında Yönetmelik, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, Çevrim içi, Ankara, http://mevzuat.shgm.gov.tr/index.php/yonetmelik/. Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020.
SHY-ATSEP, (2013). Hava Trafik Emniyeti Elektronik Personeli Sınav, Sertifika, Lisans ve Yetkilendirme Yönetmeliği, 4 Kasım 2013 Perşembe Resmî Gazete Sayı: 28821.
SHY-UK, (2012). Yer Tabanlı Radyo Seyrüsefer Sistemleri Uçuş Kontrol Yönetmeliği, Erişim Tarihi: 7 Ekim 2020, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/09/20120915-7.htm 19.09.2012.
Soyertem, H., (2013). ATS Gözetim Sistemleri ve Hizmetleri, Ankara: DHMİ Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Steiner, J. L., (2006). Managing risk: Systems approach versus personal responsibility for hospital incidents. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 34(1), 96-98.
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. (5th ed.). London: Allyn & Bacon/Pearson Education.
Terzi, H., ve Gazioğlu, C., (2014). Pozitif Emniyet Kültürü Temel Öğelerini Esas Alan Kazasay Olayları (Near Miss) Raporlama Sistemi. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, 6(1), 23-58.
Toff, N. J. (2010). Human factors in anaesthesia: lessons from aviation. British Journal of Anaesthesia, 105(1), pp.21-25.
Ullman, M. T. (2001). The declarative/procedural model of lexicon and grammar. Journal of Psycholinguistic Research, 30(1), 37–69.
Uslu, S., (2007). Hava Trafik Sistemi Değerlendirme Ölçütleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1746, 20-34.
Von Thaden, T. L. ve Hoppes, M., (2005). Measuring a just culture in healthcare professionals: Initial survey results. Safety Across High-Consequence Industries conference, Saint Louis: St. Louis University, USA.
Yalçın, H., (2016). Türk Sivil Havacılık Sektöründe Kalite Yönetim Sistemi (KYS) Uygulamaları İle Emniyet Yönetim Sistemi (EYS) Uygulamalarının İlişkisi. Türk Hava Kurumu Üniversitesi INTAVIC 2016 Bildiriler Kitabı İçinde, 174-189.
Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2017). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık, s.50.