Turan YÜKSEK, Ali Erdem ÖZÇELİK, Bülent VEREP

Fırtına Havzasının Bazı Havza Karakteristikleri ile Arazilerin Fizyografik Özelliklere Göre Dağılımlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Belirlenmesi

Doğal kaynakların sürdürülebilir planlaması ve yönetimi bütünleşik havza planlama ve yönetimi ilkelerine göre yapılmalıdır. Başarılı bir bütünleşik havza planlamanın ortaya konulabilmesi için planlamanın yapılacağı havzanın alt havzaları ile birlikte sahip olduğu havza karakteristik özellikleri ile arazilerin yükselti, bakı, eğim ve kayaç türlerine göre dağılımlarının doğru bir şekilde belirlenmesi oldukça önemlidir. Bu amaçla çok büyük bir yağış havzası olan Fırtına deresi yağış havzası doğu ve batı olmak üzere iki büyük alt havza gurubuna ayrılmış ve sahip olduğu bazı arazi karakteristikleri ile arazilerin yükselti, eğim, bakı ve kayaç guruplarına göre dağılımları Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yardımıyla ortaya konulmuştur. Araştırma sonucuna göre Fırtına deresi yağış havzasının drenaj alanı 1155.44 km2’dir. Fırtına deresi batı havza gurubundaki arazilerinin % 60.12’si gölgeli bakılar üzerinde, % 39.88’i güneşli bakılar üzerinde yer almaktadır. Jeolojik formasyonlara göre en geniş arazi varlığı 29041.02 ha (%34.96) ile granit-mikrogranit-granodiorit serisinde ve eğime göre en geniş arazi varlığı 19684.21 ha (%23.70) ile %31-40 eğim gurubunda yer almaktadır. Durak deresi yağış havzası arazilerinin % 53.40’ı gölgeli bakılar, % 46.60’ı güneşli bakılar üzerindedir. Durak havzasında eğime göre en geniş arazi varlığı (8191.90 ha) %31-40 eğim gurubunda ve kayaç gurubuna göre en geniş arazi varlığı %61.68 ile granit-mikrogranit-grandiorit kayaç gurubunda yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arazi kullanım planlama, coğrafi bilgi sistemleri, Durak Deresi havzası

Determination of Some Basin Characteristics and Distribution of Lands According to Physiographic Features by Geographic Information Systems of Fırtına River Basin Using Geographical Information Systems

Sustainable planning and management of natural resources should be done according to integrated watershed planning and management principles. In order to reveal a successful integrated watershed management plan, it is very important to determine the basin characteristics and the distribution of the lands according to elevation, angle, slope and rock types together with the sub-basins of the basin where the planning will be made. For this purpose, the Fırtına river basin, which is a very large rainfall basin, has been divided into two large sub-basin groups, east and west, and the distribution of the lands according to elevation, slope, aspect and rock groups with some land characteristics has been revealed with using the Geographical Information System (GIS). According to the results of the research,the drainage area of the Fırtına river basin is 1155.44 km2. 60.12% of the lands in the western basin group of Fırtına river basin are located on shady exposure and 39.88% on sunny exposure. According to the geological rock groups, the largest land is in the granite-microgranite-granodiorite series with 29041.02 ha (34.96 %) and the largest land according to the slope is in the 19684.21 ha (23.70%) inclination group of 31-40 %. 53.40% of the Durak river basin lands are on shady exposure and 46.60% on sunny exposure. In Durak river basin, the largest land according to slope (8191.90 ha) is in the slope group of 31-40% and the largest land according to the rock group is in the granite-microgranite-grandiorite rock group with 61.68%.

Keywords:

altitude basin characteristics, Durak river basin, Fırtına river basin,

PDF

___

KAYNAKLAR Akkaya Aslan, Ş.T., Gündoğdu, K.S. & Demir, A.O. (2004). Sayısal yükseklik modelinden yararlanılarak bazı havza karakteristiklerinin belirlenmesi: Bursa Karacabey İnkaya Göleti havzası örneği. Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., 18(1),167-180.
Atasoy, A. & Özşahin, E. (2013). Yükseltiye bağlı olarak nüfus değişir mi? Hatay örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 92-108. Bağdatlı, C. & Öztürk, B. (2014). Havza morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) etkin rolü. SAÜ. Fen Bil. Der. 18 (1), 11-19.
Bilgili, A., Dindaroğlu, T., Demir, M. & Önal, M. (2020). Oltu Anzav Bağları havzasında arazi kullanımı ve bazı fizyografik karakteristikler ile toprak özellikleri arasındaki ilişkilerin araştırılması. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24(1): 85-95.
Bonan, G.B. (2008). Forests and climate change: forcings, feedbacks, and the climate benefits of forests. SCIENCE 320, 1444-1449. Boyraz, Z. &Budak, E. (2017). Doğal afetlerin ayvalı (Darende/ Malatya) yerleşmesi üzerindeki etkileri. ZfWT 9(3), 7-23.
Çağlar, S. (2013). An evaluation of the estimated and realized cost of forest road: (examples of Artvin Regional Directorate of Forestry). International Caucasian Forestry Symposium, 24-26 October, 2013, Artvin, Turkey, 18-25.
Dengiz, O. & Göl, C. (2008). Effects of physiographic factors and some soil hydro-physical soil properties on river follow in Uludere catchment. Water Observation And Information System For Decision Support, (BALWOIS), 27-31 May 2008, Ohrid, Republic of Macedonia, 47-48.
Dindaroğlu, T., Özgül, M. & Canpolat, M.Y. (2012). Sayısal yükseklik modeli kullanılarak bazı havza karakteristiklerinin saptanması ve arazi kullanımı. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi Özel Sayı, 197-205.
Dutal, H.& Reis, M., (2020). Determining the effects of land use on soil erodibility in the mediterranean highland regions of Turkey: a case study of the Korsulu stream watershed. Environ Monit Assess,192, 1-15. doi:10.1007/s10661-020-8155-z.
Elibüyük, M. & Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55. EPA. (2003). Principles of watershed management watershed Academy. https://cfpub.epa.gov/watertrain/pdf/modules/Watershed_Management.pdf, (17 Ağustos 2020).
Esen, F. & Avcı, V. (2017). Tunceli İli'nde topoğrafik faktörlere göre (Yükselti, Eğim, Bakı) yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 376-389.
Gedikli, B. (2018). Approaches to climate change in spatial planning and design: international and Turkish experiences. METU JFA 35(1), 89-109.
Göl, C. & Dengiz, O. (2007). Çankırı-Eldivan Karataşbağı deresi havza arazi kullanım-arazi örtüsündeki değişim ve toprak özellikleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 86-97.
Göl, C., Ediş, S. & Yılmaz, H. (2017). Legal and administrative problems in watershed management in Turkey: case of Tatlıçay watershed. Environmental Engineering and Management Journal 16(12), 2685-2698.
Göl., C. (2008). Kentsel su ihtiyacının karşılanmasında sürdürülebilir havza yönetimi. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, 20-22 Mart 2008, Ankara, Türkiye, Cilt-1, 175-186.
Güner, A., Vural, M. & Sorkun, K. (1987). Rize florası, vejetasyonu ve yöre ballarının polen analizi. TÜBİTAK Matematik, Fiziki ve Biyolojik Bilimler Araştırma Gurubu, Proje No: T.B.A.G.-650, Ankara.
Karagel, H. & Karagel, D.Ü. (2010). Devrek ilçesinde yerleşmelerin kuruluş yeri seçiminde etkili olan coğrafi faktörler. e-journal of New World Sciences Academy, 5(2), 4A0022, 76-97.
Reis, A. & Dindaroğlu, T. (2018). Havza ölçeğinde bazı ekohidrolojik karakteristikler ile arazi kullanım ilişkilerinin araştırılması: Bertiz Çayı yağış havzası örneği. Turkish Journal of Forest Science 2(1), 68-82.
Reis, A. & Dindaroğlu, T. (2020). Havzalarda bazı hı̇drolojı̇k karakterı̇stı̇klerı̇n archdyro yazılımı kullanılarak belı̇rlenmesı̇. Turkish Journal of Forest Science, 4(1), 146-159.
Reis, M., Bolat, N., Dutal, H. & Abız, B. (2017b). Producing erosion risk map using remote sensing techniques and RUSLE method in Halfalı stream catchment of Kahramanmaras. Kastamonu Uni., Orman Fakültesi Dergisi, 17 (1): 176-185.
Reis, M., Dutal, H., Abiz, B. & Bolat, N. (2016). Kahramanmaraş İli Göksun İlçesi’nde arazi kullanımında meydana gelen zamansal değişimin uzaktan algılama teknikleri ve coğrafi bilgi sistemi ile belirlenmesi. KSU Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(2), 35-41.
Reis, M., Dutal, H., Bolat, N. & Savacı, G. (2017a). Soil Erosion Risk Assessment Using GIS and ICONA: A Case Study in Kahramanmaras, Turkey. Journal of AgriculturalFaculty of GaziosmanpasaUniversity 34 (1), 64-75.
Şahin, K. & Kaya, M. (2011). Yerleşmeler üzerinde bakı faktörünün etkisi: Sinop şehri örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(19), 379-387.
Taş, E. (2016). Coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla havza karakteristiklerinin belirlenmesi: Afyonkarahisar Çay deresi havzası. International Academic Research Congress, 3-5 Kasım, 2016, Antalya, Trabzon, Türkiye, 603-610.
Vörösmarty, C.J., Federer, C.A. & Schloss, A.L. (1998). Potential evaporation functions compared on US watersheds: Possible implications for global-scale water balance and terrestrial ecosystem modeling. Journal of Hydrology 2(17), 147-169.
Yalçınlar, İ. (1967). Türkiye’de bazı şehirlerin kuruluş ve gelişmesinde jeomorfolojik temeller. İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 16, 53-66.
Yılmaz, H., Göl, C. & Ediş, S. (2011). The importance of watershed characteristics in integrated watershed management (A case of Gökdere watershed, TURKEY). Fresenius Environmental Bulletin 20(12), 3126 – 3134.
Yüksek, F. (2013). Fırtına deresi havzasında doğal olarak yetişen Ayı üzümü (Vaccinium artostaphylos L.) popülasyonlarında bazı ekolojik faktörlerin bitki ve meyve özelliklerine etkisi üzerine araştırmalar. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü. Trabzon, Türkiye, 194s.
Yüksek, T. & Kalay, H.Z. (2002). Kızılağaç baltalık büklerinin çay tarımına dönüştürülmesi sonucu toprakların bazı özelliklerinde meydana gelen değişimlerin karşılaştırılması. II. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 15-18 Mayıs 2002, Artvin, Türkiye, Cilt II, 780-789.
Yüksek, T. & Yüksek, F. (2003). Pazar Deresi Yağış Havzasında Dağınık Yerleşim Sonucu Ortaya Çıkan Bazı Önemli Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri. Doğu Karadeniz Bölgesinde Kırsal Alanda Ulaşım, Yerleşim Sorunları ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, 18-20 Aralık 2003, Trabzon, Türkiye, 133-146.
Yüksek, T. & Yüksek, F. (2009). Clear-cutting effects of alder (Alnus glutinosa L. subsp. barbata) coppice on surface soil properties and aboveground herbaceous plant biomass. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 40(15), 2562-2578.
Yüksek, T. (2001). Rize-Pazar deresi yağış havzasında farklı arazi kullanım şekilleri altındaki toprakların bazı özellikleri ile aşınım eğilimi değerlerinin araştırılması. KTU Fen Bilimleri Enstitüsü. Trabzon, Türkiye, 201s.
Yüksek, T. (2004). Türkiye’nin su kaynakları ve havza planlamasına dönük genel değerlendirmeler. KAÜ Artvin Orman Fakültesi Dergisi 1(2), 71-83.
Yüksek, T. (2009a). Effects of land use management on surface soil properties, erosion ındices and green tea yield in humid Blacksea region. Fresenius Environmental Bulletin (FEB), 8(5b), 848-857. Yüksek, T. (2009b). Effect of visitor activities on surface soil environmental conditions and aboveground herbaceous biomass in Ayder natural park. CLEAN- Soil, Air, Water, 37(2),170-175.
Yüksek, T. (2017). Rize ili arazi kullanım durumu, bazı ormancılık çalışmaları ve yağışların zamansal dağılımının genel bir değerlendirilmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi 2(3), 59-66.
Yüksek, T., Göl, C., Yüksek, F. & Yüksel, E.E. (2009). The effects of land-use changes on soil properties: the conversion of alder coppice to tea plantations in the humid northern blacksea region. African Journal of Agricultural Research, 4(7), 665-674.
Yüksek, T., Er, A., Çağlar, S. & Süme, V. (2017). Fırtına vadisindeki turizm faaliyetlerinin sürdürülebilirliği için ekolojik bir yaklaşım: monoray ve havadan taşıma sisteminin kurulması. DOKAP Bölgesi Uluslararası Turizm Sempozyumu, 23-24 Ekim 2017, Trabzon-Türkiye, 515-528.
Yüksek, T., Özçelik, A.E. & Verep, B. (2019). Çağlayan havzasının (Fındıklı-Rize) bazı havza karakteristiklerinin coğrafi bilgi sistemleri ile değerlendirilmesi. Anadolu Çevre ve Hayvancılık Bilimleri Dergisi 4(3): 532-538.
Yüksel, A., Demir, Y. Sürücü, A. Kolak, N.& Hopur, B. (2018). Flood control studies and soil protection measures of the Han-El Ba’rur (Gök Deresi) microcatchment on Tek Tek Mountains, Harran. 1. International GAP Agriculture & Livestock Congress 25-27 April 2018, Şanlıurfa, Türkiye, 1035-1040.
Yüksel, A., Gündogan, R. & Akay, A.E. (2008). Using the remote sensing and GIS technology for erosion risk mapping of Kartalkaya dam watershed in Kahramanmaras, Turkey. Sensors 8, 4851-4865; doi: 10.3390/s8084851.
Wagener, T., Sivapalan, M., Troch, P.A., McGlynn, B.L., Harman, C.J., Gupta, H.V., Kumar, P., Rao, P.S.C., Basu, N.B., Jennifer S. & Wilson J.S. (2010). The future of hydrology: An evolving science for a changing world. Water Resources Research, 46, (W05301), 1-10. doi:10.1029/2009WR008906.