Mukatil B. Süleyman ve Tefsîru’l-Hamsi Mieti Âyetin Adlı Eserindeki Rivâyetleri Üzerine İnceleme

Hicrî ikinci asırda yaşayan ve daha çok müfessir kimliği ile tanınan Mukâtil b. Süleyman dönemin önemli âlimlerinden biridir. Muhtelif sebeplerden dolayı pek çok ilim beldesine seyahat eden Mukâtil, bu seyahatler sırasında döneminde yaşamış muhaddislerden hadîs tahammül etmiştir. Kaynakların daha ziyade tefsir ilmindeki otoritesinden bahsettiği Mukâtil b. Süleyman, hadîs münekkidlerine göre zayıf görülmüş ve birçok hususta da tenkit edilmiştir. Bu çalışmada, Mukâtil b. Süleyman’ın hayatı, ilmi kişiliği ve cerh-ta’dil durumu öncelikle ele alınmıştır. Daha sonra da Tefsiru’l-Hamsi Mieti Âyetin Mine’l-Kur’ân adlı eserindeki rivâyetlerinin değerlendirilmesi ve isnâd kullanımı üzerinde durulmuş; bu bağlamda eserde geçen râvîlerin güvenilir olup olmadıkları ortaya konulmuştur. Ayrıca adı geçen eserdeki rivâyetlerin mütâbilerinin temel hadîs kaynaklarındaki dağılımları araştırılmış ve bu rivâyetlerin büyük çoğunluğunun kaynaklarda geçtiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mukâtil b. Süleyman, Hadîs, İsnâd, Şâhid

An Analysis on Muqatil B. Sulayman and His Narrations in His Tafsir Al-Khams Mi’at Aya

Mukâtil b. Süleyman who is known more as a exegete lived in the second century of the Hegira is one of the most important scholars of the period. For several reasons Mukâtil travelled to many science centers and during his trips he learned hadiths from narrators who lived in the same period. Mukâtil b. Süleyman is mentioned by sources as a authority in exegetics rather than hadith. Also he is been considered inadequate in hadith and is been criticized by hadith critics in many aspects. In this study the live of Mukâtil b. Süleyman, his scientific personality and his reliability in the hadith sciences is discussed. Then, in order to evaluate the narrations and mainstay, we emphasized on the book of Mukâtil b. Süleyman Tefsiru’l-Hamsi Mieti Âyetin Mine’l-Kur’ân. In this context the reliability of the narrators in this work has been demonstrated. Additionally the distribution of the narroters who agree on the narrations in the basic hadith sources are been investigated and it is been identified that most of this narrations are also mentioned in the hadith sources.

Keywords:

Mukâtil b. Süleyman Hadith, Isnad, Witness, Narration,

PDF

___

A’zami, Muhammed Mustafa. (1993). İlk Devir Hadîs Edebiyâtı. Çev. Hulusi Yavuz. İstanbul: İz Yayınları.
Ahmed b. Hanbel. (1408/1988). İlel ve Mâ’rifetü’r-Ricâl, Thk. Vasiyyüllah b. Muhammed. Riyâd: Dâru’l-Hânî.
Ahmed Muhammed Şâkir. (1996). el-Bâisü’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs. Tlk. Nâsiruddin el-Elbânî. Riyâd.
Aşıkkutlu, Emin. (1993). “Cerh ve Taʻdîl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 394-401.
—. (1997). Hadîste Ricâl Tenkidi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Aydınlı, Abdullah. (2011). Hadîs Istılahları Sözlüğü, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Bâcî, Ebü'l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d b. Eyyub. (1986). et- Ta’dil ve’t-Tecrih, Thk. Ebu Lübâbe Hüseyin. Riyâd: Dâru’l-Livâ
Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1422). Sahih.Thk. Muhammed Züheyr b. Nasır, Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât.
—. (Tsz.). et-Târîhu’l-Kebîr. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Usmâniyye.
Cerrahoğlu, İsmail. (1973) “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21.
—. (2009). Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Cüzcânî, İbrahim b. Ya’kub, Ahvâlü’r-Ricâl. (1405). Thk. Subhî el-Bedrî es-Samarrâî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Coşkun, Selçuk. (2014). Hadîse Bütüncül Bakış. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. (1404). Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkin. Thk. Abdurrahim Muhammed. Medine: Mecelletü’l-Câmiati’l-İslamiyye.
Eş’arî, Ali b. İsmail, Makâlâtü’l İslâmiyyin ve’htilafü’l Musallîn. (1400/1980). Beyrut: Dâru İhyâi’d Türâsi’l Arabî.
Hâkim en-Neysâbûrî, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah. (1977). Mâ’rifetü Ulûmi’l-Hadîs, Thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Hamurcu, Fevzi. (2009). Mukâtil b. Süleyman ve İlk Fıkhî Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. (2002). Târîhu’l-Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî.Irâkî,
Ebû Zür’a Ahmed b. Abdirrahim b. el-Hüseyin. (1999). Tuhfetü’t-Tahsil fî Zikri Ruvâti’l-Merâsîl. Thk. Abdullah Nevvâre. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd.
İbn Adî, Abdullah b. Adî b. Abdillah b. Muhammed. (1988). el- Kâmil fi’d-Duafâ. Thk. Yahyâ Muhtâr Gazevî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetillah b. Abdillah. (1415/1995). Târîhu Medineti Dımeşk. Thk. Muhibbuddin Ebû Said. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
İbn Ebî Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. (1952). el-Cerh ve't-Ta'dil. Beyrut: İhyâu’d-Türâsi’l-Arabî.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali. (1404/1984). Tehzîbu’t-Tehzîb. Thk. İbrahim Zeybek ve Adil Mürşid. Beyrut: Daru’l-Fikr.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. (1994). Vefayâtü’l-Aʻyân, Thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Daru Sadr.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. (1396). Kitâbu’l-Mecrûhîn. Thk. Mahmud İbrahim. Haleb: Dâru’l-Vaî.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid (1430/2009). Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût ve Diğerleri. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali. (1414). Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed. (1978). el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Mâ’rifere.
İbnü’s-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman. (1986). Mukaddimetü İbnü’s-Salâh. Thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İbn Teymiyye, Tekıyyüddin Ebû’l-Abbas Ahmed b. Abdi’l-Halim. (1986). Minhâcu Sünneti’n-Nebeviyyeti fî Nakdi-Kelâmi’ş-Şi’ati’l-Kaderiyye. Thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Riyâd: Câmiâtü’l-İmâm Muhammed b. Suûdi’l-İslâmiyye.
İbnu’l Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. (1406). Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn. Thk. Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İclî, Ebû’l-Hasen Ahmed b. Abdullah b. Salih. (1985). Mâ’rifetü’s-Sikât. Thk. Abdulalim Abdulazim Medine: Mektebetü’d-Dâr.
Koçyiğit, Talat. (2014). Hadîs Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Leknevî, Ebû Hasenât Muhammed Abdilhayy. (2013). er-Ref ve’t-Tekmîl fi’l-Cerh ve’t-Ta’dil. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Kâhire: Dâru’s-Selâm.
Mahmûd Tahhân. (2004). Teysîru Mustalahi’l-Hadîs. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif.
Mahmutoğlu, Yakup. (2009). “Mukatil b. Süleyman (ö. 150 h.) “Tefsiru Hamsi Mieti Âyetin Mine’l Kur’ân’il-Kerîm [Beşyüz Âyetin Tefsiri] Adlı Kitabının Kısaca Tanıtımı ve Ahkâm Âyetleri Açısından Değerlendirilmesi””, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13, 471-476.
Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman b. Yusuf. (1400/1980). Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Mukâtil b. Süleyman. (1980). Tefsîru’l-Hamsi Mieti Ayetin Mine’l-Kur’ân. Thk. İsaiah Goldfeld. London: Cambridge
.—. (2002). Tefsirü Mukatil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud eş-Şehhate. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî.
Nesâî, Ebû Abdirrahmen Ahmed b. Şuayb, (1406/1986). Sünen. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye.
Sezgin, Fuad. (1991). Târîhu’t-Türâsi’l el-Arabî. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye.
Şehristani, Ebu’l-Feth Muhammed b. AbdilKerîm b. Ebî Bekr Ahmed. (1992). el- Milel ve’n-Nihâl, Thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Türker, Ömer. (2006). “Mukâtil b. Süleyman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 131-136.
Türkoğlu, Hamdi. (2015). “Mukâtil b. Süleyman ve Rivâyetlerinin Değerlendirilmesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bayburt.
Uğur, Mücteba. (1992). Ansiklopedik Hadîs Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Watt, W. Montgomry. (2010). İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları.
Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. (1382/1963). Mîzânü’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. Thk. Ali Muhammed el-Becavî. Beyrut: Dâru’l-Mâ’rife.
—. (1405/1985). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaûd ve Diğerleri. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
—. (1412). el-Mûkıza fî İlmi Mustalahi’l-Hadîs. Abdulfettah Ebu Gudde. Haleb: Mektebetü’l Matbuati’l İslamiyye.