Kıbrıs'taki İngiliz Üslerinin Jeopolitik ve Jeostratejik Açıdan Önemi

Günümüzde Kıbrıs, kuzeydeki Türk kesimi ve güneydeki Rum kesimi olmak üzere ikiye bölünmüş durumdadır. Ancak Ada’da üçüncü bir aktör daha vardır: Britanya’nın denizaşırı topraklarından Ağrotur ve Dikelya’daki Egemen Üs Bölgeleri. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1960’taki antlaşmaya göre Birleşik Krallık, Ağrotur ve Dikelya’daki askerî üsleri üzerindeki egemenliğini devam ettirmiştir. Egemen Üs Bölgeleri, Birleşik Krallık’ın denizaşırı toprağı statüsünü kazanarak askerî amaçlara yönelik muhafaza edilmiştir. Bu çalışmada Birleşik Krallık’ın Kıbrıs’taki siyasî ve askerî varlığı, deniz hâkimiyeti teorisiyle açıklanmıştır. Egemen Üs Bölgeleri’ne odaklanılan çalışmada, bu bakımdan Kıbrıs Sorunu’nda genellikle göz ardı edilen bu üçüncü aktörün gerek Ada içindeki gerekse bölgedeki güç dengesinde hesaba katılmasının önemi vurgulanmıştır. Aynı zamanda Kıbrıs’ın stratejik önemi temelinde Doğu Akdeniz’deki çıkar çatışmalarının tarafları da tespit edilmiştir. Böylece Birleşik Krallık, NATO ve Avrupa Birliği gibi aktörlerin jeopolitik hedefleri için Egemen Üs Bölgeleri’ne biçtikleri görevlerin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle Birleşik Krallık’ın Kıbrıs’taki siyasî ve askerî varlığı, sömürge ve Egemen Üs Bölgeleri olmak üzere tarihî dönemlere ayrılmıştır. Ardından Egemen Üs Bölgeleri’ne biçilen görevler, söz konusu aktörlerin jeopolitik hedeflerinde birleştikleri ve ayrıştıkları konulara bağlı olarak incelenmiştir. Böylelikle Ada’da güç ve etki sahibi olan aktörler değişse bile İngiliz üslerinin stratejik önemini, jeopolitik hedefler için daima koruduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, Egemen Üs Bölgeleri, Ağrotur ve Dikelya, Jeopolitik, Güvenlik

The Geopolitic and Geostrategic Significance of the British Bases in Cyprus

At the present time, Cyprus is divided into two, the Turkish part in the north and the Greek part in the south. However, there is a third actor on the island: The Sovereign Base Areas in Akrotiri and Dhekelia, of the British Overseas Territories. According to the treaty in 1960, when the Republic of Cyprus was established, the United Kingdom has retained sovereignty over the military bases in Akrotiri and Dhekelia. The Sovereign Base Areas have been retained for military purposes, with the status of a British Overseas Territory. In this study, the political and military presence of the United Kingdom in Cyprus has been explained with the theoretical framework of the sea power. In the study focusing on the Sovereign Base Areas, the importance of considering this third actor, which is generally ignored in the Cyprus Question, in the balance of power both within the island and in the region, has been emphasized. Besides, parties to conflicts of interest in the Eastern Mediterranean have been determined on the basis of the strategic importance of Cyprus. Thus, it has been aimed to compare the roles assigned by actors such as the United Kingdom, NATO and the European Union to Sovereign Base Areas for their geopolitical targets. In this context, first of all, the political and military presence of the United Kingdom in Cyprus has been divided into historical periods as colonial era and the Sovereign Base Areas. Subsequently, the roles assigned to the Sovereign Base Areas have been analyzed depending on the issues with which the actors aforementioned converged and separated in their geopolitical targets. Consequently, it has been detected that even if the actors who have power and influence on the island change, the British bases always maintain their strategic importance for geopolitical targets.

Keywords:

Cyprus, Sovereign Base Areas, Akrotiri and Dhekelia, Geopolitics, Security,

PDF

___

“Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923)”. Türk Tarih Kurumu, Belgelerle Tarih ve Eğitim, Antlaşmalar (Tam Metin). https://ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2016/11/3-Lozan13-357.pdf [Erişim Tarihi: 05.01.2021].
“Treaty Concerning The Establishment of The Republic of Cyprus”. United Nations - Treaty Series. No. 5476. Signed at Nicosia, on 16 August 1960. http://ua.mfa.gov.tr [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
Arı, Tayyar. “Jeopolitik Teoriler”. Uluslararası İlişkiler Kuramları I. ed. Tayyar Arı, Elif Toprak. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2018, 62-80.
Armaoğlu, Fahir. “Kıbrıs: Akdeniz’in En Önemli Geçidi”. Tercüman Gazetesi. 17-19 Aralık 1983 (Aktaran: Keser, Ulvi, Asporça Keser. Strateji, Espiyonaj, İntelijans ve Çatışma: Kaynayan Kazan Akdeniz ve Kıbrıs. İstanbul: Hiperyayın, 2020).
Avan, Esengül Ayaz. “Türkiye’nin Kıbrıs Politikası ve Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikasına Etkisi”. Uluslararası Boyutlarıyla Kıbrıs Meselesi ve Geleceği Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Aralık 2014. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2016, 675-685.
Bayram, Mehmet Hanifi. “Kıbrıs’taki İngiliz Egemen Üs Bölgelerinin Brexit Sonrası Durumu”. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 7. S. 2 (Aralık 2017): 39-55.
Dimitrakis, Panagiotis. “The Value to CENTO of UK Bases on Cyprus”. Middle Eastern Studies. Vol. 45. No. 4 (July 2009): 611-624.
Gazioğlu, Ahmet. İngiliz Yönetiminde Kıbrıs: Son İki Yıl (1958-60): Enosis Çemberinden Kıbrıs Cumhuriyeti’ne. Ankara: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, 2000 (Aktaran: Tamçelik, Soyalp. “Kıbrıs’taki İngiliz Üslerinin Stratejik Önemi”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. C. 8. S. 1 (2011): 1510-1539).
Keser, Ulvi. “Kıbrıs’ın Stratejik Önemi Bağlamında Adada Askeri Faaliyetler ve İlgili Tarafların Askeri Gücü”. Güvenlik Stratejileri Dergisi. C. 2. S. 3 (2006): 114-147.
________. Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı (1950-1963). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
________, Asporça Keser. Strateji, Espiyonaj, İntelijans ve Çatışma: Kaynayan Kazan Akdeniz ve Kıbrıs. İstanbul: Hiperyayın, 2020.
Köksal, Faruk. “Risk ve Tehdit Kavramında Yeni Paradigmalar ile Asimetrik Tehdit Analizi”. Türkiye’ye Yönelik Dış Kaynaklı Risk ve Tehditler Sempozyumu, 05-06 Nisan 2007. İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi, 2007, 1-21.
Özdal, Barış. Avrupa Birliği Siyasi Bir Cüce, Askeri Bir Solucan mı?. Gnş. 2. bs. Bursa: Dora Basım-Yayın, 2020.
Roucek, Joseph S. “Cyprus in the Mediterranean Geopolitics”. Il Politico. Vol. 41. No. 4 (Dicembre 1976): 732-746.
Tamçelik, Soyalp. “Kıbrıs’taki İngiliz Üslerinin Stratejik Önemi”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. C. 8. S. 1 (2011): 1510-1539.
Verrier, Anthony. “Cyprus: Britain’s Security Role”. The World Today. Vol. 20. No. 3 (March 1964): 131-137.
“Geographical Record”. Geographical Review. Vol. 51. No. 2 (April 1961): 304-314.
Kouparanis, Panagiotis. “Brexit: A view from Cyprus”. Deutsche Welle. October 10, 2017. https://www.dw.com/en/brexit-a-view-from-cyprus/a-40898512 [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
UK Ministry of Defence. Overseas Territories: The Ministry of Defence’s Contribution. 1 March 2012. https://www.gov.uk/government/publications/overseas-territories [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
________. “UK’s most advanced jets deploy overseas for the first time”. Her Majesty's Government, Defence and armed forces, Armed forces. https://www.gov.uk/government/news/uks-most-advanced-jets-deploy-overseas-for-the-first-time [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
Vanholme, Robin. “Brexit’s Obscure Impacts: The Borders of Cyprus”, Eyes on Europe. April 1, 2018. https://www.eyes-on-europe.eu/brexits-impacts-cyprus [Erişim Tarihi: 19.01.2021].
“Background”. Sovereign Base Areas Administration, Administration. https://sbaadministration.org/index.php/m-background [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
“British Forces Cyprus”. Sovereign Base Areas Administration. https://www.sbaadministration.org/index.php/british-forces-cyprus [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
“Kıbrıs’taki İngiliz üsleri Brexit masasında”. Deutsche Welle. 12 Ekim 2017. https://www.dw.com/tr/kıbrıstaki-ingiliz-üsleri-brexit-masasında/a-40930763 [Erişim Tarihi: 18.01.2021].
“Tarihi Perspektif”. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Kıbrıs Konusu. https://mfa.gov.ct.tr/tr/kibris-meselesi/tarihi-perspektif/ [Erişim Tarihi: 27.01.2021].
“UK Defence Secretary meets Cypriot counterpart in Nicosia”. Sovereign Base Areas Administration, Departments, Media & Communication Stories, SBAA/BFC Stories. https://www.sbaadministration.org/index.php/sbaa-bfc-news/43-uk-defence-secretary-cyprus [Erişim Tarihi: 18.01.2021].